1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (8 оценок, среднее: 5,00 из 5)
Загрузка...
1 545 просмотров

Өбүгэ үгэһэ

Коротова, Е.А.- Кэтии Лэчил. Өбүгэбит оонньуута: хоһоон//Сир симэхтэрэ/ хомуйан оҥордо Р.Н.Тимофеева — Михайлова.- Дьокуускай: ХИФУ издательскай дьиэтэ, 2018.- с.49
ӨБҮГЭБИТ ООННЬУУТА

Өбүгэбит оонньуутун
Өрө тута сылдьабыт,
Хабылыгы таптыыбыт,
Хаамысканы хайгыыбыт.

Хабылыгы хабабыт,
Халты тутан кээспэппит.

Тырыынканы оонньуубут,
Тыксааны да сирбэппит,
Тарбахтары эрчийэн,
Тыһырҕата оонньуубут.

Түргэн-тарҕан туттуунан
Тыһырҕата оонньуубут.

Кэлин, түмсүҥ, оҕолоор,
Кэккэлэһэ туруоҕуҥ,
Саха төрүт оонньуутун,
Сөбүлээммит оонньуоҕуҥ.

Саха төрүт оонньуутун
Сатыыр, таптыыр буолуоҕуҥ.

Саха иһитэ- хомуоһа: хоһооннор// Оҕо сааска: хоһооннор/ Татьяна Винокурова- Сабыйа.- Дьокуускай: ГБУ БИ «Бизнес- инкубатор РС(Я), 2018.- с. 31 — 36

ЧОРООН
Чоруун мастан ураннык,
Чочуонайдык, нарыннык
Чочуллубут оҥоһуулаах,
Чуочаллыбыт быһыылаах,
Чуохаллыбыт атахтаах,
Чахчы кэрэ ойуулаах
Чороон — кымыс иһитэ,
Чөл олохпут бэлиэтэ.
Чорооммун үөһэ уунабын,
Чорооммун өрө тутабын,
Чулуу саха буолабын.

ЧАБЫЧАХ
Былыр иһит аҕыйаҕа,
Сүөһү баайдаах сахаҕа
Үрүҥ аһы уурарга,
Үүтү кутан холбуйарга,
Арыыны таптайарга
Аһы аһыппат, сытыппат,
Амтанын уларыппат
Абыраллаах иһит баара,
Чабычах диэн ааттанара.

ЫАҔАС
Былыр-былыр ыаллар
Ыаҕаһы тутталлар,
Ынаҕы онно ыыллар,
Үүтү онно куталлар,
Арыыны хаһаананнар
Кыһыҥҥыга уураллар,
Ыаҕаһынан таһаннар
Ууларын басталлар,
Ойуурга тахсаннар
Отон хомуйаллар.

ХАМЫЙАХ
Уус оҕо кыһанан,
Быһыччанан кыһан
Хаппыт хатыҥ маһынан
Хамыйаҕы оҥорбут,
Уп-улахан бастаабыт,
Эбэтигэр туттарбыт.
Күөстэн эти хостуурга,
Балыгы да баһарга,
Тэриэлкэҕэ уурарга —
Ас астыырга туттарга.

КӨҺҮЙЭ
Көмүлүөккэ күөстэнэргэ
Былыргы өбүгэлэргэ
Тимир иһит суох этэ,
Сайдыы кэлэ илигэ.
Эти, балыгы буһарарга
Туойу эллээн, нарылаан
Икки тутар тутаахтаан,
Алдьамматын диэн ааттаан
Бэйэтин уокка буһаран
Таастыы кытаатыннарар
Иһиччиттэр бааллара.
Онон ыаллар барахсаттар
Көһүйэни тутталлара,
Ийэ иһиттэрэ буолара,
Саха дьоно ыал дэтэн
Көһүйэттэн аһаан-сиэн
Олорбута иитиллэн.

СИМИИР
Уһаат тэҥэ истээх иһит
Сахаларга тэнийбит —
Тириини сиигирдэн,
Илитэн, имитэн,
Тэстибэтин диэн тигэн,
Уһуннук туруоран
Хаан биһэн хатаран,
Оҥорбут мындыр иһиччит
Кымыс иитэр иһитин —
Ыһыахха туттар симиирин.

ТУУЙАС
Оттоһо барсарбар,
Ыһыкпын ыларбар
Тууйаспын буламмын,
Арыыбын угабын.
Амтана аҕырбат,
Уһуннук буортурбат,
Күлүккэ ууллубат,
Арыым туох да буолбат.

ИИСТЭНЭР ИҺИТ
Эбэм маллаах иһитин
Ыраах уурар, тыыттарбат,
Онно туту кистиирин
Көрүөх санаа батарбат.
Эбэм суоҕар салҕанан
Көрөбүн үөһэ ыттан:
Иннэ, сүүтүк, араас сап,
Кыра кыптыый, мал-сал,
Биһилэх, ытарҕа аҥаара,
Кырадаһын сыыстара —
Эбэм баайа элбэҕиин,
Маллаах иһит үчүгэйиин!

ОҤООЙУК

Оччугуйкаан оҥоойук
Олус намчы оҥоһук,
Ойоҕоһун тулатынан
Ойууланан-оһуорданан
Ордук уран-кэрэ буолбут,
Олус-олус тупсубут.
Отоннуурбар тутаммын
Омоох суолу батаммын,
Оҕолору сырсаммын
Ойо-тэбэ турабын,
Оһуокайдаан ылабын.

ЫАҔАЙА ЫРЫАТА

Туос холлоҕос төрүттээх,
Симиир иһит эһэлээх,
Кыллаах ыаҕас эбэлээх,
Саар ыаҕас аҕалаах,
Ыаҕас оҕото ыаҕайабын,
Кыра-нарын буолларбын,
Хара, маҥан кыллардаах
Хатыллыбыт кылдьыылаах,
Кытыан талах кытыылаах,
Илдьирийбэт иилээх,
Иилии симиир киэргэллээх,
Илбиргэстээх симэхтээх
Ыаҕас оҕото ыаҕайабын,
Ыһыахха сыддьыһабын.

ХОЛЛОҔОС

Үрүҥ-хара сүүрүгүн —
Үҥэр-сүктэр сүөһүтүн
Үрүҥ аһын уурарга,
Кыһыҥҥыга хаһаанарга,
Тары мунньан кутарга,
Хасааһыран хайахтыырга
Холлоҕоһу анааннар,
Дэлэй истээх гынаннар,
Тигэллэрэ туоһунан,
Холлоҕоско турар ас
Сиэнэр этэ хойут саас.

ЫТЫК УОННА КЫТЫЙА

Ытык уонна кытыйа
Арахсыспат аргыстар,
Элэҥнэтэ ытыйа
Күөрчэхпитин астыыллар,
Оҕо бары манньыйа
Баһа-баһа уобаллар,
Астынаннар ымманыйа,
Эбэлэрин сыллыыллар.

ТЫМТАЙ
Чараас тымтык тыыраннар,
Арыт туоһу хастааннар,
Тымтай иһит таҥаннар,
Урут мэлдьи тутталлар —
Кыһын-сайын ыланнар
Балык сүгэ бараллар,
Булду эмиэ хаалыыллар.

Остуол оонньуулара: хоһооннор// Оҕо сааска: хоһооннор/ Татьяна Винокурова- Сабыйа.- Дьокуускай: ГБУ БИ «Бизнес- инкубатор РС(Я), 2018.- с. 37- 39

ИЭРЭГЭЙ

Ыстаҥалаан бүтүөххэ,
Илиини эрчийиэххэ —
Иэрэгэйи сүүрдүөххэ,
Тарбах күүһүн билиэххэ.
Эриэнчикэй иэрэгэй,
Сэниэлээхтик тэлээрий,
Сүүрэ-көтө дьэрэлий,
Тэтимнээхтик эргичий.

ТЫКСААН
Эһэм талах бысталаан,
Оҥордо миэхэ тыксаан.
Тыксаанынан тыксаммыт
Күрэхтэһии ыытабыт.
Хайа оҕо бастаабытын,
Элбэх ынаҕы ылбытын,
Кыраҕытын, табыгаһын
Тула туран маныыбыт,
Бары сөҕөн хайгыыбыт.

