1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (Пока оценок нет)
Загрузка...
333 просмотров

1926

Оҕо сааһым ахтылҕана

Ийэлээх аҕабыт төрөөбүт-үөскээбит, олорбут, ыал буолбут сирдэрэ — Игидэй нэһилиэгэ. Ол эрээри аҕабыт балта ыарыһах кэргэннээх Татиинаны батыһан, дьоммут Дьиэрэҥнээххэ көһөн кэлэн «Кыһыл Кулаада» холкуоска киирбиттэрэ. Онон биһиги аатырбыт Оруоһуттар күөх кырыстаах,өҥ буордаах Кулаада сайылыгар 60-ча сыл олорбуппут буолуо. Кулаадабыт барахсан сайын салгына ырааһа, отун-маһын сыта сибиэһэйэ үчүгэйин, оннооҕор сирин аһын амтана атын сиргэ үүнэр астардааҕар быдан минньигэс курдук. Ол да иһин сүөһү манна таптаан мэччийэр, дьон-сэргэ манна сөбүлээн бултуур, сир астыыр. Өр буолан баран сайылыккар кэллэххинэ наһаа ахтыбыт, суохтаабыт курдук буоларыҥ.
Оҕо эрдэхпитинэ ыаллар хомунан, малларын тиэнэн, сүөһүлэрин үүрэн, үөрэн-көтөн күөрэгэй ырыалаах, чээлэй күөх хонуулаах сайылыктарыгар көһөллөрүн наһаа да ымсыыра, сайыһа хааларбыт. Ол да буоллар, биһиги сайылыкпытыгар син элбэх ыал хаалара. Бэйэбит да элбэх оҕо этибит.
Сэрии иннинэ оҕолор күннээҕи үлэбитин үмүрүтээт биһиэхэ мустан оонньуурбут. Убайбыт Уйбаан, Ньукулай Лонгинович Аргунов, Маайа, Николай Колодезниковтар, Люба, Жараф Оросиннар уо.д.а. мустан, олбуор иһигэр араас сүүрүүлээх-көтүүлээх, күрэхтэһиилээх оонньуулары тэнитэрбит. Ордук лапта, былаах былдьаһыыта, мээчик сүүрдүүтэ, мохсуо быраҕыы, сасыһыы, сэриилэһии курдук оонньуулары сөбүлүүрбүт. Кэлин Дьөгүөсэ Оруоһуннаахха куораттан тахсар Уйбаан Рожин саҥа, биһиги билбэт оонньууларбытын үөрэтэн хойукка диэри дуоһуйа-астына көрүлүүрбүт билигин санаатахха күндү да эбит. Ардыгар күнүс үлэттэн быыс булан, бэс ыйыгар оҕуруоппут анныгар баар чычаас ууга, Араҥас сайылыгын бадарааннаах күөлүгэр сөтүөлээн чомполонорбут, үөрэрбит-көтөрбүт, тыа саҕатыгар тахсан моҕотойдуурбут. Кулаадаҕа сир аһа өлгөмнүк үүнэрэ. Сайын ортотуттан, үчүгэйдик буспутун кэннэ үргүүр этибит. Саахар суох буолан, барыанньа ким да оҥорбот этэ, дьэдьэни, моонньоҕону күөрчэххэ кутан, отону кыһын тоҥорон сиирбит.
1941 с. биир куйаас күн дьону мунньан соһуччу сэрии буолбутун туһунан кутурҕаннаах сураҕы иһитэннэрдилэр. Оо, онно оччотооҕу кэнэн оҕо санаатытыгар ханна эрэ ыраах арҕаа сэрии баар үһү диэн буолара. Оскуолаҕа уруокка кэпсииллэрин өйбүтүгэр-санаабытыгар оҕустарбат этибит. Онтон өр буолбатаҕа, сэрии ыар тыына биллэн барбыта. Арҕаа ыҥырыллан барбыт саллааттар өлбүт, сорохторо бааһыран кэлбит сурахтара иһиллибитэ. Аны бэйэбит алаастарбытыттан, алаһа дьиэбититтэн аҕаларбыт, убайдарбыт ыҥырыы тутан, сэриигэ баран истилэр. Сити курдук, сэрии ыар тыына биир да ыалы матарбатаҕа, сорохтор аҕалара, кэргэннэрэ, убайдара, бырааттара олохторун Ийэ дойдуларын, норуоттарын иһин толук уурбуттара.
Холкуоска оҕо-дьахтар, оҕонньор-эмээхсин эрэ хаалан, олоххо туруулаһан барбыта. Биһиги, оскуола оҕолоро үөрэх дьыла бүттэ да, нөҥүө күнүттэн күһүн оскуола аһыллыар диэри холкуоска үлэлиирбит. Кыайыы туһугар 10-12 саастаах оҕолор ас-таҥас кэмчи да буоллар, улахан дьону кытта тэҥҥэ оҕус сиэтиититтэн саҕалаан сир тиэриитигэр, от мунньуутугар, кэбиһиитигэр, оҕуруокка сарсыарда эрдэттэн киэһэ үс туман түһүөр диэри күүстээх үлэҕэ сылдьыбыппыт. Ити курдук, биһиги саҕа улаатан эрэр оҕолор ситэ оонньооботох оҕо сааспыт хомолтолоохтук ааспыта. Сэрии сылын оҕолоро инникигэ эрэллээх эдэр, оҕо сааспыт сэрии уот буурҕатын кытта харсыспыта. Оччотооҕу оҕолор үлэни, үөрэҕи, олоҕу таптыырга, сыаналыырга эрдэ үөрэммиттэрэ. Сорохторбут ыарыһах буолан кылгас үйэлэммиттэрэ. Yөрэммит, идэ ылбыт ыччаттар дьон-норуот туһа диэн чиэһинэйдик, айымньылаахтык үлэлээн, үлэ, тыыл бэтэрээннэрэ буолан, билигин ытыктанан, бочуоттаах сынньалаҥҥа олороллор.
Аны хаһан да маннык хара дьайдаах сэрии алдьархайа хатыламматын!
Сир үрдүгэр куруук эйэ-дьол, илгэлээх олох туругура туруохтун!

Е.И. Маркова, тыыл, педагогическай үлэ бэтэрээнэ,
91 саастаах Ытык Күөл олохтооҕо

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *