1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (4 оценок, среднее: 4,50 из 5)
Загрузка...
509 просмотров

1967

Ойор тэбэр оҕо сааһын туһунан кэпсиир ГРИГОРИЙ ГРИГОРЬЕВИЧ КОЛТОВСКОЙ. Кини Тоҕус төрүт олохтооҕо. Кэргэннээх, оҕолордоох, сиэннэрдээх. ЖКХ ҕа газооператорынан үлэлиир.

ИККИ АНДЫ

Саас… Халлаан сылыйан, көтөр кынаттаах барыта кэлбит кэмэ. Мин, алтыс кылааһы бүтэрбит киһи, оччотооҕу уол оҕо сиэринэн, аҕабын кытары кус маныы барсар этим. Аҕам миигин отой кырабыттан бэйэтин кытары илдьэ сылдьан булка-алка такайбыта. Бастаан куска тиргэ, онтон чаархаан иитэн биэрэрэ, олору мин күн аайы кэрийэн көрөр этим. Тиргэттэн ылбыт маҥнайгы чөркөйбүн бу баардыы өйдүүбүн… Омуммар дьиэбэр хайдах тиийбиппин да өйдөөбөппүн, чөркөйбүн туппутунан үөһээ-аллара тыыммытынан биирдэ дьиэ ортотугар баар буола түспүтүм. Чугастыы Далгыга уонна итиннэ ойуур быыһыгар сытар көлүкэлэргэ сылдьарым. Оччолорго кус да элбэҕэ сыттаҕа дии, билиҥҥи курдук буолуо дуо.

Арыый улаатан, этэргэ дылы борбуйбун көтөҕөрүм саҕана, аҕам биир уостаах, таһынан сомуоктаах сүүрбэ аҕыстаах сааны туттарбыта. Тимир гильзанан иитиллэрэ. Бастакы саам ол этэ. Саа сүгэн аҕабын батыһан истэхпинэ, мин саҕа дьоллоох суох курдук буолара. Эргэ аалыллан биитэ чарааһаабыт саха быһаҕар кыын оҥорон миэхэ курбар иилэн биэрбитэ, көтүөхпүн кыната эрэ суох курдугум.

…Ол дьыл саас эрдэлээн кэлбитэ. Уута-хаара да дэлэйэ, кус да биллэ таарыйбыта. Субу-субу ол киһи оччо кустаах, бу киһи бачча кустаах диэн дьоннор кэпсэтэллэрин истэрим. Аҕам зверофермаҕа үлэлиир буолан иллэҥэ да суох буоллар, быыс буллар эрэ кус маныы киирээччи, миигин наар илдьэ сылдьааччы. Кииккэллэйи кытта сырыттахпына бултуйабын диир буолааччы. Ханна ыраатыахпытый, чугастыы Бэс Атахха киирэбит. Бэс Атахха аҕам саас-күһүн олорор дурдалааҕа. Быйыл да буоларын курдук Бэс Атахпытыгар олордубут, кус да син баардыҥы. Чөркөйдөрү, бараахтары, хойобул куһу игин ытабын. Сороҕор андаатар да ытабын. Этэргэ дылы илии тутуурдаах, өттүк харалаах тахсабыт.

Арай дьэ анды ытыыта саҕаланна диэн буолла. Саалаах кэлээччи-барааччы элбээтэ. Арай биир күн иһиттэхпинэ, Сухаанап Ыстапаан Тамнаскаттан икки андылаах үһү диэн кэпсэтэллэр. Аҕабынаан Бэс Атахпытыгар киирдибит. Саҥардыы олорооппутун кытары аҕабын зверофермаҕа барар үһүгүн диэн илдьит кэллэ. Аҕам “эн хаал, эбиэт кэннэ кэлиэм”, диэн хамыммытынан барда. Миэхэ сааны хайдах илдьэ сылдьарбар, хайдах ытарбар, олорорбор чаас аҥара “инструкция” биэрдэ. Мин барытын өйдөөн, сөбүлэһэн кэҕиҥнииртэн соло булбаппын. Аҕам тыытынан  эрдэн бара турда.

