1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (7 оценок, среднее: 5,00 из 5)
Загрузка...
7 219 просмотров

ИЙЭ, АҔА

Анастасия Егорова

Аҕабын таптыыбын

Аҕам тугу сатаабатый
Аҕам тугу кыайбатый
Аҕам тугу аахпатаҕай
Аҕам тугу билбэтий

Аптаах киһи быһыылаах
Арааһата — мин аҕам

Ахсым аты айааһаан
Алаас устун көтүтэр
Уран уустуу уһанан
Дьону үөрдэр-көтүтэр

Аптаах киһи быһыылаах
Арааһата — мин аҕам…

Кэтит күүстээх санныттан
Аан дойдуну көрөбүн
Остуоруйа бухатыыра
Кини эбит — сөҕөбүн

Мин аҕабын таптыыбын
Аҕаккаабын таптыыбын

 

Абаҕыыныскай, А. Ийэ барахсан// Кэскил : Төрөппүт, детсад иитэччитэ оҕоҕо ааҕар кинигэтэ / Хомуйан оҥордулар: А.А. Егорова, М.П. Захарова. — 2-с эбэн, тупсаран таһаарыы. -Дьокуускай : Бичик, 2002.- с.21
ИЙЭ БАРАХСАН

Этиҥ эрэ,
Оҕолоор,
Эһигини биһиктээн,
Киммит
Маннык оҕолоон
Киһи гынар
Бүөбэйдээн?
— Күндү ийэ барахсан!
Этэр
Сылаас тылынан
Эмиэ киммит
Саататар,
Эҥин нарын
Ырыанан
Эһигини утутар?
— Көмүс ийэ барахсан!
Этиҥ,
Киммит кичэйэн
Үтүө суолга Үөрэтэр,
Эһигини тэрийэн
Үөрэнэргэ көҕүтэр?
— Кини, Кини барахсан!
— Кини —
Ийэ барахсан!

Ийэ: хоһоон //Кэпсээннэр. Хоһооннор : [орто уонна улахан саастаах оскуола ҕолоругар] / Амма Аччыгыйа ;[хомуйан оҥордо, киирии тылы суруйда Д. В.
Кириллин]. — Дьокуускай : Бичик, 2005. — 141,[2] с. : портр. ; 20 см. — (Саха суруйааччылара- оҕолорго.- с. 139

ийэ
Күн сирин көрдөрөн
Көмүскээн-харыһыйан ииппит,
Күүһүрдэн-улаатыннаран
Көччөх гынан көтүппүт,
Көлөһүннээх дьүһүннээх.
Күкүр-икир таҥастаах
Көмүс күндү күкүллэхпин –
Күн ийэм эмээхсин эрэйдээҕи
Ыраатан-тэлэһийэн сылдьаммын
Эмиэ өйдөөн тиийэн кэллим,
Өйдөөт, үөһэ тыынан ыллым…

Ычах кыра буоламмын,
Ытанньах муҥнаах эрдэхпинэ
Ытыы-ытыы эрэйдэнэрэ,
Ыллаан-туойан саататара,
Ырыган тобугар олордоро,
Ыксары кууһан ылара…

Тымныыттан күрэтэн,
Тырыттыбыт
Ырбаахынан үллүйэрэ.
Итииттэн саһыаран,
Илбирийбит былаатынан бүрүйэрэ.
Этэр тылын минньигэһэ,
Итии тыынын эйэҕэһэ
Эккирэтэ сылдьан баар, —
Экчи умнуо суохпун!..
Ийэбин, күн-күбэй ийэбин,
Эмиэ өйдөөн тиийэн кэллим,
Өйдөөт, өрүкүйэ аҕынным…

Утуйан-нухарыйан сыттахпына
Оргууй, оргууй хаамара,
Сылаас, сылаас баҕайытык
Сыллаан, уураан ааһара.

Ыарытан ыксыыр күннэрбэр
Ыга кууһан сытара.
«Күөрэгэйим көттөҕүнэ
Күнүм-ыйым сүттүн,
Күнүнэн көмүллүүм», — диэхтээн,
Көнө-күндү хараҕа
Күөл уунан туолара…
Күн ийэ диэнтэн
Күһэлтэни көрбөтөх,
Күөх окко күөлэһийэр
Көҥүл оҕо сааспар
Күлэ-үөрэ көрсөрүн,
Күллээх таҥаспын тэбиирин
Күндүтүк өйдүүбүн!

Ороммор уһуктан сыттахпына
Уҥуох илиитинэн имэрийэрэ,
Араас тапталлаахтык саҥарара,
Ааспыт өттүн ахтара,
«Атаҕастабылтан арахсаар» — диирэ…

Алыс мэник уолчаан
Атастарбын кытары
Айаас сылгы буолан
Алаас тыатын туораан
Атаралаан сылдьаммын
Алдьаппытым ааҕыллан,
Абырахпыт элбиирэ, —
Аттыбар куруук баар,
Адьас умнуо суохпун!..

