1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (17 оценок, среднее: 4,18 из 5)
Загрузка...
3 820 просмотров

Учуутал

Аан дойдутааҕы Учуутал күнэ алтынньы 5 күнүгэр бэлиэтэнэр. 1994 сыллаахха ЮНЕСКО олохтообута. Сэбиэскэй Сойууска Учуутал күнэ — 1965 сылтан 1993 сылга дылы- алтынньы маҥнайгы өрөбүлүгэр бэлиэтэнэр этэ.

Испииһэккэ хоһооннор “Туллукчаан” оҕо библиотекатын фондугар баар кыра уонна орто саастаах оҕолорго аналлаах кинигэлэртэн киирдилэр.

 

Фролова, Г.А. Учууталга: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.265

УЧУУТАЛГА
(Саха Өрөспуубулукэтин учууталларын гимнэ) Галина Фролова тыла Кирилл Герасимов музыката

Маҥнайгы чугдаарар чуораанныын
Мындыр өй суолугар сирдиигин,
Саҕахтан сапсынар сарыаллыын
Сандаарар сырдыкка илдьэҕин.

X о с ырыата:
Үрдүккэ-сырдыкка көтүтэр,
Үтүөнү-кэрэни үксэтэр,
Үтүөкэн киһибит учуутал,
Үйэ-саас эйиэхэ дьиҥ махтал!

Аан дойду абылаҥ кэрэтин
Алгыстаах аартыгын аһаҕын,
Сир үрдүн ситтэрбэт дьиктитин
Сүрэххэ сүүмэрдээн кутаҕын.

Оҕо саас умсулҕан иэйиитин
Оһуордаах олугун уураҕын,
Төрөөбүт дойдубут кэскилин
Төлкөлөөх түөрэҕин түстүүгүн.

Тырымныыр тыллары аныаҕа
Үөрэппит ыччатыҥ ырыата,
Тыргыллар аартыгы аһыаҕа
Үрдүккэ талаһар ырата!

Фролова, Г.А. Үөрэх- билии биһигэ: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.266

ҮӨРЭХ-БИЛИИ БИҺИГЭ
Сардаҥанан сандаарбыт
Сырдык ыраас суолларбыт,
Оҕо сааһы сирдээннэр,
Оскуолаҕа тиэрдэллэр.

Хос ырыата:
Үөрэх-билии биһигэр,
Үтүө эйгэ иһигэр
Үөрэ-көтө сылдьабыт,
Үөһэ дайан тахсабыт!

Күлүмүрдүү күндээрэн,
Кылаас аана аһыллар,
Сылааһынан илгийэн,
Сырдык аартык арыллар.

Оҕо саастыын хардыылыыр
Оскуоланы таптыыбыт,
Өркөн өйү сытыылыыр
Өрөгөйүн алҕыыбыт.

Дьоҕурбутун буламмыт,
Дьулуурбутун уураммыт
Дьоһун идэ талыахпыт,
Дьоллоох суолу таҥыахпыт!

Слепцов, Н.И. – Таттинов. Учууталга:хоһоон//Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы.- Ытык Күөл, 2012 .- с.112

Учууталга

Билии-көрүү эйгэтигэр

 Бигээн сиэтэн уһуйбуттар,

Үөрүү үрдүк үктэлигэр

Үөрэтэннэр дьоллоотулар.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

 Муҥур-соҥур, мунаах-тэнээх

 Мунар суолбун тэлэйэннэр,

Олох сырдык, үөрүүлээх

Олугугар тиэрпиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

 Үтүө-кэрэ баҕаларын

 Үллэрэннэр түҥэппиттэр,

Санаа истиҥ сылааһын

 Саргылааннар иҥэрбиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

Ыра санаа ыран тиийэр

Ыллыгынан сирдээбиттэр,

 Уустук олох эрэйигэр

 Уйар күүһү эппиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

 Аан дойдуну анаарар

Аартык аанын аспыттар,

Алгыс тылы анааннар

 Ахта-саныы хаалбыттар.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

 

УЧУУТАЛБАР: хоһоон // Чэгиэн- чаҕаан: хоһооннор / Урсун.- Саха сиринээҕи кинигэ изд-та, 1986.- с.41

УЧУУТАЛБАР
П. И. Оконешниковаҕа

Намыын, намылхай эн саҥаҥ,
Ылыннарыылаах ытык тылыҥ
Оҕо куппар, дууһабар сайан,
Үтүөҕэ, үрдүккэ тардыстым.

Оттон эн, мин учууталым,
Барар аартыкпын ыйардыы,
Үрдээтэр үрдүүр, сис хайалыы,
Улахан дабааҥҥа ыҥырдыҥ.

Ол дабаан олох диэн ааттанар.
Онно анысхан тыал үрэр,
Ардыгар күн уота ылаарар,
Ардыгар самыырдыыр, хаар түһэр.

Хайатын даҕаны тулуйар
Биир бигэ санаалаах буоларга
Эн миигин өрүүтүн угуйар
Этиҥ, Бороскуобуйа.

Билигин даҕаны миэхэҕэ
Эн намыын, намылхай саҥаккаҥ
Инники ыҥырар, эркээйи
Кэриэтэ аартыкпын чуо ыйар.

ҮӨРЭММИТ ОСКУОЛАБАР: хоһоон// Соргу көтөҕүүтэ: хоһооннор/ Ойуку.- Дьокуускай: Бичик, 2019.- с.12

ҮӨРЭММИТ ОСКУОЛАБАР
Оҕо сааспар сүүрбүт-көппүт,
Олус даҕаны суохтаспыт
Оскуолам аанын сэрэнэн,
Оҕонньор долгуйа аһабын.
Ахтар-саныыр оскуолам
Тиҥилэҕэ тип-тигинэс.
Сүүс да сааһын туоллар,
Сүүрэн-көтөн тэйиэккэлэс.
Кини ханна тиэтэйэр,
Иннигэр туох кэтэһэр?