Дьэ улахан булчут киэбин туттан олоробун. Ол бу диэки олоотуубун, саабынан кыҥаан көрөбүн, субу-субу кыыннаах быһахпын туппайдаан көрөбүн. Биирдии-иккилии кустар син онон-манан ааһаллар да мончууктар диэки хайыһан да көрбөттөр. Күн үөһэ ойдор ойон истэ. Аны тиритэн бардым, бастаан андаатар бэргэһэбин уһуллум, телогрейкам тимэхтэрин сүөрдүм. Ол  олорон күн уотугар сыламнаан, утуйан буккураан хаалбыппын. Арай түһээтэхпинэ биир тайах саҕынньахтаах оҕонньор  икки сымыыт курдуктары биэрэр, хараҥа эриэн өҥнөөхтөр, “чэ, аҕам кэллэҕинэ көрдөрүөм” дии саныыбын.

– Кустуу кэлбит киһи утуйа сытыаҥ дуо, тур! – диир саҥатыттан  соһуйан уһуктан олоро биэрэбин. Дурдам инниттэн онтон-мантан уонча кус көтөн бардылар. Күн ырааппыт, аҕам кэлэрэ чугаһаабыт. Кустар түспүттэр, мин утуйа сыппыппын, дьэ кыһыы диэтэҕиҥ. Утуйбатаҕым буоллар, билигин икки-үс кустаах олорор буолуом этэ диэн бэйэбин бэйэм мөҥүттэ олордум. Хаҥас диэки көрө биэртим – оол курдук тыылаах киһи иһэр. Аҕам эбит.  Аҕам кэлэригэр туга да суох олорорбуттан абаран, харахпыттан уу-хаар баһылларга  дылы гынна.

Ол олордохпуна үөһэ халлааҥҥа сирилиир тыас иһиллэн ааста. Мин аахайбатым, аҕабын одуулуу олордум. Арай аҕам тыытыгар хаптас гынна, эрдиммэт, хамсаабат да. Ити аата хайдах буоларый дии олордохпуна сирилиир тыас эмиэ иһилиннэ. Үөһэ көрдүм, уҥа-хаҥас олоотоотум да туох да көстүбэккэ дылы. Хайдах баҕайыный диэн муодарҕыы олордохпуна, сирилиир тыас отой төбөм оройугар саалла түстэ. Өрө хантас гыммытым, доҕоор, туох эрэ харалар миигин көрдө көрбүтүнэн кыырай халлаантан бу сирилээн иһэллэр эбит. Көрбөтөхпүн көрөн соһуйан, били  этэргэ дылы, айахпын аппытынан олорон хааллым. Отой төбөм оройугар кэлэн баран кынаттар сарас гыннылар да үрдүбүнэн отучча хап-хара кус бу сирилээн аастылар, мэктиэтигэр дурдам ото илибирээн ыларга дылы гынна. Мин “һуук” диэбитинэн дурдам түгэҕэр мэлис гынным. Хаһан оронон туруохпар дылы кустарым күөл ортотугар тиийбиттэр этэ. Туох дьикти кустарай диэн муодарҕаан кэннилэриттэн көрөн турдум. Күөл уҥуор тиийээт, кустарым Устуун диэки эрийэ туттулар. Устуун диэки тиийэн эргийдилэр. Мин көрөн турабын. Бастаан утаа антах бараллара дуу бэттэх кэлэллэрэ дуу биллибэтэ, онтон көрөн турдахпына кустарым улааттар улаатан кэллилэр. Иһэллэр! Дурдабар хаптас гынным. Кустар мончууктары көрдө-көрбүтүнэн иһэллэр. Сүрэҕим айахпынан тахсыах курдук, көлөһүнүм сарт түстэ. Өр-өтөр буолбата, иннибэр холорук түспүтүн курдук  буолла… Күүстээх кынаттарынан ууну ытыйан хап-хара кустар иннибэр түһүнэн кэбистилэр. Саҥалара биир кэм чардырҕаан олорор. Кытархайдыҥы саһархай тумустаахтар, сорохторо маҥан хаастаахтар. Дьэ дьикти кустар, мин, оҕо санаабар, кус барыта мээтиргээн саҥарар дии саныырым.  Анды саҥатын онно маҥнай истибитим.