ТУОС ЫНАХТАР

Туос оонньууру кырыйан
Эбэм биэрэр көрдөрө,
Былыр оонньуур суоҕуна
Ити этэ көрдөрө:
Үөрдүстүлэр сүөһүлэр,
Бааллар уулаах ынахтар,
Мэҥирэһэн мэҥийэр
Мэник, өчөс ньирэйдэр,
Мөҥүрэһэр оҕустар.
Ынахтарбын ыаталаан
Үрүҥ илгэ сүүрдэбин,
Ыамым бүтэн ыыталаан
Ыллык устун үүрэбин.

ХААМЫСКА

Тарбах оонньуута хаамыска —
Сыыдам-сытыы туттунуу,
Сыыһан кээһиэҥ алҕаска
Буолуо кыһыы, хотторуу.
Биири үөһэ быраҕаҕын,
Хомуйаҕын атыттаргын,
Сонно тута тоһуйаҥҥын
Үөһээҥҥигин хабаҕын.
Көхтөөх оонньуу салҕанар —
Остуол тыаһа тобургуур,
Оонньоспот оҕо «ыалдьар»,
Ордугургуу одуулуур.

ХАБЫЛЫК

Хабылыгы хабарга
Эрэниллэр тарбахха,
Түргэн-тарҕан туттууга.
Сымсаҕайдык туттуохха,
Таба тутан ылыахха,
Хабылыксыт буолуохха,
Ынаҕынан байыахха.

ТЫРЫЫҤКА

Тырыыҥканы төлө тутан,
Өрөһөлүү быраҕабыт,
Аргыый соһон таһааран
Хомуйталаан ылабыт.
Ким илиитэ хамсаабат —
Барыларын тулуппат,
Ким тулуурдаах, дьулуурдаах
Кыайар-хотор кыахтаах.

КҮҮГҮНЭЙ

Күүгүнэйи сэрэниҥ,
Ааһа мээнэ тардымаҥ,
Быата быстан ыстанан,
Ыраах ойон, сүтэриҥ!
Араас тыастаах күүгүнэй
Күүгүнүүрэ үчүгэй,
Эрэһиинэ быалаахтыы
Эргичийэр уунаҥныы.
Күүгүнэйбит тыаһыырын
Күрдьүгүнэс ырыатын,
Олус сэргээн истэбит,
Дьиктилээхэй да эбит.

 

ЫҺЫАХ: хоһооннор // Хоһооннор, поэмалар- Сергей Васильев.- Якутскай: Саха сиринээҕи кинигэ изд-та, 1958.- с.91-109

ЫҺЫАХ ЫРЫАТА

Күндээрэр күөх халлаан
Күнүн уота чаҕылыйда,
Орто туруу бараан дойду
Унаар түптэтэ күөдьүйдэ,
Күн сирин дьоно
Күөх от дэйбиирдэннэ,
Үүнэр үтүө норуот
Үкэр күөх үктэллэннэ.

Туой буорбут
Торҕо күөх отугар
Тунуйбут уоһахтанна,
Аан Ийэ дойдубут
Ача күөх отугар
Аҕаммыт этэттэннэ.

Сиэр биэбит үүтэ
Симэхтээх сири иһиккэ
Сирилэччи сүүрдэ,
Көгөччөр биэбит үүтэ
Көҕүөр айахха
Күрүлэччи көөйнө.

Кэрдиис дьэрэкээн ойуулаах
Кэриэн ымыйа кэккэлээтэ,
Чопчу көмүс ойуулаах
Чороон айах чуоҕуйда,
Мандаар матаар ойуулаах
Матааччах иһит бааралаата,
Таҥалайдаах талахтаах
Далбар чабычах ханыылаата.
Күндээрэр киэҥ халлаан
Күлүмнээбитин туһугар,
Күрэҥ буор кырыс
Көҕөрбүтүн аатыгар —
Уйгулаах түһүлгэ олохтонно,
Эҕэрдэлээх ыһыах ыһылынна.

Дьоллоох сааспыт тухары
Дьоһуннаһан-маанылаһан үөскээбит
Дьон-сэргэ тоҕуоруйан
Чороон иһиппитин көтөҕүөҕүҥ эрэ,
Күөх буорбут үрдүгэр
Күндүлэһэн-маанылаһан үөскээбит
Күн айыы дьоно көрсүһэн
Көйүү кымыстан көҕүрэтиэҕиҥ эрэ!

Эдэр ыччат мустан
Эһиэкэйдээн эйээрдин,
Оҕо-уруу мустан
Оһуокайдаан чугдаардын,
Сыыдам-быһый атахтаах
Сырсан сылыбырайдын,
Хатан иҥиир быччыҥнаах
Халбарыйан халарыктаатын.

Туойар-ыллыыр идэлээх
Томторҕолоох күөмэйин
Доллоҥното олордун,
Күөрэтэр-дьиэрэтэр куоластаах
Көҥдөй көмүс күөмэйин
Көҥкөҥнөтө оонньоотун!

Уйгулаах ыһыахпыт
Уруйа улааттын,
Айхаллаах оонньуубут
Алгыһа дуорайдын!
Тунах ыһыаҕы ыспыт
Томтор сирбит
Торҕо күөх туораахтаннын,
Кырдал сирбит
Кырааскалаах оттоннун,
Силээн үрэхпит
Сибэккилээх симэхтэннин,
Киҥкир тайҕабыт
Киистэлээх нуоҕайданнын!

Тураҕас биэбит
Тунаҕа барҕардын,
Улаан биэбит
Уйгута дэбилийдин!
Тиҥэһэ ынахпытын
Тигээйи тикпэтин,
Көгөччөр атыырбытын
Күлүмэн ытырбатын,
Кунан оҕуспутугар
Кумаар олорботун,
Саадьаҕай ынахпытыгар
Сахсырҕа саантаабатын!

Кэлэр да өттүгэр
Кэриэн ымыйа
Кэккэлии турдун,
Аныгы да өттүгэр
Арыы чэчир
Анньылла турдун!
Унаар түптэ
Уруйдуу турдун,
Ыаллаах сайылык
Ырыата дьиэрэйдин!
1945 с.

ОҺУОКАЙ
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Оонньууларга көхтөрдөөх,
Оһуокайга дьүөрэлээх,
Отутуттан анныкы,
Уоннааҕыттан үрдүкү
Орто сүһүөх ыччаттар
Унаар сайын күлүмэр
Уопсай мустан тураммыт,
Омоҕойбут үгэһинэн
Оһуокайдаан оонньуоҕуҥ!
Эллэй эһэбит үгэһинэн
Эһиэкэйдээн иһиэҕиҥ!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Уон иилээх-саҕалаах
Улуу Ийэ дойдубут
Уйаргыаҕа дэһэҥҥит
Оһуокайтан уурайымаҥ!
Уйаргыаҕын иннигэр
Уулбат муустаах муоранан
Улаҕалаах дэһэллэр!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Тоҕус иилээх-саҕалаах
Туруу бараан дойдубут
Доргуйуоҕа дэһэҥҥит
Туораан, чугуйан турумаҥ!
Доргуйуоҕун иннигэр
Туруу таас хайанан
Тулааһыннаах дэһэллэр!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Аҕыс иилээх-саҕалаах
Аан Ийэ дойдубут
Айгырыаҕа дэһэҥҥит
Аһыакайтан тэйимэҥ!
Айгырыаҕын иннигэр
Араат ньыгыл тааһынан
Акылааттаах дэһэллэр!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Сэттэ иилээх-саҕалаах
Сибэтиэй Ийэ дойдубут
Сиҥнэстиэҕэ дэһэҥҥит
Сэлэ иһиттэн тахсымаҥ!
Сиҥнэстиэҕин иннигэр
Сибэкки ньүөссүн кырыһынан
Ситэриилээх дэһэллэр!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Этэрбэспит уллуҥа
Элэйиэҕэ дэһэҥҥит
Эһиэкэйтэн тэйимэҥ!
Элэйбитин иннигэр
Имиллиилээх тириинэн
Илиисэлиир эдьиийбит
Этиэх икки ардыгар
Эргитээхтээн биэриэҕэ!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Олооччубут уллуҥа
Ойуттуоҕа дэһэҥҥит
Оһуокайтан уурайымаҥ!
Ойуттубутун иннигэр
Оҕус көхсүн тириитинэн
Оппуруостуур эдьиийбит
Омурҕан эрэ устатыгар
Уллара охсон биэриэҕэ!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Тирэҥсэбит тилэҕэ
Тэһиттиэҕэ дэһэҥҥит
Тэйэн тумна хаамымаҥ!
Тэһиттибитин иннигэр
Тиҥэһэбит тириитинэн
Тэрэпиэнэ эдьиийбит
Чэйдиэх икки ардыгар
Тигэ охсон биэриэҕэ!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Үстүүрүгэ салаалаах
Үкэр окко үктэнэн
Өрө көтөн иһиэҕиҥ!
Чээлэй-солко кырыстаах
Дьирбии буорга тирэнэн
Дьиэрэҥкэйдээн биэриэҕиҥ!
Хорсун үлэ кыайыытынан
Хоһооммутун хоҥкунатан,
Ходьоҥ үктээн иһиэҕиҥ!
Ыстаалларбыт тыаһынан
Ырыабытын лыҥкынатан
Ыллаҥ үктээн биэриэҕиҥ!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Охсуолаатар уйарҕаабат
Улуу тумултан тирэнэн
Омуннаахтык ойуоҕуҥ!
Тиҥилэхтээтэр ньиргийбэт
Тэхтир сиртэн тирэнэн
Тэтимнээхтик тэйиэҕиҥ!
Оһуокайбыт баалыгар
Оҕонньордуун кэллинэр,
Эһиэкэйбит эҥэригэр
Эмээхсинниин киирдинэр!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Үҥкүүлэрбит дьиэрэйэн
Үрэх ыалын үмүөрүттүн,
Тойуктарбыт дуораһыйан,
Толоон ыалын тоҕуоруттун!
Унаар сыһыы аайыттан
Уолаттарбыт муһуннунар,
Кырдал толоон аайыттан
Кыргыттарбыт кэллинэр!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Хоһуйбут-эппит хоһооммут
Хочо-толоон баһынан
Хобо курдук хоҥкунаатын!
Хабарҕабыт тойуга
Хатыҥ чараҥ быыһынан
Хамыс курдук хаҥкынаатын!
Кырыыппалаах куоласпыт
Кырдал толоон иэнинэн
Кыталыктыы кыҥкынаатын!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Дьиэрэҥкэйдээх оонньуубутун,
Дьэрэкээннээх ырыабытын
Торҕо-солко киистэлээх
Туруу лөглөх күөх быраан
Чуумпуран туран иһиллээтин!
Элиэнэлиир эбэкэбит
Эрэһэлиир долгунунан
Эҕэрдэлээн дьиримнээтин!
Күөрэгэйдиир чыычаахпыт
Күндээр халлаан урсунуттан
Көҕүлэһэн дьирилээтин!
Аламайкаан күннэрбит,
Аалыы көмүһүн сыралынан
Аччылаахтаан айхаллаатын!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Оһуокайдыыр оһуокай!
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
1945 с.

БҮЛҮҮЛҮҮ ҮҤКҮҮ
Бөлөх-бөлөх арыылаах,
Бөрүөк буолар балыктаах,
Алардарын быыһыгар
Ааттаах үгүс сылгылаах,
Бүөрдэригин хонуутугар
Бөдөн үтүө сүөһүлээх,
Бүкээктэрин мунунан
Бөһүүкэлиир астардаах,
Бүтэй Бүлүү эбэбит
Туттаарытта толоонугар
Тоҕуоруһа мустаммыт,
Тоҥолохтон ылсыһан
Доҕулдьуһа хаамсыаҕыҥ!
Эҥээрийэр сыһыытыгар
Эргичиһэ мустаммыт,
Илиибититтэн сиэттиһэн
Эһиэкэйдээн оонньуоҕуҥ!
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Состуой тумул иэниттэн
Соноҕостуур сылгыбыт
Сототунан охсуллар
Сонордуура хаардарбыт,
Истээх куобах соннорбут
Эргэ нээги иһинии,
Ибилиттэн баранна,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Кырдал, сыһыы иэниттэн
Кытыттыыра сылгыбыт
Кыыстыырыга бэрбээкэйинэн
Кыппайдыыра хаардарбыт,
Оноо куобах соннорбут
Ойуттубут иһинии,
Уулан быһыттан баранна,
Оһуо-оһуо оһуокай!

Мотуок солко мутукча
Муораҕа тиийэ нусхайда,
Сиэрэй солко сэбирдэх
Сииктэҕэ тиийэ тэтэрдэ,
Чаалай солко лабыкта
Тааска тиийэ тарҕанна.
Маспыт-оппут төбөтүгэр
Мандаар ойуу баалынна,
Төхтүр сирбит сирэмэ
Төбөлөнөн нуоҕайда,
Кырдал сирбит ачата
Кылааннанан долгуйда.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!

Устаката биллибэт,
Улаҕата көстүбэт,
Унаар үтүө сыһыыбыт
Үрдүк тыатын кытыытыгар
Үтүө атыыр оҕуспут
Үгүс үөрүн үмүөрэн
Үллэ-үллэ айаатаата,
Лиһир-лиһир ыадайан
Лиҥкинэччи мөҥүрээтэ.
Оһуо-оһуо оһуокай,
Оһуокайдыыр оһуокай!

Ачаланан аҥаарыйар
Араҕас кырдал үрдүгэр,
Локуоранан долгуйар
Толооннорбут иһигэр
Тураҕас дьоруо атыырбыт
Тула үөрүн хамыйан
Барылаччы кистээтэ,
Тырылаччы тыбыырда.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Аалай күөх сайыммыт
Арылыйар чаҕылын аатыгар
Аҕыс иилээх-саҕалаах
Аан Ийэ дойдубут
Ача күөх кырыстаах
Аҥааттар арҕаһыгар
Ат төбөтө ойуулаах
Аарыма сэргэни адаарыттыбыт.
Оһуо-оһуо оһуокай,
Оһуокайдыыр оһуокай!
Унаарар сайыммыт
Уйгутун аатыгар
Тоҕус иилээх-саҕалаах
Туруу бараан дойдубут
Торҕо күөх кырыстаах
Толоонун иэнигэр
Томторҕолуу ойуулаах
Тойон сэргэни тоҕуоруттубут.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Силээн чараҥ быыһыгар
Сиэллээх ситии симэхтээх
Сири иһит сириэдийдэ;
Чугдаар тыабыт иннигэр
Чопчу көмүс ойуулаах
Чороон айах тоҕуоруйда,
Киҥкир тыабыт иннигэр
Кэрдиис-хабарҕа ойуулаах
Кэриэн ымыйа кэккэлээтэ,
Маҥан чараҥ аттыгар
Мандаар бичик ойуулаах
Матаарчах иһит бараалаата,
Сатыы ойуур иннигэр
Сарбынньахтыы симэхтээх
Саар ыаҕас тардылынна.
Оһуо-оһуо оһуокай,
Оһуокайдыыр оһуокай!
Алгый салыыр аайытын
Араҕас арыы мэндээрийдэ;
Кытах, кытыйа аайытын
Кыыймыт ымдаан кырылыйда;
Көмүстээх симиир аайытын
Көөймүт кымыс күрүлээтэ.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Көмүс-алтан доҕоттоор,
Күөх унаар сайыҥҥа
Көрсүспүппүт аатыгар
Күргүөмүнэн тураммыт
Көтон-тэбэн биэриэҕиҥ!
Улуу тунах ыһыахха
Уолдьаспыппыт аатыгар
Уопсай мустан тураммыт
Ойдор ойон иһиэҕиҥ!
Оһуокайдыыр оонньууну
Оноотуттан тутаммыт
Онолуйа туойуоҕуҥ!
Эһиэкэйдиир оонньууну
Эҥээриттэн тутаммыт
Эгэлгэлээн этиэҕиҥ!
Очуос буортан тэбинэн
Ойон иһиҥ, убайдаар!
Тэхтир сиртэн тирэнэн
Тэйэн биэриҥ, эдьиийдээр!
Оһуо-оһуо оһуокай,
Оһуокайдыыр оһуокай!
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
1945 с.