Ийэм эрэйдээх, эйиэхэ
Эдэр сааспынан андаҕайан
Экчи тылбын этэбин:
Элбэх сааһыҥ адаҕыйан,
Иэгэйэ кырдьар кэмнэргэр,
Эрэйгин, ахтаргын билбэккэ,
Эйиэхэ эргиллэн кэлбэккэ,
Эйигин быраҕан бараммын,
Иэтэр-туотар буоллахпына, —
Эрэйдэнэн-буруйданан ииппиккин
Экчи ыттыы былдьаабыт,
Хааннаах хара көлөһүҥҥүн
Хара суордуу халаабыт,
Ханныктан даҕаны хараҥа
Хара түөкүн буоламмын,
Халыҥ үйэм устатыгар
Харыаста-кэмсинэ сылдьыым,
Ханыыттан кыбыста кырдьыым…

Артамонов, И. Мин аҕам бэлэҕэ// Кэскил : Төрөппүт, детсад иитэччитэ оҕоҕо ааҕар кинигэтэ / Хомуйан оҥордулар: А.А. Егорова, М.П. Захарова. — 2-с эбэн, тупсаран таһаарыы. -Дьокуускай : Бичик, 2002.- с.51; то же Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Иннокентий Артамонов ; [хомуйан оҥордулар: И.В. Мигалкин, З.В.Мигалкина]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.11; то же Чычып – чаап: Кыра оҕолорго хоһооннор/ Иннокентий Артамонов. — Дьокуускай : Бичик, 2004.- с.8; то же Артамонов, Иннокентий Иванович. Күөх хонуу : Кыра саастаах оҕолорго хоһооннор.- Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1974. — 72 с. : с
ил.- с.10

 

Мин аҕам бэлэҕэ

Мин аҕам куораттан
Массыына таһааран
Миэхэҕэ биэрбитэ:
«Бэлэҕим!» — диэбитэ.

Мин аҕам бэлэҕин
Харыстаан оонньуоҕум,
Массыынам киртийиэ —
Сууйуоҕум, сотуоҕум.

Мин аҕам «Сардана»
Холкуоска суоппардыыр,
«Пиип-пиип-пиип!» —
саҥарда
Айанныыр, айанныыр.

Мин аҕам киэнинии,
Массыынам харахтаах,
Таһаҕас тиэйэрдии
Кыракый кузовтаах.

Мин аҕам туһунан
Дьон бары билэллэр,
«Миитэрэй барахсан —
Суоппарбыт!» дэһэллэр.

Мин аҕам үлэтин
Эһэм да биһириир,
Массыынам сүүрэрин
Ол иһин кэрэхсиир.

Мин аҕам мэлдьитин
Mac таһар, от тиэйэр,
Дьиэтигэр киэһээтин
Мийгинниин кэпсэтэр.

Мин аҕам ыйытар,
Санныбын таптайар:
« Массыынан хайдаҕый,
Сырыыта ханныгый?»

Мин аҕам мичээрдээн
Хоруйу күүтээччи,
Массыынам биинтэтин
Барытын билээччи.

Мин аҕам кэриэтэ
Таһаҕас таһабын,
Таһырдьа буор хаһан
Кузовка кутабын.

Мин аҕам курдукпун,
Мин эмиэ суоппарбын,
Киэн айан суолунан
Ыраата барабын.

Мин аҕам бэлэҕин
Харыстаан оонньуоҕум,
Массыынам киртийиэ —
Сууйуоҕум, сотуоҕум.

Иллэҥ суох, ийэккээм!: хоһоон //Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Иннокентий Артамонов ; [хомуйан оҥордулар: И.В. Мигалкин, З.В.Мигалкина]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.27; то же Чычып – чаап: Кыра оҕолорго хоһооннор/ Иннокентий Артамонов. — Дьокуускай : Бичик, 2004.- с.31; то же Артамонов, Иннокентий Иванович Күөх хонуу : Кыра саастаах оҕолорго хоһооннор.- Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1974. — 72 с. : с ил.- с.32

Иллэҥ суох, ИЙЭККЭЭМ!

Ваня уол күннүктээн
Ойуулуур, ойуулуур,
Икки, үс этээстээн
Дьиэлэри оҥортуур.

Кырачаан уолчаанын
Ийэтэ ынырда:
«Кэл, Ваня, аһаарый,
Алаадььиг тымныйда».

Амарах ийэтэ
Аһылык бэлэмниир,
Үлэһит киһитэ
Бу курдук эппиэттиир:

«Иллэҥ суох, ийэккээм,
Мин дьиэбин бүтэриим,
Ааннарын кэрэчээн
Ойуулаан киэргэтиим».

 

Онуоха ийэтэ
Иһигэр мичээрдиир:
«Эн ити кимиэхэ
Тутаҕын дьиэҕин?» — диир

 

Уолчаана уһуннук
Толкуйдуу барбата,
Хап-сабар чобуотук
Хоруйдуу оҕуста:

«Аҕалаах ийэбэр —
Эһиэхэ биэрэбин.
Этээстээх мин дьиэбэр
Ыҥырыам эһэбин».