Билии-көрүү көҕө дуу,
Биитэр кими туругурдуу?..
Ыксыыр кини урут тиийэн
Экзаменын туттараары.
Ааспыт көлүөнэ ыччаттарын
Дьылҕаларын кэпсээри.

Хараҥатган тымтык тутан
Сырдыкка кэлбиттэрин.
Өстөөхтөрүн кыайан-хотон
Өрөгөйдөөн өлбүттэрин.
Кырдьыктара хойутаан
Эргиллибит ааттары.
Үйэдэри унуордаан
Ытыллыбыт ыралары.

Көрүдүөргэ күлсүү-салсыы
Кинини аралдьыппат.
Оскуолабыт өссө салҕыы
Хайаларын кэтэһэр?..
Кини хаһан тиийэн кэлэр,
Күүтэр сүүрбэ биирис үйэ.
Саха аймах киэн туттар
Бастыҥ, дьоһун генийэ?

Сүүһүн туолбут оскуолам
Сүрдээҕин диэн долгуйар.
Ааны аһыҥ, туораан биэриҥ,
Киирэн кэллин, тоһуйуҥ!
Ахтар-саныыр оскуолам
Тиҥилэҕэ тип-тигинэс.
Сүүс да сааһын туолдар,
Сүүрэн-көтөн тэйиэккэлэс.

ОСКУОЛА ИНТЭРИНЭЭТЭ: хоһоон// Соргу көтөҕүүтэ: хоһооннор/ Ойуку.- Дьокуускай: Бичик, 2019.- с.14

ОСКУОЛА ИНТЭРИНЭЭТЭ
Испитин өллөөбүт, дьиэлээбит,
Ичигэстик таҥыннарбыт,
Интэринээт барахсаны
Истиҥник ахтабыт аны.

Сэрии, сут оҕолоро
Эн тотоойу хааһыгынан
Тыыннаах хаалбыт сылларбытын
Умнубакка кырыйдыбыт.

Улахан дьоннуун тэбис-тэнҥэ
Үлэҕэ мүккүллэммит,
Уһун сайын сынньаммакка
Улааппыппыт «көлүллэммит».

Этэрбэс, үтүлүк тэстэн,
Угунньабыт быган тахсан,
Күннэтэ отууттан тиэстэн
Көлөһүн күнүн аахсарбыт.

Уора-көстө ол быыһыгар
Уончалаах бэдик уолаттар
Оскуолабыт аһылларын
Олуһун даҕаны кэтэһэрбит.

Испитин өллөөбүт, дьиэлээбит,
Ичигэстик таҥыннарбыт,
Ийэбит кэриэтэ иитэлээбит
Интэринээти ахтабыт.

 

Гольдеров, В. – Ороһу Уола. УМНУЛЛУБАТ ОНУС КЫЛААС: хоһоон // Сүүрбэһис үйэ хоһоонньуттара: Саха поэзиятын антологията.- Дьокуускай: Бичик, 2000.- с.118

УМНУЛЛУБАТ ОНУС КЫЛААС

Күлэн-оонньоон, айдаарсан,

 Сэмэлэһэн, хайҕаһан,

 Күүстээх дьаныар үорэхтиин

 Күрэхтэспит күннэрбит—

 Умнуллубат онус кылаас,

Чэгиэн-чэбдик эдэр саас.

Ньургун майгы, туйгун үөрэх

 Доҕордоспут кыыһыгар

Тэбэнэттээх өй-сүрэх

Тэһииннэппит кэмнэрэ—

Умнуллубат онус кылаас,

Таптыыр нарын эдэр саас.

 Дьоһун-мааны майгылаах,

Дьоҥҥо мэлдьи туһалаах

Үлэ киһитэ буоларга

 Баҕарарым туохтан да!—

 Умнуллубат онус кылаас,

 Сырдык дьулуур—эдэр саас.

Кынаттаабыт оскуолам

Ыйан биэрбит суолун тутан,

 Кэллим манна, алааспар,

 Доҕоттордуун айа-тута—

Умнуллубат онус кылаас

 Уоттаах санаа—эдэр саас.

Ытык ыра санааларым

 Сырдык чаҕыл кыымнарын

Өйдоон кэлэн кэнэҕэс

Көмүскэбэр уу көстүө…—

 Умнуллубат онус кылаас,

Ойор күннээх эдэр саас!

УЧУУТАЛ САНААЛАРА: хоһоон //Мин көтөр кынаттааҕым буоллар…: хоһооннор, поэмалар, кэпсээннэр, тылбаастар/ Иван Арбита.- Дьокуускай: Бичик, 2013  .- с.57

УЧУУТАЛ САНААЛАРА

Билигин мин үөрэппит оҕолорум —

Аан дойду дьоллоох дьонноро.

Кэлэр күн кэскилин оҥороору,

Үөрэнэр дьиэҕэ туоллулар.

Билигин мин үөрэппит уолум

 Хойут инженер буолуоҕа,

Ким да кыайан оҥоруо суоҕун

Кини маҥнай оҥоруоҕа.

Мин үөрэтэр уолум сайдан-үүнэн

Хойут халлаан далайын дабаиыаҕа.