МУХТУЙА ҮҤКҮҮТЭ
Күөччэхтээн төгүрүйэр,
Көлүөһэлээн эргийэр
Күндү таас чаҕыллаах
Күлүмнүүр күннэрбит
Күөх халлаан оройугар
Күөрэйээхтээн таҕыста.
Чэйиҥ-чэйиҥ, чэкийдэр,
Тэйэн-тэбэн биэриэҕиҥ!

Кыырай халлаан үрдүттэн
Кыһыл көмүс аалыытын
Кылбачыччы чаҕылытта,
Араҕас халлаан үрдүттэн
Алтан көмүс аалыытын
Арылыччы саккыратта.
Оһуҥ-оһуҥ оһуокай,
Ойон-тэбэн иһиэҕиҥ!

Өлүөнэлиир өрүспүт
Үрүҥ кыдьымах үллүгүн
Үнтү-тоҕо бурайан,
Үлүскэннээх сүүрүгүнэн
Үтүрүйэ халыһытан,
Хоту муустаах муорабыт
Хонноҕор-быттыгар симийдэ.
Эһиҥ-эһиҥ эһиэкэй,
Этэн-тыынан иһиэҕиҥ!

Кыыллаах арыы барахсан
Кырпай маҥан кыыппаҕын
Кыһыгыраччы илбинэн
Кыталык кынатын түүтүнүү
Кыраай хоту кыйдаата,
Бүтэй Бүлүү барахсан
Бөһүүкэлиир хаардара
Бүрүйбүтүн сахсынан
Бөдөҥ көтөр түүтүнүү,
Бүтүннүүтүн кыйдаата.
Чэйиҥ-чэйиҥ, чэкийдэр,
Тэйэн-тэбэн биэриэҕиҥ!

Соҕуруулуур халлаантан
Сугул куйаас сыдьаайан
Күндэ күөлбүт кытыытыгар
Көмүс сомоҕо хатырыктаах
Күллүргэччи оонньоото,
Илиҥҥилиир халлаантан
Итии куйаас сыралыйан
Саҕа отун кытыытыгар
Салахайдаах тириилээх
Саллырҕаччы саҥырыалаата.
Оһуҥ-оһуҥ оһуокай,
Оһуохайдыыр оһуокай!

Кыһыл көмүс кыыппахтаах,
Кылыгырас далайбыт,
Үрүҥ көмүс үрүмэлээх
Өлүөнэлиир эбэбит
Тоҕус сүүсчэкэ холобурдаах
Толоон уутун тоҕуорутан,
Аҕыс сүүсчэкэ ахсааннаах
Aппa уутун халыһытан,
Сэттэ сүүсчэкэ холобурдаах
Силээн уутун чөллөрүтэн,
Доллоһуйа уһунна,
Долгуһуйа хамсаата.
Эҥээрийэр иэнигэр
Эрэһэ долгун дьиримнээтэ,
Тоноҕоһун үрдүгэр
Долгун төбөтө оонньоото.
Эһиҥ-эһиҥ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй.

Көмүс эрэһэ долгуну
Күөнүнэн тоҕо силэйэн,
Эриллэр дохсун сүүрүгү
Икки аҥыы хайытан,
Буодьу кырыс биэрэккэ
Борокуот аалбыт тигистэ.
Хатан тимир хабарҕатын
Хайа тардан хаһыытаата.
Үрдүк, тимир үөлэһин
Үрэйэ тардан үөгүлээтэ.
Чэйиҥ-чэйин, чэкийдэр,
Тэйэн-тэбэн биэриэҕиҥ!

Сугул куйаас суорҕаннаах
Соҕуруу итии дойдуттан
Солко-торҕо таҥаспыт
Солкуобайдыы сыаналанан
Суугунаата дэстилэр.
Чэйиҥ эрэ, сэгэрдэр,
Дьиэрэҥкэйдээн биэриэҕиҥ!

Кычыр таас дойдулаах
Кыргыс омук сириттэн
Кыраасынай арыгыбыт
Кырыытынан кыстанан
Кырылаата дэстилэр.
Оһуҥ-оһуҥ оһуокай,
Ойдор ойон иһиэҕиҥ!

Чоруун тимир дьураалаах
Чулуу хайа кэнниттэн
Чоху хара массыына
Дьулуруйар оскуонньанан
Дьурулаата дэстилэр.
Чэйиҥ эрэ, сэгэрдэр,
Дьиэрэҥкэйдээн биэриэҕиҥ!

Оһуҥ-оһуҥ оһуокай,
Ойдор-ойон иһиэҕиҥ!
Солко-торҕо кырыстаах
Состуой үрдүк оспуоска
Аммалардыын артыаллаһан,
Бүлүүлэрдиин бөлөхтөһөн,
Эһиэкэйдиир оонньууну
Эҥээриттэн тутуоҕуҥ!
Кыһыл талах кылдьыылаах
Кылааккайдыыр биэрэккэ
Халымалыын ханыылаһан,
Эдьигээнниин эҥэрдэһэн,
Оһуокайдыыр оонньууну
Оноотуттан тутуоҕуҥ!

Арыы тиэйбит массыына
Айан харыыр суолунан
Ферма ыалын диэкиттэн
Бирдьигинээн иһэр дии.
Кымыс тиэйбит тэлиэгэ
Кырдал сыһыы көхсүнэн
Дэриэбинэ ыалыттан
Тилигирээн иһэр дни.
Чэйиҥ-чэйиҥ, чэкийдэр,
Тэйэн-тэбэн биэриэҕиҥ!
Матырыана эмээхсин
Маҥаас ынаҕын арыытын
Маскыбаҕа ыытаары
Матарыйан иһэр дии.
Тэхтир сиртэн тирэнэн
Тэйэн-тэбэн биэриэҕиҥ!
Охонооһой оҕонньор
Уулларыылаах арыытын
Уркуускайга ыытаары
Уодаҥхастаан иһэр дии.
Очуос буортан үктэнэн
Ойон-тэбэн иһиэҕиҥ!
Сарыпыанныыр кырдьаҕас
Саһылларын тириитин
Сараатапка ыытаары
Сайбарыйан эрэр дии.
Хардарыта үктэнэн
Ханалдьыһан иһиэҕиҥ!
Оһуҥ-оһуҥ оһуокай,
Эһиҥ-эһиҥ эһиэкэй!
Даарыйаны аҕалан
Дабыдалыттан көтөҕөн,
Дайдар дайан иһиэҕиҥ!
Өкүүчэни аҕалан
Өттүгүттэн көтөҕөн,
Өро көтөн оонньуоҕуҥ!
Илиисэни ыныран
Илиититтэн дэллэритэн,
Эргичиһэн иһиэҕиҥ!
Аанысканы аҕалан
Акымалыттан көтөҕөн,
Аһыакайдаан оонньуоҕуҥ!

Хабыычабыт ханнаный
Харытыттан харбыаҕы?
Бүөтүккэбит ханнаный
Бүлгүнүттэн тутуоҕу?
Оһуҥ-оһуҥ оһуокай,
Эһиҥ-эһиҥ эһиэкэй!
Улуутуйбут олордун,
Ойон-тэбэн оонньуоҕуҥ!
Киэмсийбит киирбэтин,
Кэккэлэһэн иһиэҕиҥ!
Үҥкүүлээбит сирбитигэр
Үкэр үүнэн долгуйуо,
Аһыакайдыыр сирбитигэр
Ача тахсан аҥаарыйыа.
Эһиэкэйбит хоһооно
Элиэнэни үрдүнэн
Этигэн хомус тыаһыныы
Эймэһийэ туоруоҕа,
Оһуокайбыт хоһооно
Очуос хайаны үрдүнэн
Кыталык ырыатын түһэрэн
Кыҥкынаахтаан барыаҕа.
Чэйиҥ эрэ, чэкийдэр.
Дьиэрэҥкэйдээн иһиэҕиҥ!
Айхал, айхал айхаллаан
Аһыакайдаан иһиэҕиҥ!
Уруй, уруй уруйдаан
Ойон-тэбэн уурайыаҕыҥ!
1945 с.