Дьэ уоскуйан өйбүн-төйбүн булан, от быыһынан аҕабын көрдүм. Хаптайбытын курдук олорор, хамсаабат. Хараҕа мин диэки. Ытарбын күүтэр диэн сэрэйдим. Саам сомуогун “лас” гынан туруордум. Кыҥаабытынан саам уоһун дурдаттан быктарабын. Иннибэр биир күлтэйбит тумустаах хара кус олорорун сыалбар киллэрдим. Уоскуйан, тарбахпын аа-дьуо чыыбыспар уурдум. Өлүү болдьохтоох өссө биир күлтэйбит тумустаах хара кус устан кэллэ. Аҕам куһу сороҕор хоһулаан ытарын өйдүү биэрэбин. Хоһулаһа биэрэллэрин кытары, ону эрэ күүтэн олорбут киһи, чыыбыспын аргыый  тардан кэбистим. Саам тыаһа биирдэ “дор” гына түстэ. Буруо быыһынан көрдөхпүнэ кустарым иккиэн тиэрэ таһылла түстүлэр. Биирэ тыла суох барбыт, биирэ өссө да хамсыыр курдук. Ботуруон хостоору ыксаан, тимир гильзабын дурда түгэҕэр мүччү тутан кэбистим. Тимир ботуруонҥҥун бырахпаккын диэн, “инструкция” быһыытынан иитиилээх ботуруон уҥа сиэпкэр, ытыллыбыт гильзаны хаҥас сиэпкэр уктаҕын диэн. Ыксаатарбын да “инструкцияны”  умнубатым, ыппыт гильзабын булан ылан  хаҥас сиэппэр батары астым, уҥа сиэптэн  иитиилээх ботуруон ойутан таһааран саабын ииттэ охсон, мөхсө сылдьар куһу сыалбар киллэрээт чыыбыспын тардан кэбистим. Куһум  дьэ “хам” барда.

“Ураа” хаһыытаабытынан дурдабыттан ойон турдум. Кустарбар аралдьыйан андылар көтөллөрүн, хайа да диэки бартарын көрбөтөхпүн.

Дьэ өйбүн ылан аҕам диэки көрөбүн. Мин диэки эрдинэн аҕай иһэр эбит. Үөрэн маҥан тиистэрэ кылбаһан көстөллөр. Кэлэн кустарбын ылан икки атыыр анды диэбитэ.

Үөрэн-көтөн дьиэбитигэр тиийбиппит. Кэлбит дьоҥҥо аҕам “Кииккэллэй бүгүн икки андылаах” диэн үөрэн кэпсии  олороро харахпар бу көстөргө дылы…