 Эльбрус, Этна, Гималай үрдүнэн

Тимир мохсоҕолу салайыаҕа

Иркутскай куораттан өрөбүл күн

Мин дьиэбэр дьаарбайа кэлиэҕэ,

Киэҥ сиргэ кэрэни көрбүтүн

Миэхэ кэрэхсэтэ кэпсиэҕэ.

Сир картатын остуолга тэлгэтэн

 Саҥа куораттары көрдөрүө,

Оччоҕо мин ситэн билбэтэхпин

Киниттэн көрөн үөрэниэм.

Мин үөрэнээччим улааттаҕына

 Ученай буолуоҕа,

 Электричество снарээттарынан

 Атомы буомбалыаҕа

Билигин мин үөрэппит кыыһым

Хойут врач буолуоҕа,

Сэллик өлүү хараҥа кырыыһын

 Кини биһигиттэн араарыаҕа.

Биһиги мичээрдиир эдэрбитин,

 Биһиги чэлгийэр чэбдикпитин,

 Дьулуурдаах үлэбит эгэлгэтин

 Кэлэр кэмнэргэ сэргэхситиэ.

Билигин мин үөрэппит кыысчааным

Кэскиллээх үүнэр күннэргэ ,

Советскай хонуулар аайы

Мичурин саадын көҕөрдүө.

 Билигин мин үөрэппит кыыһым

Москваҕа баран ыллаабытын

Сынньалаҥым быыһыгар

 Радионан истэ сытыам.

Онон мин үөрэтэр оҕолорум

Улахан суолунан барыахтара,

Киэҥ сир киэлитигэр норуот олоҕун

Кинилэр айыахтара.

 

ДОРООБО ОСКУОЛАБЫТ!: хоһоон //Талыллыбыт айымньылар / Семен Руфов (Саха народнай суруйааччылара) .- Дьокуускай: Бичик, 2017.- с.16

ДОРООБО ОСКУОЛАБЫТ!
Итиитик саныы сылдьабыт,
Иитиллэр оскуолабыт!
Эн ыччаттарыҥ кэлэммит
Эҕэрдэ этэн эрэбит.

Сайыны быһа утуктуу
Чуҥкуйбуккун умнубуккун —
Эн бүгүн уруккугунуу
Эмиэ көрүнэн туолбуккун!

«Үтүө чаас!» диэн эҕэрдэлээн,
Ааныҥ үрдүттэн уруйдуу,
Кыраасканан күлүмүрдээн
Кылбайан, тупсан тоһуйдуҥ. 

Күлсүү-салсыы, көрдөөх күүгээн
Көрүдүөр иһин толорор,
Эйигин ахтан эрдэлээн
Кэллибит бары оҕолор.

Сылы быһа билиигиттэн
Сылайбакка кэпсээн биэриэҥ,
Ийэ дойдуга эрдэттэн
Итии тапталбытын иитиэҥ.

«Үөрэниэххэ» диэн эһэбит
Улуу Ленин кэриэһин
Экчи толоруохпут диэммит
Эрэннэрэбит эйигин!

ХАРАНДААС: хоһоон //Талыллыбыт айымньылар / Семен Руфов (Саха народнай суруйааччылара) .- Дьокуускай: Бичик, 2017.- с.17

ХАРАНДААС
Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Сарсыарда тураммын,
Суунаммын, таҥнаммын,
Суумкабын тутаммын
Үөрэнэ барабын.

Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Учуутал ыйарын
Барытын толоруом,
Эйигин ыламмын
Аан бастаан суруйуом.

Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Үөрэнэн бүтэммин
Үлэһит буолуоҕум,
Эйигин мэлдьитин
Харыстаан тутуоҕум!

 

Учууталга: хоһоон// Талыллыбыт айымньылар/ Чаҕылҕан.- Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1972 .-117

                 Учууталга

Киэҥ ыллыкка киллэрбит.

Үөрэх сырдыгын биэрбит

Ытыкталлаах доҕорум,

Кырдьаҕас учууталым!

Үөрэ-көтө үрүмэччилэнэр

Үөрэх күннэрэ аастылар.

Оҕо caahы кытары

Олох киэҥэр  састылар.

Эн ииппит оҕолоруҥ

Эҥин үлэhит буоланнар,

Олох дьолун оҥоро

Бары тарҕаан бардылар.

Ол да буоллар кинилэр

Үүнэр үтүө саастарын

Сайаҕас сирдьиттэрин ­–

Эйигин умнубаттар.

Ханнык да сир ырааҕар,

Xahaн, хайдах да буоллар,­

Эн тылыҥ сайаҕаhа

Кинилэри кытта баар.

Көлүөнэ дьону ииппит

Кырдьаҕас учууталым,

Ылыый мин илиибиттэн

Ыччаттарыҥ махталын!

Маҥнайгы уруок: хоһоон// Өксөкүлээх сэргэ: хоһооннор/ Иван Гоголев.- Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1979.- с.54

Маҥнайгы уруок

Учуутал кылааска киирэр…

Кэчигирээн олороллор

Олох тыыннаах cибэккилэрэ

Быыкайкаан оҕолор.

Кинилэртэн туох дьон тахсар?

Кырааска сыттаах паартаҕа

Баҕар саҥа Maкapeнкo

Иhийбитэ буолуоҕа…

Мичэрдиир. Буквары ылар.

Арыйар маҥнайгы лииһин,

Сир улуу учуутала

Одуулуур муударай Ленин.

Төбөтүн кыҥначчы туттан,

Хара бинсээгин нэлэккэйдээн,

Сиэбигэр уктан турда:

«Үтүө дьонноpу үүннэртээ.

Орто дьоннор улууну

Айыахтара cyoҕa сатаан,

Олохпут улуу дьолу

Дьоҥҥо бэлэх биэриэх тycтaax!»