ДЬААҤЫ ҮҤКҮҮТЭ
Күөччэхтээн төгүрүйэр,
Көлүөһэлээн эргийэр
Күннэриктээх халлааммыт
Алыныктыыр кырыытыгар,
Араат хайа тулалаах,
Күрүлүйэр, барылыйар
Күтүр байхал күрүөлээх,
Күҥкүһүйэр-аҥкыһыйар
Күр муус түгэхтээх,
Көҥдөй күөх от кырыстаах
Көгөччөркөөн буордарбыт
Көнөкөлүүр көхсүгэр
Көтөҕүллэн тураммыт
Күргүөмүнэн көрүлүөҕүҥ!

Кэтиттээхэй Сибиирбит
Кэскиллэрдээх буоругар,
Охуоскайдыыр тыраахта
Уҥуоргучаан өттүгэр,
Дьааҥыскайдыыр үрэхпит
Дьапталҕалыыр дьайыҥар
Тахсаахайдаан тураммыт
Лаглайбалыы ойуоҕуҥ!
Кырааскалаах атахтаах,
Кылдьыылардаах харахтаах,
Кылбаккайдыыр түүлэрдээх,
Кынатын төбөтүгэр харалаах,
Кынталлыбыт быһыылаах,
Кырыылардаах тумустаах,
Кырыымпалыыр куоластаах,
Кыталыкчай барахсан
Сэттэ түүннээх күнү мэлдьи
Кыйа көтө сатаан баран
Кытыыкатын булбатах
«Лыппаарыйа» үрэхпит
Ыраастыыра кырдалыгар,
Кыыстыыра дьахталлар,
Кыттыһаахтаан сылдьаммыт
Кылыаҥхайдаан үҥкүүлүөҕүҥ!
Тупсаҕайкаан быһыылаах,
Туттаҕаркаан дьүһүннээх,
Уһун ньургун тумустаах,
Ньондоллубут сотолоох,
Туруйалыыр кыылбыт
Тоҕус түүннээх күнү мэлдьи
Тула көтө сатаан баран
Тулакатын булбатах
«Тумпаарыйа»үрэхпит
Дьоллоруктаах туонатыгар
Тохтоон чуоҕуһан тураммыт
Доҕой үктээн ааһыаҕыҥ!
Дьааныскайдыыр үрэхпит
Даркылара суулунна,
Бадылыйар сүүрүгүнэн
Байхал диэки уһунна,
Борокуоттуур аалларбыт
Бурууктары өксөйдө,
Көлөһөчөөн эрдиитэ
Күллүргэччи дайбаата,
Уһун хара турбата
Унаарыччы буруолаата.
Орулҕанныыр хайабыт
Оспуоһугар мустаммыт
Ойуу үктээн иһиэҕиҥ!
Күдэрик былыты үрдүнэн,
Күөх халлааны кырсынан
Көмүс тардыы кынаттаах
Көтөр аалбыт барахсан
Күлүмүрдээн кэлээхтээн
Тамалҕаннаах
чыыстайбытыгар
Дараадыйан түһээхтээтэ.
Таала сыһыы хонуубут
Таманыгар мустаммыт
Таҥалай үктээн оонньуоҕуҥ!
Хомурах уута холлугураабыт
Куоһаахтарын иһиттэн
Хорҕолдьуммут хостонно,
Силис уута сирилээбит
Симилэхтэрин быыһыттан
Сибиньиэспит оронно,
Уордаах бөрө улуйбут
Очуостарын оройуттан,
Сырҕан эһэ иһийбит
Сыгынаҕын анныттан
Өрө ыһар чаҕыллаах
Үрүҥ көмүс оронно.
Ыраас чыыстай хонуубутугар
Ыксалаһан тураммыт
Ыллаан-туойан ааһыаҕыҥ!

Унаар түптэ олоҕурдун,
Уйгу быйаҥ үктэллэннин,
Кэтит кэһии кэскиллэннин!
Оһуор мандаар ойуулаах
Чороон иһит чуоҕуйдун,
Кэрдиис дьэрэкээн ойуулаах
Кэриэн ымыйа кэккэлээтин,
Көмүстээх дьарҕаа ойуулаах
Көҕүөр, симиир дьүөрэлэстин
Саамал кымыһынан
Санаабытын дьайҕардан,
Саргылардаах үҥкүүгэ
Таһаарбахтаан иһиэҕиҥ!
Көйүү кымыһынан
Күөмэйбитин көннөрөн,
Көхсүбүтүн чөллөрүтэн
Күн айыы сиригэр
Күргүөмүнэн көрүлүөҕүҥ!
Айыы күммүт сиригэр
Айаар-чаҕаар ырыата
Аатырдыаҕыҥ, атастаар!
Манньыат ойуулаах,
Бастыҥ сэргэҕэ
Бадьара маҥан биэбит
Малааһынын барҕардыаҕыҥ!
Оһуор ойуулаах
Ортоку сэргэҕэ
Улаан биэбит
Уйгутун олохтуоҕуҥ!
Кэрдиис ойуулаах
Кэнники сэргэҕэ
Кэрэ биэбит
Кэскилин тэрийиэҕиҥ!
Улуутуйбут олордун,
Оҕолордо угуйуҥ,
Киэмсийбиттэр киирбэтинэр,
Кийииттэрдэ киллэриҥ,
Хаамсыйбыттар хааллынар,
Хатыттары хаамтарыҥ,
Дьулайбыттар тохтоотунар,
Тойоттору чуоҕутуҥ —
Уопсайынан ойуоҕуҥ,
Эриэ эминэн этиэҕиҥ.
Эргийээхтээн хаамсыаҕыҥ,
Эҕэрдэлии ыллыаҕыҥ!
1945 с.

ҮҤКҮҮ
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Ахсынньылыыр ыйдарбыт
Амаан-дамаан тымныыта
Арахпытын аатыгар
Алаас-алаас аайыттан
Артыаллаһан тураммыт,
Ача кырпай кырыстаах
Алардарбыт үрдүгэр
Акымалтан иилсиһэн,
Аһыакайдыыр оонньууну
Арыйыаҕыҥ, атастаар!

Тохсунньулуур ыйдарбыт
Дохсун-томороон тымныыта
Тостубутун аатыгар
Дойду-дойду аайыттан
Тоҕуоруһан тураммыт,
Торҕо-солко кырыстаах
Тумулларбыт оройугар
Тоҥолохтон тутуһан,
Туойан-ыллаан көрүөҕүҥ!
Эһиэкэйбит иннигэр
Ийэкэттэн тахсыбыт
Эттэрикпит көлөһүнэ
Иэммитинэн тохторун
Ирдэспэккэ тураммыт
Эккирэһэн иһиэҕиҥ,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Оһуокайбыт туһугар
Оҥоһуллан төрөөбүт
Уорҕаларбыт эттэрин
Устар хара көлөһүнэ
Уллукпутунан сүүрэрин
Ороскуокка уурбакка
Ойон-тэбэн иһиэҕиҥ,
Оһуо-оһуо оһуокай!

Уулаах былыт оруолдьуттаах,
Унаар куйаас тыыннаах
Илгэ быйаҥ сайыммыт
Илин диэкиттэн эргийдэ,
Толоон, сыһыы барахсан
Торҕо күөҕү үллүннэ,
Ойуур, чараҥ барахсан
Оһуор киистэ иилиннэ,
Сүһүөхтэрдээх отторбут
Сүмэлэрэ сүүрүгүрдэ,
Мөһүүрэлээх отторбут
Мүөттэрэ ньалҕарыйда.
Чэйиҥ-чэйиҥ, чэкийдээр,
Чээлэй солко хонууга
Дьиэрэҥкэйдээн оонньуоҕуҥ!