Ийэтэ уолчаанын
Убураан ылбыта:
«Эн дьиэҕин тутаҥҥын
Бүтэр дуу», — диэбитэ.

Ваня уол ырыалаах
Этээстээх дьиэ ту тар:
«Мин ийэм, мин аҕам
Дьиэлэрэ буоллуннар».

Остуолга алаадьы,
Сылаас үүт бэлэмнэр,
Кырачаан Ваняны
Күүтэллэр, күүтэллэр.

Ийэ: хоһоон/Туох диирий сүрэҕим : хоһооннор / Баал Хабырыыс. — Якутск : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1961.-С.37

Ийэ
Эмэккэ эмэр кэмнэртэн,
Иккштээх-үстээх эрдэхтэн
«Ийэ» диэн тылы этэрбит, —
Ийээ, чэ көтөх!—дэһэрбит.

Оҕус кэйээри күрдьүөттүүр,
Ыт сиэри өрө баргыйар,
Ким эмэ мөҕөр, күөмчүлүүр,
Кутгаан даҕаны дьарыйар…

—Ийээ, кэл, быыһаа!—дэһэрбит,
Ийэбэр этиэм! — дэһэрбит.

Оҕо оонньуурун былдьатар,
Убайын сүүрэн куоттарар,
Ытаан маккырыы-маккырыы
Ыксаан: «Ийээ!» — диэн хаһыытыыр.

Ийэттэн ордук күүстээҕи,
Ийэттэн ордук өйдөөҕү,
Ийэттэн ордук кэрэни
Оҕо эрдэхтэн кербөккүн.

Ол иһин таптыыр сирбитин
Ийэ дойду диэн ааттыыбыт,
Күндүттэн-күндү диирбитин
Ийэҕэ тэҥнии саныыбыт.

Ийэ ырыата: хоһоон //Аччыгый атастарбар : кыра саастаах оҕолорго /Баал Хабырыыс ; [ред. С. Ф. Софронов ; көрөн таһаарда А. С. Сыромятникова]. — Якутскай :САССР Госиздата, 1948. — 22, [2] с. : ил. ;

ИЙЭ ЫРЫАТА
Күөгэйэ уһунна
Күлүмнүүр сырдык ый.
Эн дьолуҥ туһунан
Мин ырыа ыллыыбын.

Ол көмүс толбоҥҥо
Көҕөрөн, күндээрэн
Долгуйа оонньоото
Тайҕа хаар көбүөрэ.

Кылааннаах кырсаҕа
Сылаастык сууланан,
Кыраайбыт барахсан
Кылбаара нуурайда.

Эн эмиэ утуй диэн
Ньилбэкпэр, илиибэр,
Быыкайкаан биэбэйиэм,
Мин аргыый бигиибин.

Саргынан салаллан
Сыл кэлиэ, сыл ааһыа.
Бу халлаан анныгар
Эн көҥүл улаатыаҥ,

Оччоҕо мин түөспэр
Бигэммэт буолуоҕуҥ.
Соргулаах үчүгэй
Олоҕу булуоҕуҥ!

Эйигин бигиэҕэ
Бу халлаан, бу кыраай.
Эйигин билиэҕэ
Киэҥ байхал, Гималай.

Москва куоракка
Кырдьаҕас ийэҕин
Аҕыйах чааһынан
Сынньата илдьиэҕиҥ.

Эйигин бигиэҕэ
Буурҕалаах океан.
Эйигин билиэҕэ
Советскай күөх кыраай

Кылааннаах кырсаҕа
Сылаастык сууланан,
Кыраайбыт барахсан
Кылбаара нуурайда.

Эн эмиэ утуй диэн
Ньилбэкпэр, илиибэр,
Быыкайкаан биэбэйиэм,
Мин аргыый бигиибин.

Күөгэйэ уһунна
Күлүмнүүр сырдык ый.
Эн дьолуҥ туһунан
Мин ырыа ыллыыбын.

 

Волгина, Т. Ийэбэр бэлэх// Кэскил : Төрөппүт, детсад иитэччитэ оҕоҕо ааҕар кинигэтэ / Хомуйан оҥордулар: А.А. Егорова, М.П. Захарова. — 2-с эбэн, тупсаран таһаарыы. -Дьокуускай : Бичик, 2002.- с.26.

ИЙЭБЭР БЭЛЭХ

Чээлэй күөх сибэкки
Кэрэтин талан,
Ийэбэр бэлэхтиэм —
Истиҥник иэйиэм.

Ийэкэм барахсан
Долгуйа үөрүе,
Мин күндү бэлэхпин
Сүрэҕэр тутуо.

Одорусов,П. Биһиги маамабыт: хоһоон // Үрүйэчээн : [алын кылаас оҕолоругар ааҕар кинигэ / хомуйан оҥордулар: Г. С. Гаврильева, Л.С. Заровняева ; худож. Н. Н. Николаева]. -Дьокуускай : Бичик, 2012.-с. 15; то же Кэскил : Төрөппүт, детсад иитэччитэ оҕоҕо ааҕар кинигэтэ / Хомуйан оҥордулар: А.А. Егорова, М.П. Захарова. — 2-с эбэн, тупсаран таһаарыы. -Дьокуускай : Бичик, 2002.- с.60

БИҺИГИ МААМАБЫТ

Күн сирин үрдүгэр Үөрэрдиин үчүгэй,
Күн курдук саныырбыт, Күлэрдиин минньигэс,
Күндүттэн күндүбүт Тыынардыын ичигэс —
Күн күбэй ийэбит — Биһиги маамабыт.
Биһиги маамабыт.
Амарах сүрэхтээх, Күнүһүн үлэлээх,
Аһыныык дууһалаах, Киэһэтин түбүктээх,
Сайаҕас санаалаах, Бэрийэр-харайар,
Сымнаҕас майгылаах — Биһиэхэ кыһанар —
Биһиги маамабыт. Биһиги маамабыт.

Мин ийэни айхаллыыбын: хоһоон// Соргу көтөҕүүтэ: хоһооннор/ Ойуку.- Дьокуускай: Бичик, 2019.- с.109

Мин ийэни айхаллыыбын,
Олоҕу саҕалыыр аанньалбытын.
Бастакы иринньэх тапталбытын,
Атахпытыгар туруорбут киһибитин.
Кинилэргэ алгыспын этэбин,
Эдэрлэргэ эмиэ сүбэлиибин,
Күн да сырдыга чуҥкук буолуоҕун
Кинилэр бааллара киэргэтэрин.
Кэннибитигэр кэтэһэ хаалар,
Кэлэрбитигэр үөрэ көрсөр.
Күннэтэ өрүү ахтар, суохтуур
Атын киммит баарый, доҕотторуом?
Мин ийэни ыллыыбын,
Кини сэмэйин уонна тулуурун.
Хомойорун, хоргутарын кистиирин,
Сылааһынан эрэ сыдьаайарын.
Доҕотторуом, ийэҕитин харыстааҥ.
Үҥэр-сүктэр аанньалбытын.
Кини баарыгар дьиэбит сылаас,
Ыалдьыт-хоноһо мэлдьи элбэх.

 

Ийэ: хоһоон// Сибэккичээн : орто саастаах оҕолорго хоһооннор / Иван Горнай ; А.Е. Евстафьев ойуулара. — Дьокуускай : Бичик, 1999. —
Ийэ

Аҥардас тапталын уоҕунан
Ийэ арыт соҕотоҕун
Иитэлээн таһаарар уонунан
Эмдэй-сэмдэй оҕолорун.
Эһиги хомотор буолумаҥ
Ийэҕитин, оҕолорум.

Кини улахан оҕотунан
Көрдөрөр кыра оҕотун:
Ийэҕит дьиэнэн-хотонунан
Эргийиэр диэри олоруҥ,
Дьиэҕитин-уоккутун хомунан
Дьикти бэлэҕи оҥоруҥ.

Ийэ итиннэ олоҕунан,
Эдэрдэргэ холобурун,
Этиэ, мэктиэлиэ иэйэн туран
Элбэх оҕолоох ордугун,
Элбэх оҕо ийэтэ буолан
Итии тапталы булбутун.

Оттон бэйэтэ уутун умнан
Оҕолуур ыалдьар оҕотун,
Арыт түүҥҥү түннүккэ туран
Алгыыр ыраах баар оҕотун —
Ийэ оҕотун олоҕунан
Олорон ааһар олоҕун.

Кэрэ диэн кыыһынан, уолунан
Киэн тутта ийэ олордун,
Эйэҕэс мичээрин уотунан
Ийэ сир иэнин толордун!
Эһиги хомотор буолумаҥ
Ийэҕитин, оҕолорум.

Иванова, Г. Ийэм : хоһоон // Эрбэкэ-сэрбэкэ : хоһооннор / [сост.: МарияСтепановна Кайдалова, Розалия Петровна Осипова] ; Самона Курилова ойуулара. -Дьокуускай : Бичик, 2005. — 47 с. : ил. ; 17 см. — (Кырачааннарга).

ИЙЭМ
Ийэм миэнэ
иистэнньэҥ.
Миэхэ тиктэ
ырбаахы.
Ийэм тикпит
таҥаһын
сөбүлээммин
кэтэбин.
Үөрэ- көтө
дайабын.

Кондратьев, А. Ийэ мичээрэ// Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А.Кирова. — Дьокуускай : Бичик, 1999.-с. 146; то же Кэскил : Төрөппүт, детсад иитэччитэ оҕоҕо ааҕар кинигэтэ / Хомуйан оҥордулар: А.А. Егорова, М.П. Захарова. — 2-с эбэн, тупсаран таһаарыы. -Дьокуускай : Бичик, 2002.- с.67; то же Лоокуут тойуга : оҕолорго хоһооннор / Аким Кондратьев ; [Т. Е. Шапошникова ойуулара]. -Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1988.- 24 с. : ил.-с.13

ИЙЭ МИЧЭЭРЭ

Ийэ мичээрэ
Истиҥ, кэрэ:
Күн уотуттан
Күндү курдук,
Көй салгынтан
Күүстээх курдук.

Ийэ мичээрэ
Злбэххэ үөрэтэр:
Эйэҕэс буоларга,
Эйэни буларга,
Сырдыгы эрэ
Сыдьаайа сылдьарга.

Ийэ мичээрэ
Искэр иҥэрэр:
Олоххо тапталы,
Бар дьоҥҥо махталы,
Эр хорсун санааны,
Эрэллээх буолууну.

АҔАЛАР ГИМНЭРЭ : хоһоон// Сырдык иэйиим: хоһооннор/ Иван Мигалкин.-Дьокуускай: Бичик,2019.- с.332

АҔАЛАР ГИМНЭРЭ
Төлөннүрэр сүрэхпит
Дьулуһуутун холбооммут,
Булчут бэрдэ удьуорбут
Мындыр өйүн салҕааммыт —

Кэскили түстэһэн
Аҕалар, түмсүөҕүҥ,
Ыччаппыт туһугар
Алгыһы аныаҕыҥ!

Чулуу омук аатыран
Үйэлэри уҥуордуох,
Өлбөт-сүппэт дьылҕалаах,
Үүнэр-сайдар аналлаах.

Аҕалар биһиги
Олоҕу тупсаран,
Сахабыт норуотун
Саргытын тутуоҕуҥ!

Саҥа үйэ хардыытын
Тэҥнэ хаамсар туһуттан,
Бары биир сүбэнэн
Санаабытын ууруоҕуҥ —

Сырдыгы-үөрэҕи
Бар дьоҥҥо тарҕата,
Аҕалар, өрүүтүн
Түмсүүлээх буолуоҕуҥ!

ИЙЭ: хоһоон// Сырдык иэйиим: хоһооннор/ Иван Мигалкин.-Дьокуускай: Бичик,2019.- с.362

ИЙЭ
Ийэ- олоҕу бэлэхтиир,
Ийэ- олоххо маарынныыр,
Кини- күҥҥэ тэҥнэнэр,
Күн күбэй Ийэ дэтэр.

Ийэ: хоһоон // Тыытымаҥ чыычаах уйатын / А. Николаев ; [ред. И сост. С. Т. Руфов ; И. И. Попов уруһуйдара]. -Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1979.
— 22, [2] с. : ил.-с.6

ИЙЭ

Эн, ийэ, кыраҕын харайа,
Уһун түүн хаста да тураҕын,
Кинини эмиийдии, аһата,
Эн эрэ олорор буолаҕын.
Аттыгар сыталлар эйиэнэ
Арыый да улааппыт дьонноруҥ.
Кинилэр тустара диэн эмиэ
Киэҥ, элбэх түбүгү көрсөрүҥ.
Оҕоһут ийэ, мин эйигин
Олус да долгуйа көрөбүн,
Эн элбэх өрүттээх эрэйгин
Эргитэ санааммын сөҕөбүн.
Аччыгый бу кыра киһибит
Амарах аанньала буолаҥҥын,
Биһиги барыбыт ийэбит,
Биһиккэ төҥкөйөн тураҕын.
Ийэлэр биһиэхэ кыһаллан
Итиччэ, бу бачча буолбуппут,
Оччугуй эрдэххэ хараллан,
Олохпут аартыгын булбуппут.
Айхаллаан ыллыаҕыҥ ийэни —
Амарах сүрэхтээх киһини.
Оҕолоор, ытыктааҥ ийэни,
Улахан сыаналаах киһини!

Ийэм тигэр туоһунан : хоһоон/ Отонноох оҥоойук / Гаврил Семенов-Серкин ; [аан
тыл авт. И. Мигалкин ; ойуулаата А. Р.
Богатырева]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.- 16

Ийэм тигэр туоһунан
Ыаҕайаны, тууйаһы.
Сайын кэлиэ сотору
Отоннуохпут дии бары.

Иэхэй — чуохай: хоһоон// Эһэлээҕим тиэргэнигэр: төрөппүт оҕотугар ааҕарыгар/ Константин Сосин; А.Филиппова ойуулара.- Дьокуускай:Бичик, 2015.- с.19

ИЭХЭЙ-ЧУОХАЙ!
Иэхэй-чуохай!
Үчүгэйиэн!
Иэхэй-чуохай!
Үөрдэхпиэн!
Иэхэй-чуохай!
Өрө тэйэ,
Иэхэй-чуохай!
Эккириибин.
Иэхэй-чуохай!
Иэхэй-чуохай!
Ийэм кэллэ!
Ийэм кэллэ!

Тимофеев, М. Аҕалаах ийэм// Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. — Дьокуускай : Бичик, 2000.-с. 4

Аҕалаах ийэм

Сайын аҕам, ийэм
Отууга хоноллор.
Дэҥ кэриэтэ кэлэн
Өйүө оҥостоллор.
Аҕам косилканан
От оҕустарааччы,
Ийэм массыынанан
Оту мустарааччы.
Арыт мин отууга
Ас илдьэн биэрэбин.
Оччоҕо отууга
Мин хонон кэлэбин.

Аҕатын синиэлэ: хоһоон// Ымыы : [хоһооннор] / Степан Тимофеев ; [худож.
С. В. Федоров]. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1975. -с.5

Аҕатын синьиэлэ

Сэрии бөҕөҕө сылдьыбыт,
Сиирэ-хайа ытыллыбыт,
Ууга даҕаны сытыйбыт,
Уокка даҕаны умайбыт
Уонна бу кырдьыбыт,
Уһун кэмҥэ ыйаммыт
Аҕам сиэрэй синьиэлэ
Аны билигин миэнэ.
Мин оронум үрдүнэн
Манна турдун, көрдүннэр.
Буорга-сыыска булкуллан,
Буорах сыттаах бэйэтэ,
Бытарҕан да тымныыттан
Быыһаабыт кини этэ.
Кини миэхэ санатыа
Кэйгэллэһии сылларын,
Субу курдук аны да
Суостаах суоллар баалларын.
Маны көрөн ылыаҕым,
Ааспыт кэми саныаҕым,
Эдэр сааспын, олохпун
Эйэ иһин аныаҕым.

 

Аҕатын уордьана: хоһоон// Оҕолор : [хоһооннор] / Степан Тимофеев ;[худож. В. С. Карамзин]. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1965.- с.10

АҔАТЫН УОРДЬАНА

Уол аҕата сылдьыбыта
Улахан сэриигэ.
Сыл иһигэр кырдьыбыта.
Берлиҥҥэ киириигэ.
Сэрии бүтэн эрэр
Сэтэрэр тиһэх түүнүгэр
Инники иһэн охтубута,
Итиннэ сытан хаалбыта.
Бу сытар чымадааҥҥа
Кытархай уордьана.
Кыратык да киртийэ,
Кыратык да элэйэ,
Өлбөөдүйэ өһө илик.
Өрүү чаҕылыйар,
Өрүү тырымныыр,
Мэлдьи арылыйар,
Мэктиэтигэр хамныыр.

 

Тимофеев, С. Ийэҕин харыстаа// Кэскил : Төрөппүт, детсад иитэччитэ оҕоҕо ааҕар кинигэтэ / Хомуйан оҥордулар: А.А. Егорова, М.П. Захарова. — 2-с эбэн, тупсаран таһаарыы. -Дьокуускай : Бичик, 2002.- с.108; то же Доҕордуулар : кыра саастаах оскуола оҕолоругар [хоһооннор] / Степан Тимофеев ; [худож. В. С.Парников]. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ
изд-вота, 1973. -с.28

Ийэҕин харыстаа

Атаахтатар, үөрэтэр,
Амарах сүрэхтээх ийэккэҥ.
Аан дойдуну ититэр
Аламай күҥҥэ эрэ тэҥ.

Үчүгэй киһи буоларгар
Өрүү кини кыһанар,
Арыт-арыт мөхтөр да,
Атаас, иһигэр аһынар.

Аччыктыаҕа оҕом диэн
Араас аһынан аһатар.
Сыллаан-уураан киэһэтин,
Сылаас ороҥҥо утутар.

Тахсан буорга киртиппит
Таҥаскын өрүү сууйар.
Сытыаҕын да баҕардар,
Сылайан, хойут утуйар.

Ыарыйдаххына кини эрэ
Ыксыа, ытыа, айманыа.
Түүнү быһа арахпакка
Таскар олорон ыарыылыа.

Мэниккин уонна аны
Киртийбит да бэйэҕин
Таһыйдаҕына даҕаны,
Таптыыр эбээт эйигин.

Ийэ диэн күндү киһи,
Киниэхэ тэҥнээх ким баарый?
Ийэ диэн күн киһи,
Кинини өрүү харыстаарый!

Фролов, В. Ийэм туһунан // Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А.Кирова. — Дьокуускай : Бичик, 1999.-с.146

ИЙЭМ ТУҺУНАН

Кулун тутарга ханна эрэ саас унаарар,
Онтон манна кыстык хаар тунаарар.
Ийэм суоҕар күн анна
Күлүгүрэр, көйгөтүйэр.
Төһө да тымныы буоллар,
Ийэм мичээрин мин,
Сыдьаайар күн көрбүтүнүү,
Сылаастык саныыбын.

Герой ийэтигэр: хоһоон //Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Эллэй ; [хомуйан оҥордо Н.З.Копырин]. — Дьокуускай : Бичик, 2004.- с.116

ГЕРОЙ ИЙЭТИГЭР

Ытаама, ийээ, ытаама,
Оҕоҥ мээлэ өлбөтө:
Кыайыыга сирдиир знамя —
Кини өлбөт өҥөтө.

Былыргы кэмҥэ ким үҥүү,
Өргөс-кылаан туппутай? —
Ол күнүн сирин көмүскүү
Ньургун Боотур турбута.

Ыраах соҕуруу бырааттан
Ыар ынчык туруута —
Араҥаччылыыр санааттан
Оҕоҥ буойун буолбута.

Ол, ханна киллэм сир күөҕэр
Оонньуур халлаан кустуга,
Булгунньах модун түөһүгэр —
Буойун уолун унуоҕа.

Умнуллубат ол дойдуга
Хоту туундара уола,
Кини Ийэ дойду туһугар
Хотой хорсуна буолла.

Най-хара танка минэлээх
Өлүү уота түллэрэ, —
Эн оҕоҥ, этин илиилээх,
Ону үлтүрүтэрэ.

Оннук биир хааннаах хапсыыга
Кини хаһыытаабыта,
Сытыы ыстаал ыстыыга
Сындыыс уоттаммыта:

— Уруйдан үгүс үйэҕэ,
Уйгулаах Украинам! —
Өстөөх моҕой сүнньүгэр
Өргөн кылыс саалынна.

Кыдыйыллан, к;ыа хааныгар
Өстөөх аймах уһунна.
Кыһыытыан! Кыайыы ааныгар
Хаарыан оҕоҥ оҕунна…

Өлбүтүн иһин, бэрт аата
Бары сиргэ таптанна.
Таптаата саха тайҕата,
Таптаата Украина.

Кини унуоҕар күн кыыһан,
Көбүөр симэх тэтэрдэ,
Көнүллэммит дойду кыыһа
Клен маһы үүннэрдэ.

Ытаама, ийээ, ытаама,
Оҕоҥ мээлэ өлбөтө:
Кыайыыга сирдиир знамя —
Герой өлбөт өҥөтө.

Таптыаҕыҥ ийэни!: хоһоон //Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Эллэй ; [хомуйан оҥордо Н.З.Копырин]. — Дьокуускай : Бичик, 2004.- с.10

ТАПТЫАҔЫҤ ИЙЭНИ!

Күн көрүө — от үүнүө,
Сибэкки тэтэриэ.
Күнэ суох туох үүнүөй? —
Күөх сирэм күкээриэ.

Ол тэҥэ — күн тэнэ
Эн ийэҥ, мин ийэм.
Ийэтэ суох иинэн,
Иһийиэ сир ийэ.

Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн —
Таптыаҕын ийэни!

Ийэттэн төрүүллэр
Генийдэр, геройдар,
Долгуннуу үксүүллэр,
Үүнэллэр норуоттар.

Эн, кини уонна мин
Ийэттэн кэлбиппит,
Ийэбит эмиийин
Илгэтин испиппит.

Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн
Таптыаҕын ийэни!

Хараҥа хаххалыа —
Күн өһөн барыарыа,
Былыты тыал ыһыа —
Күн күлүм чаҕыллыа.

Оҕотун сор булуо —
Ийэҕэ күн өһүө,
Оҕото дьоллонуо —
Күн курдук күлүмнүө.

Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн —
Таптыаҕыҥ ийэни

Үрдүк күн соҕотох,
Аан дойдуҥ эмиэ биир,
Ийэ сир оҕото,
Эн ийэҥ эмиэ биир.

Ийэккэҥ сүрэҕэ
Эн түөскэр тэбиэлиир.
Лениннии ийэҕэр
Эрдээхтик иитилин!
Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн
Таптыаҕыҥ ийэни!

Эн Ийэ дойдугун,
Ийэҕин таптыыр буол,
Оҕоҕун-уруугун
Ийэлии иитэр буол!

Ханна да бардаргын —
Ыл ийэҥ алгыһын,
Ханна да буолларгын –
Ийэҕин эн аҕын!

Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн —
Таптыаҕыҥ ийэни!

Аҕам: хоһоон //Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Эллэй ; [хомуйан оҥордо Н.З.Копырин]. — Дьокуускай : Бичик, 2004.- с.26

АҔАМ

Туос түннүк быыһынан
Тураргын көрөбүн…
Саһархай хараххын,
Санааргыыр дьүһүҥҥүн…

Хаптаһын хайытар
Харыларыҥ үрдүгэр
Хаар бөҕө түһэрэ
Харахпар элэнниир.

Уо! Аҕам оҕонньор,
Туох тимир күүстээххин,
Өттүктээн сынньанар
Үгэһи билбэккин!

«Тэрээккин» кытары
Тииттэри суораҥҥын,
Титииги, ампаары
Тэрийдин, оҥордуҥ!

Сайыҥҥы куйааска,
Кыһыҥҥы дьыбарга
Соҕотох да чааска
Сололоох турбаккын.

Үлэҕин таптыыгын…
Үп-үрүҥ суорааһын,
Үөрбүттүү-көппүттүү,
Өрүтэ көтөөхтүүр.

Уо! Аҕам оҕонньор,
Оҕолоргун иитэҕин,
Утуйар, сынньанар
Олоҕу билбэккин!

Бурнашева, У.И. Аҕалаах буолар астыгыан!: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.27

АҔАЛААХ БУОЛАРБЫТ АСТЫГЫАН!

Алгыстаах айыы санаанан

Алаһа дьиэни араҥаччылыыр,

Аан Дархан аанньалларынан

Амарах аҕалар буолаҕыт.

 

Киппэ кэтит көхсүгүтүгэр

Ханнык да кутталтан саһыараҕыт,

Эрчимнээх, эрдэҕэс түөскүтүгэр

Көмүскэл көрдөөн нөрүйэбит.

 

Хатааһын уоттаах харахтаргыт

Харса суох харыстыыр аналлаахтар,

Үлэһит чэрдийбит ытыстаргыт

Үлүскэн дохуоту үөскэтэллэр.

 

Көмүскүүр, көрөр-истэр,

Хараанныыр, харыһыйар,

Халыҥ хахха, дуулаҕа дурда

Аҕалаах буоларбыт астыгыан!

 

Бурнашева, У.И. Сүгүрүйүөҕүҥ, Сахам Сирин ийэлэригэр!: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.26

СҮГҮРҮЙҮӨҔҮҤ, САХАМ СИРИН ИЙЭЛЭРИГЭР!

Тоҕус ый томороон тымныыны

Туруулаһан,тулуйан,

Силлиэҕэ-буурҕаҕа сөрөммөккө,

Сайыҥҥы куйааска куоспакка,

Сааскы садырыынтан саспакка,

Күһүҥҥү өксүөнтэн өспөккө,

Өлөр-тиллэр мөккүөрүгэр,

Оҕолорум тустара диэн,

Оччоттон баччаҕа диэри,

Оттубут оһохторун уотун

Кичэллээхтик суулаан,

Сылайбыттыы мичээрэн,

Бүгүҥҥү күҥҥэ аҕалбыт

Сахам сирин Ийэлэригэр сүгүрүйүөҕүҥ!

Ааспыт ыар, сут-кураан сылларга

Чоочой туллай олооччулаах,

Түүтэ түспүт нэк сонноох,

Бурдуктаах буолаларга,

Оттуур ходуһаларга, түҥ тайҕаҕа мас кэрдэн,

Балыктаах эбэлэргэ, булт соноругар,

Көмүстээх бириискэлэргэ хонуктаан,

Сарсыҥҥыга эрэллээх

Тохпут хара көлөһүннэрин,

Бырыһыаннаан мээрэйдээн,

Ыйааһыннаан кээмэйдээн,

Билбэппит кыһыытыан.

Сэрии кэмин ийэлэрэ

Туран эрэр туруу үлэһит уолаттарын,

Эрэллээх таас эркин эрдэрин

Ийэ дойду көмүскэлигэр атааран,

Харыстаан харахтарын уутун кистээн,

Буорах сыттаах суруктары

Сүрэхтэрин сылааһыгар сыһыары тутан,

Ииҥҥэ тиийэ илдьэллэрин,

Оо, саныахха ыараханыан!..

Кэтэһииттэн сылайыы,

Атаарыыттан айманыы, эт-тирии бараныы..

Ол кэминээҕи ийэлэрбит олохторо

История кэрчигэ буолан,

Музейдарга хараллан

Үйэлэргэ сырдыыллара — Ытык иэспит!

 

Гаврильева, Е.Н. Хомотума ийэҕин: хоһоон// Татыйыктар: хоһооннор/Евдокия Гаврильева.- Дьокуускай: Сайдам, 2004.- с.15

ХОМОТУМА ИЙЭҔИН

Тоҕо эрдэ маҥхайаллар

Ийэлэр баттахтара,

Тоҕо дириҥ сурааһыннар

Сүүстэригэр түһэллэр?

 

Сырдыкка эрэ угуйар,

Сылааһы эрэ баҕарар

Саамай күвдү киһигин,

Санньытыма ийэҕин.

 

Күнүҥ сирин үөрүүтүн,

Күлүмүрдүүр сырдыгын

Бэлэхтээбит киһигин,

Хомотума ийэҕин.

 

Оҕо сааһын халлаанын

Иккис күнүн ийэҕин,

Харыстаа дуу, харыстаа,

Сибэккитэ бэлэхтээ.

 

Гаврильева, Е.Н. Ийэ баҕата: хоһоон// Татыйыктар: хоһооннор/Евдокия Гаврильева.- Дьокуускай: Сайдам, 2004.- с.30

ИЙЭ БАҔАТА

Ийэ барахсан

Баҕарар баҕата,

Саныыр санаата

Оҕотун туһунан

 

Оҕото эрэ

Этэҥҥэ буоллун,

Кини эрэ

Дьонтон хаалбатын.

 

Тоҥтон толлон,

Ириэнэхтэн иҥнэн

Кытаанахтан чаҕыйан

Турбатар ханнык.

 

Ийэ барахсан

Күнү көрдөрбүт

Күндү киһитин,

Көмүс чыычааҕын

Уоттаах харахтаах

Утары көрбөтөр,

Сытыы тыллаах

Быһа эппэтэр

 

Итинник санаалаах

Итинник баҕалаах

Бу сир үрдүгэр

Ийэ барахсан…

 

Хоргуһу хорсун,

Мөлтөҕү күүстээх

Оҥорор эбээт

Ийэ сүрэҕэ.

 

Ийэ таптыыр,

Харыстыыр сүрэҕэ,

Ийэ аһынар,

Арчылыыр сүрэҕэ.