УЧУУТАЛ ЫРЫАТА: хоһоон// Өксөкүлээх сэргэ:  хоһооннор/ Иван Гоголев.- Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1979.- с.403

УЧУУТАЛ ЫРЫАТА

Мин уруокпар бэлэмнэнэн

Чуумпу түүн олоробун,

Өйүм-санаам мэлдьи миэнэ

Үөрэтэр оҕолорум.

Тэтэрээккит лииhэ маҥан

Куба буолан сапсынар,

Олох улуу муоратынан

Кылбаҥныы дайар, дайар.

Көтүҥ, көтүҥ ыраах, ыраах

Үөрэтэр оҕолорум,

Ким үрдүккэ көтөр кыахтаах

Ол булар үрдүк дьолу.

Сиргэ дьоллоох эрэ дьоннор

Кэрэни оҥороллор,

Мин үөрэтэр оҕолорум,

Айсыҥ кэрэ олоҕу.

Көтүҥ, көтүҥ ыраах, ыраах

Эдэркээн куба буолан,

Ким үрдүккэ көтөр кыахтaax

Ол үрдүк дьолу булар.

Васильев, Е. Оскуолаҕа үөрэниэм: хоһоон // Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А. Кирова. – Дьокуускай : Бичик, 1999.- с.157

Оскуолаҕа үөрэниэм

Сэттэ сааспын туоламмын,

 Син улааппыт киһибин.

Ийэм миэхэ мичээрдиир,

 Имэрийэр: «Үөрэн», — диир.

Саҥа форма кэтэммин,

Саҥа суумка сүгэммин,

Саҥа суолга киирэммин,

 Саҥа киһи иһэбин.

 А -тан, Б -тан саҕалаан,

Ааҕыам уонна суруйуом,

 Арахпакка дьулуһан

Ахсаан суоттуом, ойуулуом.

Билии-көрүү кылаатын

Бииртэн-биири арыйыам,

Үөрэх үрдүк чыпчаалын

Үөһэ өрө дабайыам.

Туйаарыскай, Константин. Оскуолаҕа киириэхпит: хоһоон// Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А. Кирова. – Дьокуускай : Бичик, 1999.-с. 156

Оскуолаҕа киириэхпит

Биһи бары кырабыт —

Садка сылдьар саастаахпыт.

Бары бииргэ мустабыт,

Көрү-нары тардабыт.

Кустаах хааһы үтүктэн

 Куоталаһан ылабыт.

 «Бөрө-саһыл» буоламмыт

«Куобахтары» сырсабыт.

Саһа -саһа көрдөһөн

 Саамылаһа сүүрэбит.

Салаасканан тэлээрдэн

Сыыртан таптаан түһэбит.

Биһи бары кырабыт —

Сэттэбитин туолабыт.

 Кэлэр сыллаах күһүҥҥэ

 Оскуолаҕа барыахпыт

УЧУУТАЛ ДОҔОРБОР: хоһоон// Талыллыбыт айымньылар/ Петр Тобуроков.- Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1977.-  с.38

УЧУУТАЛ ДОҔОРБОР

Долгуннаах хара баттаҕыҥ

 Аны кырыата ууллубат,

 Арай саһархай хараҕыҥ

 Эйэҕэс мичээрэ кырдьыбат.

Сэрииттэн кэлэри кэтэһэн,

 Уоттаах олорбут түүннэргин,

 Таптыыр үлэҕэр түбүгүрэн,

Умнан ылаҕын билигин.

Сарсыарда үөрэтэ бараҕын,

Тэтэрээт — остуолу толору.

Хойутаан, утуктуур хараҕыҥ

 Көрбүт көрдөөх оҕолору.

Урут мэниктээн мөҕүллэр

 «Кырачаан» ааттанар Алеша

 Үлэтэ дьоҥҥо биһирэнэр,

Ветеринар буолла колхозка.

Кутуйах куттаан ытатар

Сэмэй Димката билигин

 Түөһүгэр сулус умайар —

 Герой буолбутун билэҕин.

Оччугуй оҕо, улаатан,

 Табаарыс дэниллиэр диэритин

 Учуутал киниэхэ — ийэ, аҕа,

Аныыр тапталын, сүрэҕин.

 Кэрэтиэн, олох минньигэһин

 Үлэттэн булан, астынар,

Күн-дьыл күндү бэлэҕин —

 Ыччат махталын мунньунар

Тобуруокап, П. Учууталга үөрэммиттэр: хоһоон// Оҕо литературатын антологията/[ хомуйан оҥордулар: В.Н.Луковцев, М.Г.Макеева; редкол.: А.В.Егоров уо.д.а.] .- – Дьокуускай : Бичик, 2015.-  с.66

Учууталга үөрэммиттэр

Учууталга үөрэммиттэр

Оҕонньоттор, эмээхситтэр,

Учууталга үөрэммиттэр

 Учёнайдар, инженердэр.

Учууталга үөрэммиттэр

Улууканнаах бөлүһүөктэр,

Ыйга тиийбит космонавтар,

Ый хараабын айааччылар.

Учуутал — ийэ, аҕа,

Учуутал — доҕор, атас,

Уһун сааска умнубакка

      Учууталы ытыктыахха!

Руфов, С.Т. ДОРООБО, ОСКУОЛАБЫТ! : хоһоон// Оҕо литературатын антологията/[ хомуйан оҥордулар: В.Н.Луковцев, М.Г.Макеева; редкол.: А.В.Егоров уо.д.а.] .- – Дьокуускай : Бичик, 2015.- с.84

       ДОРООБО, ОСКУОЛАБЫТ! 