ГРИГОРИЙ ГРИГОРЬЕВИЧ КОЛТОВСКОЙ

АХТЫЛҔАННААХ ОҔО СААС

Таһырдьа тохсунньу томороон тымныыта сатыылаан турар кэмэ. Быйыл өтөрүнэн тымныйбатаҕын тымныйда. Олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыба үлэһиттэрэ «усиленный режим работы» киирбиппит ыраатта. Күнүстэри-түүннэри котельнай турбатыттан хара буруо халлааҥҥа тиийэ харбаһар. Оператор хоһо сып- сырдык, ып-ыраас, арай таска котел үлэлээн күпсүйэрэ эрэ иһиллэр. Мин туран кофе куттабын, сылаас кофе иһэн сырылатабын уонна аа- дьуо журналбын толоробун. «Температура наружного воздуха» графаҕа тохтуубун. Таһырдьа хаһый, туран түннүккэ тиийэбин, штораны сэгэтэн көрөбүн. -45…. -45… ханна эрэ истибит курдукпун… Харахпар оҕо сааһым хатыламмат түгэннэрэ элэҥнээн аастылар… Бүгүн -45 буолбут, сылыйбыт — аҕам түннүгү көрөн туран саҥарара иһиллэр. Ити мин ийэлээх аҕам үлэлэригэр бараары тэринэ сылдьаллар. Саастарын, саастарын эрэ буолуо дуо, олохторун кырымахтаах хара саһылы иитиигэ анаабыттара. Оччолорго күөл уҥуор Атыыр Тириитигэр звероферма турбута. Биэс уонча саһылтан саҕалаан ахсаанын балтараа тыһыынчаҕа тиэрдибиттэрэ. Пенсияҕа тахсан уурайтарын кэннэ сатаан көрбөккө-истибэккэ саһыллара өлөн-эстэн хаалтара. Онон оҕо сааһым үксэ Атыыр Тириитигэр ааспыта. Айан суола оччолорго күөлү кыйа барара. Сордоҥноох үрэҕи эрийэ буруйа баран Тумуһах таһынан күөлгэ түһэрэ, биир салаата саҥа звероферма аннынан түһэрэ, Хос үрэх диэн ааттанара. Ити үрэхтэргэ муосталар бааллара, саастаах өттө өйдүүллэрэ буолуо. Дьэ мин ити суолунан, муостаннан элбэхтэ төттөрү таары сүүрбүт киһибин.
Сайын оҕо сылдьан оҕуһунан обрат таһар этибит. Сүүнэ улахан Мээрсээн диэн ат оҕус баара. Сымнаҕас баҕайы майгылааҕа. Мииннээрибит тобукка таптайдахпытына тобуктаан биэрээччи. Арай биирдэ убайбынаан таратаайканнан обрат тиэйэн иһэбит. Тумуһах муостатын ааһааппытын кытары атыыр оҕус иһэрин көрдүбүт. Убайым «куот» диэн хаһыытыыр. Хаалан иһэбин, арай көрбүтүм — атыыр оҕуһум миигин сырсан барда! Бүтүөнчүк аҥарынан үүт тутан иһээхтиибин. Кыра да буолларбын куоттахпына сатанар диэн өйдөөтүм быһыылааҕа, ытыы ытыы куотуу буолла. Сүүрэн тиийэн таратаайкам кэннигэр түстүм. Арай Мээрсээммит обраттаах таратайканы соспутунан эргийэ баттаата. Муоһун атыыр оҕуска тоһуйда. Дьэ күрдьүөттэһии кытаанаҕа буолла, туйахтарынан-муостарынан буору бурҕаҥнаттылар. Атыыр оҕус түһүнэн кэбистэ, муос тыаһа лис-лас бөҕө буолла. Өр буолбатаҕа, атыыр оҕус бүдүрүйэн ылбыта уонна туора хаампыта. Биһиги «ураа Мээрсээн хотто» диэн ыһыы хаһыы бөҕө түһэрдибит. Тиийбиппитигэр фермаҕа ас буһарааччы Ньукулай «Мээрсээниҥ эйигин, иччитин көмүскэһэн атыыр оҕуһу кытта харсыбыт» диэбитэ.
Фермаҕа уу баһыыта, мас соһуута барыта оҕуһунан буолара. Уот диэн суоҕа, чүмэчи эбэтэр кыраһыын лаампаннан сырдатыналлара.
Детсадка киирэрбин өйдүүбүн. «Сарсыҥҥаттан тэрилтэҕэ бараҕын» диэтилэр. Ол «тэрилтэ диэн тугуй?» диэн ыйыппыппын өйдүүбүн… Детсадка тиийдим, арай Гриша игин дииллэр, миигин ааттыллар диэн син сэрэйдим, фамилиябын өйдүүр суох… Тамара Алексеевна арай иһиттэхпинэ Колтовской диир, кими эрэ ыҥырар да ыҥырар, истибэт дуу иҥин диир… Онтон билтим миигин ыҥырар эбит..дьэ эрэй… Биирдэ Тамара Алексеевна «Гриша папата бэдэр бултаабыт» диэтэ уонна бэдэр ойуутун көрдөрө-көрдөрө бэдэр туһунан кэпсээтэ. Көрдөхпүнэ куоска олорор курдук. Дьиэбэр тиийэн «паапа бултаабыт куоската ханна баарый?» диэн дьоммун күллэртээбитим. Урут понедельникка аҕалаллар, субуотаҕа ылаллар этэ. Хаһан субуота буолуор диэри бэдэр диэн тылы умнан кэбистэҕим дии…Биирдэ сайын дьиэбэр күрээн баран тутуллубутум. Үчүгэйдик мөхтүлэр быһыылааҕа уонна күрээбэтэҕим.
Үһүс кылааска Светлана Ивановна үөрэппитэ. Үөрэхпэр үчүгэй этим, сэттискэ дылы хорошистаабытым. Интернат баара, ити оскуола турар сиригэр. Сэбиэдиссэйинэн бэрт уһуннук Денис Афанасьевич үлэлээбитэ. Маспытын бэйэбит хайытан кыстааччыбыт, хаарбытын бэйэбит баһарбыт, мууспутун бэйэбит киллэрэрбит. Интернат оҕолоруттан Петров Генаны Митясов Кешаны, Сергин Ефимы, Иванов Алешаны үчүгэйдик өйдүүбүн. Кыргыттартан Сивцева Ира, Сергина Аня бааллара. Сайынын кирпииччэ үктээһинэ диэн баар этэ. Оччолорго ыал барыта кирпииччэ оһоҕунан олороро. Атыыр Тириитигэр анал кирпииччэ үктүүр сир баара, кирпииччэ үктүүр уонча дьаамалааҕа. Ыарахан үлэ эбит аны санаатахха. Аны киэһэ дьоммор көмөлөһөн саһыл аһатар этим. Оччотооҕу оҕолор кыра эрдэхпититтэн үлэҕэ үөрэнэн ханнык да үлэттэн толлон турбат этибит. Сүүрүүннэн сылдьаҕын. Хас да сыл кирпииччэ үктээһинин Светлана Николаевна Колтовская салайбыта. Үлэлээн бүтэн баран Бэскэ сөтүөлүү сүүрэччибит. Күһүн лабыкта хомуйуута буолара. Муус тоҥмутун кэннэ ходуу ходуйуута буолара. Мас саһаанныыгын, мутук хомуйаҕын…
Светлана Ивановна, Светлана Николаевна, Елизавета Алексеевна, Василий Егорович, Андрей Николаевич, Николай Афанасьевич, Николай Романович курдук киэҥ билиилээх үрдүк таһымнаах учууталларга үөрэммитим. Оҕоҕо барытыгар тэҥ сыһыаннаахтара. Оҕо сааспар үтүө өйдөбүлү хаалларбыттара.
Аан звоногун тыаһыттан саныы сыппыт санаам ситимэ быһа барар. Номнуо аҕыс буола охсубут. Күнүскү смена оператора Туокка Дьөгүөрэп кэллэ… Таһырдьа -45…