Үстүүрүгэ салаалаах
Үкэр оппут үрдүгэр
Үрүмэччи үҥкүүлээтэ,
Тоҕустуура салаалаах
Локуорабыт быыһыгар
Тойон ыҥырыа лоҥкунаата,
Остуолбалыы бүтэйдээх
Оҕуруоппут иһигэр
Унаар түптэ күөдьүйдэ.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Элгээннэри эймэтэн
Этэн-туойан иһиэҕиҥ!
Туора үрүҥ туһахталаах
Тойон атыыр оҕуспут
Локуоралыыр оппутун
Туоракалыы хадьыйан,
Логлостугас нокоолонон
Лоҥкуначчы айаатаата,
Ньидьилдьийэр киэптэнэн
Ньиккирэччи мөҥүрээтэ.

Бар хара дьаҕыллаах
Баараҕай атыыр сылгыбыт
Илгэ сирэм күөхпүтүн
Искэх курдук кирбийэн,
Быччыстыгас куҥнанан
Барылаччы кистээтэ,
Тысхачыйар таһааланан
Тырылаччы тыбыырда.
Оһуо-оһуо оһуокай,
От ньүөгү кырыска
Ойон-тэбэн оонньуоҕуҥ!
Толоон-толоон аайытын
Туораах кулун тоҕуоруйда,
Үрэх-үрэх аайытын
Үксэл-ньирэй үмүөрүстэ.
Ураа лаҥкыр муостаахпыт
Ойоҕоһунан үтүрүһэн,
Сыспай хара сиэллээхпит
Сыбарыһа аалсыһан,
Муҥур алаас муҥунан
Мунньустаахтаан хойунна,
Тараан үрэх баһынан
Тарҕанаахтаан үөскээтэ.
Чэйиҥ эрэ, сэгэрдэр,
Чиэппэр кумах дьирбиилээх
Чээлэй ийэ буордарга
Дьиэрэҥкэйдээн иһиэҕиҥ!

Суһал атах оломноох
Сулбу түһэн иһиэҕиҥ,
Көмүс атах оломноох
Көтө түһэн биэриэҕиҥ!
Аан Ийэ дойдубут
Ача күөх отугар
Арҕастана улаатан
Аҕам ынах түөттүүрдэннэ,
Туой ийэ буорбут
Торҕо күөх отугар
Торолуйа улаатан
Туҥуйбут этэттэннэ.
Симиин хойуу сүөгэйбит
Сэппэрээтэргэ сирилээтэ,
Кыынньа буспут ымдааммыт
Кытыйаҕа кырылаата.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Тарбахтарбыт төбөтүттэн
Чаачардыы тардыһан
Дайан-ойон иһиэҕиҥ!
«Соболоохпут» колхоһун
Сомуорускай оҕуһа
Айаатаабыт дуораана
Аһыакайбыт быыһынан
Лоҥкунуура буолаарай,
Аһыа-аһыа аһыакай!
Эмээрийэ эмээхсин
Эриэн ынаҕын үүтүн
Эрийэр күөччэҕин тыаһа
Эһиэкэйбит быыһынан
Иһиллэрэ буолаарай,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!
Алаапыйа эмээхсин
Аҕам ынаҕын арыытынан
Алаадьылыыр сыттара
Алар тыаны үрдүнэн
Аҥылыйара буолаарай,
Аһыа-аһыа аһыакай!

Унаар сайын чаҕылыгар
Уйгу-быйаҥ олохтонно диэн,
Араҕас маҕан хонуубутугар
Ас-чаллараҥ тардылынна диэн,
Омоҕой эһэбит уруйунан
Улуу түһүлгэ олохтонно,
Эллэй эһэбит үгэһинэн
Эриэн ситии тардылынна.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Оһуо-оһуо оһуокай!
Аҕам ынах арыытынан
Аллаах атыыр соноҕос
Атаралыыр гына
арыыланан,
Бастыҥ ынах арыытынан
Бадьара дьоруо соноҕос
Батыччахтыыр гына
арыыланан
Көйүү-саамал кымыспыт
Көмүстээх көҕүөр айахха
Күрүлүү көөймүтүн иннигэр,
Симэхтээх симиир иһиккэ
Сирилии кутуллубутун
иннигэр, —
Күөх сибиэт хонууга
Күөччэхтээн төгүрүйэн,
Көлүөһэлээн эргийэн
Көттөр көтөн биэриэҕиҥ.
Оһуо-оһуо оһуокай!
Оһуокайдыыр оһуокай!

Аҕа дойду сэриитигэр
Айдаан, дарбаан иһинэн
Кутаа уоту чиэрэстээн,
Куйаардары унуордаан —
Аармыйабыт иннигэр
Араҕас дьэҥкир арыыбыт
Айыы тыына буолтун иһин,
Үрүҥ тунах илгэбит
Өлбөт мэҥэ буолтун иһин,
Эриэ-дэхси тураммыт
Этэн-тыынан иһиэҕиҥ,
Түмсэн-мустан тураммыт!
Төбүрүөннээн оонньуоҕуҥ!

Кэрэ-билэ доҕоттор!
Кэчигирэһэн тураммыт
Кэлэр даҕаны өттүгэр:
Сиэр биэбит кымыһа
Симэхтээх сири иһиккэ
Сирилэччи сүүрдүн диэн,
Көгөччөр биэбит кымыһа
Көмүстээх көҕүөр айахха
Күрүлэччи көөйнүн диэн,
Көхө көмүс тарбахпытынан
Күлүүстэһэ тутуһан,
Күөх томтор толооҥҥо
Көтөн-ойон биэриэҕиҥ!
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!

Үүнэр даҕаны дьылларга
Үрүҥ биэбит кымыһа
Үрдүк Арассыыйа үрдүнэн
Үскэминэн сураҕырдын!
Аҕам ынахпыт арыыта
Аҕа дойду үрдүнэн
Араҕаһынан аатырдын!
Ааттаах улуу түһүлгэлэргэ
Арыылаах кытах билгиһийдин!
Дьоллоох үтүө туоналарга
Чороонноох кымыс
долгуһуйдун!
Уруй, уруй уруйдаан
Ойон-тэбэн оонньуоҕуҥ!
Айхал, айхал айхаллаан
Аһыакайдаан биэриэҕиҥ!
1945 с.

ЧОРООН: хоһоон// Лирика/ Иван Гоголев.- Якутскай: Саха сиринээҕи кинигэ изд-та, 1965.- с.37

ЧОРООН
Саха ийэ иһитэ —
Куо чороон, уруй-туску!
Быданнаата көрсүбэтэх…
Кыыс түөһүнүү томтоҕоргун.

Оһуоргун одуулуубун,
Бэһиэлэй лыах онно көтөр,
Томуйах, быһый кулун
Туйахтарын суола көстөр.

Кыраһаҕа хара улар
Хаампыта да кириэстэнэр,
Хамсаат, намчы ньургуһуннар
Тыллан барар кэриэтэлэр…

Киэҥ алааһы санатар
Көҥкөлөйгөр биэ тыбыырар,
Хомус эҥсэр ырыата,
Чуор эһиэкэй дуораһыйар.

Лена курдук оргуйар
Күүгэннээх кымыһыҥ эн
Төлөннөөх дууһаҥ буолар,
Эн этэҕин дьигиһийэн:

«Тоҕо умнан эрэҕит
Үйэ өлбөт утаҕын?
Хас күн аайы чиэстээҥҥит
Туруорбаккыт остуол ахсын.

Ордук дуо-кымыстааҕар
Кирдээх чалбах өҥнөөх кыбаас,
Эти-хааны улугурдар,
Өйү сиир пиибэ, араас?

Кымыһы Ньургун Боотур
Ыймахтаан, күр күүстэммитэ,
Кымыс номох талба куотун
Сааскы сарыал имниир этэ.

Өбүгэлэр иҥэрбиттэрэ
Кымыска ый, күн уотун,
Олоҥхо суоһун, кэрэ
Хоту кыраай хомуһунун…»

Санаарҕаама, куо чороон,
Алгыс эрэ иһитинэҕин,
Алгыс баһа сыалаах, онон
Саргыҥ үрдүөр эрэнэбин.

 

Кымыстаах чороону көтөхтүм: хоһоон // Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Иннокентий Артамонов ; [хомуйан оҥордулар: И.В. Мигалкин, З.В.Мигалкина]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.105

КЫМЫСТААХ ЧОРООНУ КӨТӨХТҮМ
В.Зырянов музыката Г.Комраков тупсарыыта
Кымыстаах чороону көтөхтүм
Үгүс сыл кэнниттэн бу бүгүн,
Дьоннорбун үөрүүнэн көрсөммүн,
Кымыстаах чороону көтөхтүм.

Кымыстаах чороону көтөхтүм
Быыл буолбут синиэлбин устаммын,
Хоту сир халлаанын ахтаммын,
Кымыстаах чороону көтөхтүм.

Кымыстаах чороону көтөхтүм
Сүөгэйи ыймахтыыр кэриэтэ,
Сахалыы ырыаны дьиэрэтэ,
Кымыстаах чороону көтөхтүм.

Кымыстаах чороону көтөхтүм
Дьүкээбил уоттарын анныгар,
Мин Сахам дойдутун аатыгар,
Кымыстаах чороону көтөхтүм.

Ыһыах: хоһоон // Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Иннокентий Артамонов ; [хомуйан оҥордулар: И.В. Мигалкин, З.В.Мигалкина]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.106

ЫҺЫАХ
Алаас алтан отунан
Арылыччы сырдаата,
Мүөттээх салгын сытынан
Минньигэстик уураата,
Кыталыгын ыллатан
Көрүн-нарын эргиттэ.

Бырааһынньык күнүгэр
Бары эрдэ турдубут,
Үрүлүйэр үөрүүттэн
Үөһэ көтүөх курдукпут,
Дуолан дойду үрдүнэн
Дуораһыйда тойукпут.

Ытык ыһыах ыһыллан,
Ыҥырбыта ыраахтан;
Толоон, хайа унуортан
Тоҕуоруйда дьон-аймах,
Кымыс кыынньа оргуйан,
Кутулунна чорооҥҥо.

Үөрүү-көтүү үнкүүтэ,
Үүнэр күммүт үтүөтэ
Санаабытын кынаттаан,
Сандал сааһы айхаллаан,
Күндү көмүс түһүлгэ
Күлүмүрүн түһэрдэ.

Ыһыахха: хоһоон // Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Иннокентий Артамонов ; [хомуйан оҥордулар: И.В. Мигалкин, З.В.Мигалкина]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.107

ЫҺЫАХХА
Ыаллар аайы — ыалдьыттар,
Толооннорго — чыычаахтар,
Күөнэх оонньуур күөллэргэ,
Кэҕэ этэр тыаларга.

Хос ырыата:
Ыһыахтарга барыаҕыҥ,
Ырыа-тойук тардыаҕыҥ,
Сайыммытын көрсүөҕүҥ,
Саргыланан үөрүөҕүҥ.

Сайа охсон сандааран,
Күөҕэ күлэн күөгэйэн,
Ыллыы-туойа уруйдуу,
Ыһыах кэмэ кэллэ дии.

Хос ырыата.

Дьэрэкээннээх хонууга,
Дэгэлдьийэр үҥкүүгэ,
Үтүө-кэрэ дьүөгэлэр
Үмүөрүһэн эрэллэр.

Хос ырыата.

Хомус: хоһоон// Хоһооннор: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Семен Данилов ; [хомуйан оҥордо С.И. Тарасов, киирии тылы суруйда
М.Е.Тимофеев]. — Дьокуускай : Бичик, 2005.- с.75

Хомус
Хомус — лирика,
Хомус — поэзия,
Норуот сүрэҕин өспөтөх мөҥүлгэнэ.
Кини алгыһа,
Кини кырыыһа,
Кини көҥүлүн дьикти көмүскэлэ.
Хомус муҥатыйар, дьүрүһүйэр
Былыргы дьоннор иэйиилэринэн,
Ааспыт кэм
Дьигискэнэ дьигиһийэр
Былыргы кэмнэр иэдээннэринэн.
Хомус ытамньыйар,
иэйэр-туойар
Былыргы кыргыттар муҥнарынан,
Арыт кыланар,
Арыт уорастыйар
Тааллыбатах тапталлар аһыыларынан.
Оо, ол эрээри,
Мин өрүү истэбин —
Өбүгэлэртэн
үөттэриилээх
сүрэхпинэн,
Туохтан эрэ
Сиргэ киирэ кыбыста,
Тоҕо эрэ
— Аар-татай! — дии кэмиринэ.
Идэмэрдээх кыргыс
Иһиллибэтэх илбиһин!
Хомус — лирика,
Хомус — поэзия,
Бар дьон сүрэҕин көҥүлгэ мөҥүлгэнэ.

Ыһыахха: хоһоон// Дьиэрэҥкэй :Кыра оҕолорго хоһооннор/Дмитриев.П. — Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1980с.-29 // то же Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А.Кирова. — Дьокуускай : Бичик, 1999.-с.147

ЫҺЫАХХА
Түһүлгэҕэ— ыһыахха,
Төгүрүччү хаамтахха,
Күндү күбэй ийэлэр
Күн тэҥэ мичийэллэр.

Эриэккэс киэргэллээхтэр
Эһиэкэйдьит эдьиийдэр,
Дьэдьэннии иэдэстээхтэр
Сайаҕасчай саҥастар.

‘Голуу сэргэ курдуктар
Тойуксут оҕонньоттор,
Оҕолор дьикти кэрэлэр,
Оһуор-симэх кэриэтэлэр.

Кырдьык, дэлэй түһүлгэҕэ
Кэлбит хайгыы көрүөҕэ:
Тула барыта сып-сырдык,
Туйгун мааны бырааһынньык!

Чэчир: хоһоон// Дьиэрэҥкэй :Кыра оҕолорго хоһооннор/Дмитриев.П. — Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1980с.-30; то же Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А.Кирова. — Дьокуускай : Бичик, 1999.-с.148

ЧЭЧИР
Атахтарын төбөтүгэр
Аргыый аҕай дэгэйэр,
Дьүөгэлэр дуу диэбитим,
Дьүөрэ, холуу көрбүтүм,

Нарын, намчы лабаанан
Наскылдьыһа сиэттиһэн,
Тула иилии киэргэтэллэр
Төрүт сэргэх чэчирдэр.
Ыккый ойуур иһиттэн:
Ыалдьыт тэҥэ кэлэннэр,
Үөрүүлэриттэн кинилэр
Үҥкүүлэһиэх эбиттэр.

Ыһыах дьоллоох тойугун,
Ыһыах көрдөөх ырыатын
Сиккиэргэ сэбирдэхтэр
Сэһэргээхтээн эрэллэр.

Чэчир тэҥнээх дьүөгэлэр
Чэччи тэбэн күннүүллэр,
Далбаатаһар лабаалар
Лаадыскалыыр курдуктар.

Кымыс : хоһоон// Дьиэрэҥкэй :Кыра оҕолорго хоһооннор/Дмитриев.П. — Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1980с.-с.30

кымыс
Үрүҥ илгэни үлүннэрбит,
Үүт үрүйэни үксэппит
Үлэһит үөр! — диэх курдук,
Кымыс көөнньөр омуннаахтык.

Уйгулаах быйаҥ утаҕынан,
Уохтаах хатан кымыһынан,
Чахчы-бааччы туоллулар
Чуочаҕаркаан чорооннор.

Чороон туран ыалдьыттары,
Чооруос, туллук ыччаттары,
Үлэ, үөрэх бастыҥнарын
Айах тутар барыларын.

Чороон: хоһоон// Дьиэрэҥкэй :Кыра оҕолорго хоһооннор/Дмитриев.П. — Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1980.-с.31

ЧОРООН
Кыра, дьоҕус чорооҥҥо
Кымыс истим толооҥҥо.

Киэргэллэрин кэрэхсэтэ
Кирилл миэхэ кэпсээтэ:

— Олох былыр чочуйан,
Оҥорбуттар хатыҥтан.

Тэһии, үргүүк кулунчук
Такымнарын курдук,

Тутарга аналлаах
Токур үс атахтаах.

Ойо хаһыы таҥалай
Ойуулара арылхай.

Уран тарбах оҥоһуута
Улаханнык умсугутта.

Оһуордарын үтүктэммин
Уруһуйдуох этим мин.

Оһуокай: хоһоон// Дьиэрэҥкэй :Кыра оҕолорго хоһооннор/Дмитриев.П. — Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1980с.-34; то же Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. — Дьокуускай : Бичик, 2000.-с.49; то же Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А.Кирова. — Дьокуускай : Бичик, 1999.-с.149

ОҺУОКАЙ
Ырыа-чаҕаан убайдар
Ыксалаһан дайдылар,
Үҥкүү-битии дьүөгэлэр
Үмүөрүһэ көттүлэр.
Эдэр, эмэн барыта
Эһиэкэйгэ кыттыста.
Төгүрүччү эргийэр
Түһүлгэбит киинигэр:
Сэргэх чэчир, дьон бары,
Сэргэ, чороон кытары
Оһуокайы сэргээннэр
Ойон-тэбэн биэрдилэр.
Саха, нуучча, эбээн
Оһуокайга элбээн,
Дуораһыйдын дойдуга
Доҕордоһуу тойуга.
Көрү-нары көҕүлүттэн,
Эһиэкэйи эҥэриттэн
Тутуохайыҥ, оҕолоор,
Туйгуннаахай доҕоттоор!;

Хомус: хоһоон// Дьиэрэҥкэй :Кыра оҕолорго хоһооннор/Дмитриев.П. — Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1980с.-35; то же Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. — Дьокуускай : Бичик, 2000.-с.50

ХОМУС
Ылыым эрэ ытыспар
Ыллыыр ыллам атаспын,
Тутуум эрэ тарбахпар
Туойар улгум доҕорбун,
Тиэрдиим эрэ тиистэрбэр
Тимир тыллаах хомуспун.
Көтөр араас саҥатынан,
Күйгүөрэ сатараан,
Хомусчааным лыҥкынаа,
Күөрэгэйдии дьырылаа,
Татыйыктыыр
чыычаахтыы,
Тылыбырыы чугдаарыый!

Төгүрүктүү эргийэр: оһуохай// Уос номоҕо: таабырыннар, өс хоһоонноро/ Дьөҥкү Сээн — Таатта: Таттинская типография, 2002

ОҺУОХАЙ
Төгүрүктүү эргийэр,
Төрүккүтүн санатар
Төрүт саха үҥкүүтүн
Төрүттээммит оонньуоҕуҥ.
Сааскы чэбдик салгыҥҥа
Сайа тыынар дэлэгэй,
Солко көбүөр хонууга
Сүүрэр — көтөр үчүгэй.
Олохтоохтук дуорайар
Оһуохайбыт уһаатын,
Эти — хааны эрчийэр
Эһиэхэйбит элбээтин!

Оһуохайдаан ойуоҕуҥ// Уос номоҕо: таабырыннар, өс хоһоонноро/ Дьөҥкү Сээн — Таатта: Таттинская типография, 2002

Оһуохайдаан ойуоҕуҥ!
Үрэх ыраас уутугар
Сөтүөлүүбүт, суунабыт,
Күөхтүүр оттоох хонууга
Күүлэйдиибит, сытабыт.
Дьэдьэн, отон хомуйа
Дьиэрэҥкэйдии тэбэбит.
Оһуо — оһуо оһуохай,
Эһиэ — эһиэ эһиэхэй!

Сүрэҕэлдьиир куһаҕан,
Үлэлиирбит ордукчай,
Оонньуур эмиэ үлэбит,
Үлэ оннук буолунай.

Оонньуурбутун харыстыыр,
Үлэбитин киэркэтэр.
Оһуохайдаан ойуоҕуҥ,
Эһиэхэйдээн тэйиэҕиҥ!

Үүнэр үйэ дьонобут// Уос номоҕо: таабырыннар, өс хоһоонноро/ Дьөҥкү Сээн — Таатта: Таттинская типография, 2002

Үүнэр үйэ дьонобут

Сайдам — дьэллэм бэйэлээх
Сааскы салгын сибиэһэй,
Сүүрэр — көтөр үөрүүлээх
Сырсар — оонньуур бэһиэлэй.
Сыттыа — сыттыа оһуохай,
Сайда турдун оһуохай!
Эйэ — эккэ эҥэрдээх
Эрэл оҕо буолабыт,
Үүнэр — сайдар кэскиллээх
Үүнэр үйэ дьонобут
Үтүө — үтүө эһиэхэй,
Үрдүү турдун эһиэхэй!

Тууйас: хоһоон/ Иванова, Г. .// Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. — Дьокуускай : Бичик, 2000.-с.51
Тууйас
Тууйаска толору
Куталлар сүөгэйи,
Тууйаска томточчу
Симэллэр арыыны,
Отчуттар отууга,
Оҕолор ойуурга
Таптааннар тууйаһы
Туталлар мэлдьитин.

Ыа5айа: хоһоон/ Иванова, Г. .// Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. — Дьокуускай : Бичик, 2000.-с.51
Ыаҕайа
Туоһу төгүрүтэн,
Түгэх оҥорон,
Кылы кыбытан,
Кэрэтик киэргэтэн,
Ылдьаана эбээбит
Ыаҕайа тикпит,
Туттуннар диэн
Тутаахтаабыт,
Ыйаатыннар диэн
Ыйыыр быалаабыт.

Алтан сэргэ: хоһоон/ Кондратьев, А.// Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. — Дьокуускай : Бичик, 2000.-с.49
Алтан сэргэ
Былыргы алтан сэргэ
Үйэлэри уҥуордаабыт —
Айыы сиригэр дьон-сэргэ
Алгыс-бэлиэ хаалларбыт.
Кэнчээрилэр ону булан
Кэриэстиигит билигин,
Билэҕит, сэргэ үйэтин туолан
Бу сиргэ умнулла илигин.

Чороон: хоһоон//Оһуор ойуу оҥоойук/ Мигалкин И. С. 59?? ; то же Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. — Дьокуускай : Бичик, 2000.-с.50
Чороон
Төрдүм-ууһум удьурхай —
Тас көрүҥүм тупсаҕай.
Оһуордаах ойуулаахпын,
Үс үтүө атахтаахпын.

Миигин тутан
Тойук туойаллар,
Кымыс кутан
Алгыс этэллэр.
Саха былыргы төрүт иһитэ
Буолабын доҕоттоор.

Кытыйа: хоһоон/ Мигалкин И. // Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. — Дьокуускай : Бичик, 2000.-с.
Кытыйа
Тэриэлкэттэн үрдүкпүн,
Тэриэлкэттэн истээхпин,
Кини курдук төгүрүкпүн —
Тас быһыым бөкүнүкпүн,
Удьурхай буолан уратылаахпын —
Сарсыарда күөрчэх ытыйаллар,
Күнүһүн сүөгэй уураллар,
Киэһэтин суорат куталлар.

Хомус тарда үөрэнэллэр : хоһоон/ Скрябин, М. И. // Оҥой- соҥой оҕо сааспыт?? с.-28
ХОМУС ТАРДА ҮӨРЭНЭЛЛЭР
Хомус хомуһуннаах дорҕооно
Кутуллан хоспутун толордо,
Кылыһах ырыатын дуораана
Хоҥкунаан куппутун арыйда.

Эдьиийбит ис иһиттэн иэйэн
Иэнигитэ хомуһун тардар,
Кыырайа элэҥнээн эрийэн
Кылыйса оонньууллар тарбахтар.

Кутуллар-суккуллар суугуна
Күлүмэх күрүлгэн куугуна,
Дьиктилээх дьүрүһүн тойуга
Күөрэгэй күйгүөрэр ырыата.

Хомуспут хомоҕой хоһооно
Оҕолор куттарын долгутта,
Эдьиийбит тарбаҕын талаана
Хомуһу тардарга ыҥырда.

Оҕолор сорунан, ылсыһан
Хомуска уһуллан эрэллэр.
Хомуспут саҥалыы аһыллан
Сахалыы саҥаран эҥсиллэр.