Итиитик саныы сылдьабыт,

 Иитиллэр оскуолабыт!

 Эн ыччаттарыҥ кэлэммит

Эҕэрдэ этэн эрэбит.

Сайыны быһа утуктуу

Чуҥкуйбуккун умнубуккун —

Эн бугун уруккугунуу

 Эмиэ көрүнэн туолбуккун!

 Үтуө чаас! — диэн эҕэрдэлээн,

 Ааныҥ урдуттэн уруйдуу,

 Кыраасканан кулумурдээн

 Кылбайан, тупсан тоһуйдуҥ.

 Кулсуу-салсыы, көрдөөх күүгээн

 Көрудуөр иһин толорор,

 Эйигин ахтан эрдэлээн

 Кэллибит бары оҕолор.

Сылы быһа билиигиттэн

Сылайбакка кэпсээн биэриэк;

 Ийэ дойдуга эрдэттэн

Итии тапталбытын иитиэ

Маҥнайгы учууталбар: хоһоон // Кэпсээннэр, хоһооннор: Орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар/ Амма Аччыгыйа; Хомуйан оҥордо Д.В.Кириллин; Киирии тылын суруйда Д.В.Кириллин.- Дьокуускай : Бичик, 2005 .- с.141

 Маҥнайгы учууталбар

Бараммат-хороммот

Банаардаах сырдыкка

Баҕабын толорор

Бастыҥныыр доҕорбун,

Ааҕаммын, айхаллыыр

Дьоллордоох-тускуга

Уһуйан үөрэппит

Учуутал убайбар –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!

Далайым уутугар

Таҥнастан сытыахпын

Далаһа кэбиһэн

Таһырдьа таһааркар.

Алаарыйар сырдык,

Айхаллаах кырдьык

Айанын суолугар

Атааран киллээркэр –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!

Баайдары бахтарар

Бассабыык суолунан

Барартан кэрэйбэт

Баараҕай санааҕа,

Сырдыктыыр олохпор

Сырсартан хаалбакка,

Өстөөҕү өһөрөн

Өргүһүн тоһутан,

Хааннардаах батталы

Харсаммын кыайарга

Ханыылаах Союзпар

Харахпын аспыккар –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!

УЧУУТАЛБАР Е.Г.СЛЕПЦ0ВАҔА: хоһоон// 1000 туруйа/ Дмитрий Дыдаев.- Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1971.- с.48

УЧУУТАЛБАР Е.Г.СЛЕПЦ0ВАҔА

Мин таптыыр учууталым,

Евдокия Григорьевна,

Устан aahap хас сылым

Улам быһый атахтанна.

Бэҕэһээ курдук этэ

Эйиэхэ үөрзммитим,

Бүгүн уолбун үөрэттэрэ

Оскуолаҕа бу кэллим.

Хара тыам маһын тэҥэ

 Халыан үгүс доҕотторбун

 Үлэ., олох тсүүрээнэ

Тарҕатта дойду устун.

Сорохторо Айхалга

Солун куорат туталлар,

Атыттара Алдаҥҥа

 Кыһыл көмүс сууйаллар.

Үгүс доҕор колхозка —

Бааһынаҕа, хочоҕо

От охсо, бурдук быһа,—

Дьолу айса олордоҕо.

Сорох атас филиалтан

Күнүскү чэйгэ быкпат,

Наукаҕа тапталыттан

 Бэл түүн аанньа утуйбат.

Сыччах, мин соҕотоҕун

Муммут кус оҕотунуу

АаЬа сүүрбүт доҕотторбун

 Санньы көрөн хааллым дуу?

 О, суох, күндү учууталым,

 Кутурукка соһуллартан

Урут да куттанарым,

Куттанабын бүгүн да.

Күн-дьыл сонун эҥэриттэн-

Кыл мүччү тутуһаммын,

 Умса-төннө дэллэрийэн

Уолаттарбын сырсабын.

Хаалар баҕа суох отой,

Бастыыр эмиэ биллибэт.

Очуос үөһэ бары хотой

 Дьиэлэммитэ  иһиллибэт…

Мин таптыыр учууталым,

Евдокия Григорьевна,

Устан aahap хас сылым

 Улам быһый атахтанна.

Маҥнайгы күн: хоһоон //Дьону доллоох оҥороору: хоһооннор/ Баал Хабырыыс .- Дьокуускай : Бичик, 2018.- с12

Маҥнайгы күн

Бүгүн үтүө күн үүннэ, —

Оскуола аһыллар.

Суумкаларын сүгэннэр

Оҕолор бардылар.

Тиийдилэр бэйэлэрэ

 Урут үөрэммиттэр.

 Оттон саҥа кэлэри

 Ийэлэрэ илтэ.

Паарта, дуоска барыта

Хап-хара кырааска.

Кээлтэр сэттэ саастаахтар

 Первэй кылааска.

Оскуола олус ыраас,

Оскуола үчүгэй.

Бу баар «1 А кылаас» —

Суруктаах үрдүгэр.

Чуораан тыаһа чугдаарар:

«Киириҥ», — уруок буолла.

Ырыа, айдаан ах барар,

 Чуумпурар оскуола.

Бүгүн сүрдээх сылаас күн

 Күлүмнүү унаарда.

Арыллаллар кылааска

Саҥа буквардар.

 Суруйуу уруога: хоһоон //Дьону доллоох оҥороору: хоһооннор/ Баал Хабырыыс .- Дьокуускай : Бичик, 2018.-  / Дьону доллоох оҥороору.-с.13

Суруйуу уруога

Түннүккэ тыаһыыр, курулуур

 Күһүҥҥү күүстээх самыыр.

Первэй кылааска суруйуу,

Элбэх харандаас хамсыыр.

Тэтэрээт халтархай, ыраас

Тарт үөһэттэн аллара.

 Ааһа барыма, харандаас,

Айаас ат курдук, туораан.

Суруллар көнө сурааһын

 Күөгү курдук тордуохтаах.

 Холбоо төгүрүк аҥаарын,

«А» диэн буква буолуохтаах.

Хара сурааһын тардыллар,

 Харандаас бөҕө хамсыыр.

Таһырдьа түһэн сыыйыллар

 Күһүҥҥү’ күүстээх самыыр.

ҮӨРЭППИТ ОСКУОЛАБАР: хоһоон // Кымыс ырыата: ырыалар, хоһооннор, поэмалар /П.Тулааһынап.- Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1969.- с.298

ҮӨРЭППИТ ОСКУОЛАБАР

Дорообо,

Үөрэппит оскуолам,—

Мин олоҕум маҥнайгы хардыыта.

Мин үтүөҕэ баҕарар баҕам,

Мнн дьолум бастакы сардаҥата.

Чуораан тыаһынан кылыгыраан,

Көрүстүлэр күүлэҥ, кирилиэһиҥ

Таҥнары сүүрэн, көрүлүү айдааран

Өйдүүбүн

 Биһиги үөрэтэн,

Маҥнайгы хараҥаччыларбытын

 Эн кылааһыҥ иһиттэн

Көтүтэн таһаартыырбытын.

Кемүс уйаларын иһиттэн

Көтөллөрө көҥүл оҕолоро,

Күргүөмнээх күүс үлэнэн

 Күндү олоҕу оҥоро.

Уруккуҥ курдук  эн тураҕын

Мин учууталлаабыт оскуолам.

Эн боруоккун эмиэ атыллаатым

 Уон сыл буолан баран.

Уон сайын, эн кырдалгар түһэн,

Кыталыктар кыҥкынаһан аастылар.

Эн кыһаҥ итии төлөнүттэн

 Саҥа сибэккилэр таҕыстылар.

Киэн туттабын, мин оскуолам,—

Эйигин бүтэрэн тахсыбыттар

Кыргыһыыга буурҕа буолан’,

Кыайыы этиҥэр кыттыспыттар.

Кинилэри дьол муостатыгар

Биһиги үктэннэрэн биэрбиппит,

Өстөөҕү түүнүктээх уйатыгар

Түҥнэрэргэ үөрэппиппит.

Киэн туттабын

Үөрэппит оҕолорбунан,—

Уотунан оонньообуттары уот буолан,

 Кылыһынан тииспиттэри кылыс буолан,

Кыргыһыыга кыайбыттарынан.

Үерэппит ыччатым

Эн ааҥҥын

Саппыта уон сылын туолуута,

Суруйбута албан ааттарын

 «Катюша» субуруйар уота.

Кэллилэр көмүс киистэнэн

 Күлүмүрдүүр үлэ күннэрэ,

Сыһыыга сылгылар кистииллэр,

 Ходуһаҕа косилка сүүрдэ.

Киэн туттабын үөрэппит оҕолорбунан

 Үлэҕэ кинилэр бастаатылар,

Артыал буруотун унаарытан,

 Алтан сэргэни астылар.

Сыркыс – Василий Иванович Ефимов. Учуутал: хоһоон

                    Учуутал

Ааны, Быны биллэрбит,

Ааҕар, суруйар оҥорбут,

Ахсаан суотун үөрэппит,

Атас-доҕор учуутал.

Кэрэ ыллам ырыалаах,

Көрдөөх кэпсээн кэһиилээх,

Күҥҥэ бүппэт оонньуулаах,

Күндү-мааны учуутал.

Мааны-күндү учуутал.

Күнү-дьылы аахсыбат,

Күүстээх үлэ чаҕыппат,

Көччүк олох көҕүппэт,

Көрсүө-сэмэй учуутал.

Сэмэй-көрсүө учуутал.

Бэйдиэ санаа батыспат,

Бэйэтин туһун көрүммэт,

Барыыс ыла сатаабат,

Бастыҥ киһим учуутал.

Киһим – бастыҥ учуутал.

Күүстээх санаа үөскэппит,

Куорсун анньан көтүппүт,

Кырдьар диэни билиммэт

Куруук эдэр учуутал,

Куруук эдэр – учуутал.

Шишигин С.С. УЧУУТAЛГА: хоһоон

 УЧУУТAЛГА

Үрдүккэ угуйар үөрэҕиҥ

Абылыыр ыччаппыт сүрэҕиҥ,

Ол онтон астынар сүрэҕиҥ

Дуоhуйан оҕолуу үөрэҕин.

Үөрэтэр, такайар кыhаҕын

Күн аайы долгуйа аhаҕын,

Мичээргин тулаҕар ыhаҕын,

Саҥаны, ырааhы айаҕын.

Ыраны кынаттыыр алгыhыҥ –

Саргыны салайсар аналыҥ!

Кэскили кэҥэтэр күрэҕиҥ –

Үтүөнү төрүттүүр түөрэҕиҥ!

Эн дьайы силистиин түөрэҕиҥ

Сүргэни үөрүүнэн күүрдэҕин,

Санааны сырдатар күүстээххин,

Эрэйтэн иҥнибэт иэстээххин!

Ол иhин толору дьоллооххун!

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.- 24с.

Оскуолаҕа

Үөрэх үтүө күннэрэ

Үмүөрүһэн аастылар,

Оҕо сааспыт кэмнэрэ

Ойуоккалаан хааллылар.

Оҕо сааспыт уйата

Оскуолабыт барахсан,

Киэҥ олоххо киирэбит

Эйигиттэн арахсан.

Үөрэх үрдүк чыпчаалыгар

Биһигини атаардыҥ,

Сырдык билии иҥэрэн

Саҕахпытын арыйдыҥ.

Үөрэппит- ииппит үтүөҕүн

Үйэлэргэ өйдүөхпүт,

Тирэх буолбут уйабытын

Таптыы- ахта саныахпыт.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Бүтэһик чуораан

Күөх халлааҥҥа көмүс күн

Күлүмүрдүү күөрэйдэ,

Дууһабытын долгута

Чуораанчыкпыт  чугдаарда.

Баһыыба, оскуолабыт

Билиини биэрбит кыһабыт.

Тапталлаах иккис дьиэбит

Тирэх буолбут уйабыт.

Эн элбэх оҕону үөрэттиҥ,

Олох киэҥ аартыгар атаардыҥ,

Үтүөҕэ- кэрэҕэ уһуйдуҥ

Алгыстаах ааммытын арыйдыҥ.

Убаастабыллаах учууталбыт…

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Учууталга махтал

Бастакы кылаастан

Биһигини үөрэтэҕин,

Билии – көрүү сүмэтин

Болҕойоҥҥун иҥэрэҕин.

            Аартыкпытын арыйаҥҥын

            Араас сиргэ угуйаҕын.

Үөрэххэ, үлэҕэ, күрэххэ

Тапталы күөдьүтэҕин,

Үҥкүүлэтэн, ыллатан

Үрдүккэ көтүтэҕин.

            Үгүстүк хайҕаан үөрдэҕин,

            Түбүгүрэҕин, сүүрэҕин.

Уран дьикти ойууну

Умсугуйа айаҕын,

Уустук кэрэ оһуору

Уратытык тардаҕын.

            Эн барытын сатыыгын

Эн барытын кыайаҕын.

Иллэҥэ суох сүүрэн- көтөн

Сайыннара сатыыгын,

Барытыгар кытыннаран

Бириэмэҕин барыыгын.

            Эн барытын өйдүүгүн

            Барыбытын өйүүгүн.

Оҕо сааспыт аастар ааһыа

Уһун олох устар устуо,

Умнуохпут суоҕа учууталбытын,

Суолдьут сулус доҕорбутун.

            Биһиэхэ анаабыт дьылҕатын,

            Толоро сатыахпыт ыратын.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Маҥнайгы учууталбытыгар

Бука бары сиэттиһэн

Оскуолаҕа тиийбиппит,

(учуутал аата, отчествота)

Кылааһыгар киирбиппит.

Амарахтык сыһыаннаһан

Үөрэппитиҥ, ииппитиҥ,

Билии- көрүү сүмэтин

Кыра дьоҥҥо арыйбытыҥ.

Күн иллэҥи билбэккэ

Бүөбэйдэһэн тахсарыҥ,

Үрдүккэ, кэрэҕэ, сырдыкка

Барыбытын тардарын.

Махтанабыт Эйиэхэ,

Маҥнайгы Учууталбыт,

(аата, отчествота)

Тумус туттар киһибит.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Ииппит- үөрэппит учууталбытыгар

Үрдүкү кылааска үөрэнэр

Үтүөкэн кэмнэрбитин,

Үүнэр- сайдар, улаатар

Үөрүүлээх күннэрбитин

Эйигинниин ситимниибит,

Эйигинниин холбуубут.

Бэһистэн сөпсөһөн,

Бэркэ диэн тапсыһан

Хаамабыт сиэттиһэн

Оскуола суолунан.

Кылааһым туһа диэн

Кыһаллан биэрэҕин,

Үөрэх- билии иҥэрэн

Түбүгүрэ сүүрэҕин.

Бииртэн- биир кылааһы

Этэҥҥэ бүтэрэммит,

Олох сырдык аартыгар

Бүгүн бу үктэнэбит.

Эн үтүөҥ манна баар,

Эн өҥөҥ манна баар,

Киэн туттар сиэрдээх сүбэһиппит,

Үтүктэр- үөрэнэр үтүө холобурбут.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Үлэһиттэргэ

Оскуолабыт туһугар

Олуһун кыһаллаҕыт,

Сууйан, сотон, ыраастаан

Түбүгүрэ сылдьаҕыт.

Сылаалаах үлэҕитин

Үөрэнээччи сыаналаатын,

Үлүскэннээх үлэҕитин

Оҕо аймах харыстаатын.

Хамнаскытын эптиннэр,

Стимулгутун эптиннэр,

Түбүктээх үлэҕит түмүгэр

Махтал тылын эттиннэр.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Математика учууталыгар

Суот- учуот чуолкайын,

Логика таайбараҥын,

Алгебра алыптарын,

Геометрия чыпчаалларын

Кыһаллаҥҥыт быһаардыгыт,

Кичэйэҥҥит биллэрдигит.

Күнүн аайы өйдөттүгүт,

Умсугута үөрэттигит.

Математиканы сөбүлүүрбүтүгэр

                                   Олук уурбуккутугар

Үөрэххэ- билиигэ уһуйбуккутугар

Аламаҕай тылбытын эһиэхэ аныыбыт

Эҕэрдэ эриэккэһин бу туран этэбит.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Саха тылын учууталыгар

Төрөөбүт тыл, төрөөбүт тыл

Туохтааҕар да күүстээх,

Төрөөбүт тыл, төрөөбүт тыл

Туохтааҕар да күндү…

Уран тыллаах айымньыны

Умсугута аахтардыгыт,

Иһирэх тыллаах хоһооннору

Иэйэн- куойан үөрэттигит.

Эппит- кэрпит суолгутунан

Эрэллээхтик хардыылыахпыт,

Сахабыт сайдам тылынан

Сайаҕастык саҥарыахпыт.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Физкультура, ОБЖ, үлэ учууталларыгар

Эт- хаан өттүнэн сайдарбытыгар,

Өй- санаа өттүнэн ситэрбитигэр,

Үлэни өрө тута улаатарбытыгар,

Олох араас моһуоктарын туоруурбутугар

Сүүрдэн- көтүтэн

Дьаныһан эрчийдигит,

Кыһаллан- мүһэллэн

Барытын көрдөрдүгүт,

Быһылааннары быһа түһэн

Быыһанарга үөрэттигит.

Үөрэппит уруоктаргыт өйбүтүгэр хаалыахтара,

Иҥэрбит сүбэлэргит олоххо туһалыахтара,

Аҕалыы кыһамньыгытыгар олуһун махтанабыт,

Үчүгэй үлэҕит иһин үтүө тыллары этэбит.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Информатика, физика учууталларыгар

Сүүрбэ биирис үйэ оҕолоро

Сайдыылаах үйэни кытта тэҥҥэ хардыылыыбыт.

Саҥа технологиялар доҕотторо

Биһирээччилэрэ буолабыт.

Информатиканы интэриэһиргээн,

Көтүппэккэ үөрэттибит,

Физиканы олус сэргээн,

Кыһалламмыт биллибит.

Баһылаабыт билиибитинэн

Үөрэ- көтө туттабыт,

Үөрэппит учууталларбытыгар,

Махтал тылларын этэбит.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

История, биология, химия, география учууталларыгар

Былыргыны быһааран биэрэҕит,

Былыты арыйан сэһэргиигит,

Үүнээйини ырытан кэпсиигит.

Химия дьиктитин тириэрдэҕит.

Аан дойду устун айаннааммыт

Араас дьиктилэри арыйдыбыт,

Уруоктаргытыгар олороммут

Үгүс элбэҕи биллибит.

Умсулҕаннаах уруоктардаах

Учууталларбыт барахсаттар…

Кэскиллээх үлэҕит

Кэҥээн- тэнийэн истин,

Айымньылаах үлэҕит

Кэмигэр сыаналаннын.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Оскуола администрациятыгар

Оскуола күүрээннээх үлэтин

Ситимнээн, тэрийэн биэрэҕит,

Учуутал түбүктээх идэтин

Күөдьүтэн, күүркэтэн иһэҕит.

Оскуола тирэҕэ,

Эрэнэр эрэлэ,

Эдэргэ- сүбэтэ,

Тустаахха – көмөтө…

Салайар дьоҕургут сайыннын.

Үлэҕит үтүөтэ ааттаннын.

Бүлүүбүт бүттүүнэ махтаннын

Үөрэппит ыччаккыт аҕыннын.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Эбии үөрэхтээһин учууталларыгар…

Айар аартыкпыт ааннарын

Аа- дьуо арыйан биэрэҕит,

Айылҕаттан дьоҕурбутун

Утуу- субуу уһугуннараҕыт.

Ырыаҕа, үҥкүүгэ эрчийэн

Талааммытын таһаараҕыт,

Оһуокайдатан, тойуктатан

Уран тыллары иҥэрэҕит.

Эһиэхэҕэ эрчиллэммит

Уруһуйдьут буоллубут.

Тигэн, ааҕан, оҥорон

Элбэххэ уһуйулуннубут.

Ыллаан- туойан, айан- тутан

Тулабытын сырдатыҥ

Кэнчээри эдэр ыччаты

Үрдүктэн- үрдүккэ көтүтүҥ.

 

Бүтэһик чуораан: хоһооннор/ А.М.Егорова.- Дьокуускай: Алаас, 2018.

Нуучча тылын учууталыгар

Русский знаем с детских лет,

Он нам очень нужен,

Без него никак, нет – нет

С ним мы очень дружим.

Надо нам его любить-

Это очень важно,

Со всей страною говорить

Можем очень складно.

Нам помог все изучить

Милый наш учитель,

Правил знаков и корней,

Падежей даритель.

Мы хотим вам пожелать,

Яркого признания.

Знали, чтобы все на пять,

И любили знание.

 

Учуутал туһунан хоһоон…

Учуутала суох, ама
Улуу киһи баар буолуо?
Уһулуччу билиилээх
Ученай да баар буолуо?

Барыгытын — барыбытын
Учууталлар үөрэтэллэр,
Билии биэрэн, таптаан — алҕаан
Олох устун көтүтэллэр.

Учуутала суох, бэйи
Устар олох бытаарыа,
Сайдыы суолуттан тэйэн
Уруккуга аҕалыа

Кинигэлэр умнуллаллар
Кэрэхсиири кэпсээбэттэр,
Сырдык уоттар умуллаллар
Хараҥаны сырдаппаттар…

Учуутала суох, кэлин
Үөрэхтээх да сүтүөҕэ,
Космодромнар, собуоттар
Үлэлэрэ бүтүөҕэ

Онон — онон, доҕотторум
Учууталы айхаллыаҕыҥ!
Улдьаа мэник саастан иитэр
Учууталы уруйдуоҕуҥ!

Учууталлар уһуйаллар
Сиэрдээх-туомнаах билиҥҥигэ,
Учууталлар угуйаллар
Ол саҕахха, сарсыҥҥыга…

Дьиҥнээх дьоһун учуутал
Хас биирдиигэ көрүстүн,
Уохтаах сүрэх кыымыттан
Киһи аайы бэристин!

А. Егорова