15.02.2021 сыл.
Тыымпы.

Саҥа хаар түспүт күнэ

Раиса

Саамай куһаҕан октябка саҥа хаар түстэҕинэ переменаҕа хаарынан тамныыллар. Оскуолаттан тахсары кэтэһэн туран сэриилииллэр, кытаанах баҕайытык төгүрүтэн баран. Айуу- айа, дьиэҕэ тиийиэххэ дылы ытаан тиийэр этим.

Паарта үрдүгэр «Тустуу»

Друзьянов Н.Н.
Переменаҕа эрэ буолбакка, “сымнаҕас” учуутал уруогун кэмигэр кытта оонньонор оонньуу. Уолаттар эрэ оонньууллар. Тэтэрээт лииһигэр уруһуйданан быһыллыбыт тустууктартан атын туох да наадата суох, сүрдээх азартаах оонньуу этэ.

                            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тустууктар ааттаах – суоллаах буолаллар. Дьиҥнээх аатырбыт тустууктар ааттарын биэрэбит. Сэбиэскэйдэр, атын омуктар ааттаахтара да умнуллубаттар. Сирэй – сирэйгэ көрүһүннэрэн, тиискин- уоскун оҥостон тэҥҥэ үрэн сирилэтэҕин. Онно үрүү техниката быһаарар оруоллаах. Сорохтор силлиир курдук, сорохтор эмискэ төлө биэрэн, эбэтэр сыыйан уһуннук үрэн бэйэн тустуугун утарылаһааччытын тиэрэ көтөн үрдүгэр баттыы түһэрин ситиһиэхтээххин (туше – ыраас кыайыы). Өскөтүн тус- туспа үрэллэн утарылаһааччыҥ тиэрэ түстэҕинэ эн бөҕөскөр очко бэриллэр. Быраабыла эрдэттэн кэпсэтиллэр. Үксүгэр ыраас кыайыыга дылы буолааччы. Тустуук сиһинэн өҕүллэр гына имитиллээччи, дьэ оччоҕо мөккүөр бөҕө буолар, биир- бииргэ да ыҥырсыы баар буолааччы. Кэпсэтии хайдаҕыттан тустууктары сүүйсүүлээх да турнирдар буолааччылар.

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *