1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (1 оценок, среднее: 5,00 из 5)
Загрузка...
485 просмотров

1958

Күн күбэй ийэм оҕо сааһым сылаас өйдөбүлэ

Мин сэттэ оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ 1958 с. төрөөбүтүм. Үтүөкэн учууталлардаах Баайаҕа оскуолатыгар үөрэммитим. Ийэм фермаҕа үлэлээбитэ. Элбэх буоламмыт хотоҥҥо тахсарыгар кырабытын кырабаакка хаайара, биир оҕону мас кыстыыр сир баҕанатыгар, биир оҕону остуол атаҕар баайаҕа. Кэллэҕинэ үөрүү буолара, сүрэхпэр хаалан хаалбыт. Биһиги дьиэбитигэр куруук ыалдьыт хоноһо баар буолара. Ийэм наһаа түргэн, ыраас туттуулаах этэ. Куруук үлүннэриилээх алаадьы астыыра билиҥҥэ диэри амтана, сыта кэлэргэ дылы. Киэһэ барыбытын сыгынньахтаан баран сүүрдэн куоталаһыннарар этэ, онно кыаттаран ытааһын, охсуһуу да баар буолара. Сайынын үрэхтэн бары уу баһырбыт, син тэйиччи этэ. Оо, дьэ, онно ытаһан үрэҕи аймаан кэлэрбит. Биэс кыыска барыбытыгар биир ырбаахыны тигэн кэтэрдэр этэ, ол традициятын олохтон барыар диэри илдьэ сылдьыбыта.

Дьахтар күнүгэр биир өҥнөөх былааччыйалары бэлэхтиирин бары кэтэрбит, оҕолорбут буккуйан көр бөҕө буолара.

Ийэбит ыал буолбуппутугар күтүөттэрин ханна да атын сиргэ ыыппатаҕа. Бары бииргэ тутуспутунан дойдугутугар олохсуйаҕыт диэн быһаарбыта. Онон, ийэбит, аҕабыт кэриэстэрин толорон билигин бары бииргэ тутуһан олоробут. Күн ийэм барахсан бэйэтин олоҕунан миэхэ холобур буолар, дьоллоох оҕо сааһы бэлэхтээбитигэр тыыннааҕым тухары махтанабын.

 

Светлана Семеновна Игнатьева. Ытык Күөл киин библиотекатын үлэһитэ.

                 

        Күн күбэй ийэм — оҕо сааһым сылаас өйдөбүлэ.

           Мин, Другина — Васильева Галина Николаевна  1958с.Алексеевскай оройуон Дьохсоҕон нэһилиэгэр күн сирин көрбүтүм. Күнү көрдөрбүт күн тэҥэ ийэм, ахтар-саныыр күндү киһим аата Татьяна Афанасьевна Васильева-Малышева диэн этэ. Аҕам барахсан Васильев Николай Дмитриевич эдэр сааһыгар олохтон туораабыта. Кини тракторист этэ, уот холбооччу-араарааччы этэ, ону өйдүүбүн, убайдарым хардары-таары станцияҕа барсаары  уочараттаһалларын.  Биһиги кинилэр оҕолоро биэс бииргэ төрөөбүттэрбит: үс уол уонна икки кыыс.Мин саамай кыралара.Оскуолаҕа Дьохсоҕон аҕыс кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэ киирбитим.Бастакы умнубат, таптыыр учууталым Елена Пантелеймоновна Павлова этэ. Кинигэни таптаан ааҕарга уһуйбут учууталым, бастыҥ ыраас буочардаах буоларга кыһаллыбыт, үчүгэйи-куһаҕаны араарарга, үөрэх туһатын өйдөппүт, доҕор-атас наадалааҕын биллэрбит, төрөппүттэри таптыырга, ытыктыырга үөрэппит күндүттэн-күндү учууталым төрүт умнуллубат, холобур буолар дьиҥнээх учуутал.  Онтон аҕыс кылааһы үчүгэйдик үөрэнэн бүтэрэн Харбалаах орто оскуолатыгар үөрэнэ барбытым. Онно умнуллубат 10б кылааска, олоҕум устата доҕор оҥостубут саҥа табаарыстарбын кытта билсиһэн бииргэ,эйэлээхтик үөрэнэн икки сыл олус түргэнник элэс гынан ааспыта. Тохсус кылааска үөрэнэ сылдьаммыт сааскы каникулга классрукпут, үтүө доҕор тэҥэ учууталбыт Альберт Захарович  Орто Азия икки кыраһыабай куораттарынан путевканан күүлэйдэтэн, сири-дойдуну көрдөрөн аҕалбыта төрүт умнуллубат кэрэ кэм эбит.

Ийэм Татьяна Афанасьевна нэһилиэк дьааһылатыгар үтүө суобастаахтык пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ. Кини онно үлэтэ элбэҕин сөҕөрүм, күүһүм тиийэринэн көмөлөһө сатыырым, үлэлэрин оҥорор кэмнэригэр оҕолору көрсөрүм-кэтиирим.Дьуһуурустуба кэмигэр иккиэ буолан үлэлииллэрэ, 3 дуу 4 дуу оһоҕу отторо, сарсыарда оҕолор турууларыгар дьиэ сылыйан, оһоххо наһаа минньигэс мааннай хааһы буһарар этэ.Ол оһохторго оттор мастарын ийэм барахсан таһырдьаттан таһара.Киэһэ сарсыардааҥҥа диэри куурдун диэн оһох ойоҕоһугар кыстыыра.Онтон кэлин отопление киирэн ити ыарахан үлэттэн сынньаммыттара үлэһиттэр.Дьааһылаҕа кыракый 30-ка диэри оҕо сылдьара..Ол оҕолору сууйан-тараан, таҥастарын уларытан, повар ас астаан бэлэмнээбитин аһаталлара.Оҕолору көрөллөрө-харайаллара.Ити оҕолор дьааһылаҕа биир нэдиэлэ сылдьаллара, субботаҕа, өрөбүлгэ дьиэлэригэр төрөппүттэрэ ылаллара. Онно мин наһаа таптыыр оҕолордоох этим.Кинилэри үөрэ-көтө аралдьытарым, өрөбүлгэ төрөппүттэриттэн көҥүллэтэн биирдии оҕону дьиэбитигэр хонноро илдьэрбит. Эбэтэр төрөппүттэрэ бэйэлэрэ ийэбиттэн көрдөһөн хонноро биэрэллэрэ, туох эрэ кыһалҕалаахтара эбитэ буолуо.Оннук кыра кылааска үөрэнэ сылдьаммын  биир ийэтэ суох оҕону, эбэтэ таһар этэ,6 эҥин ыйдааҕа буолуо.Биирдэ ол эмээхсин кып-кыракый оҕотун суорҕаҥҥа суулаан дьиэтигэр илдьэ бараары сылдьан, миигин дьээбэлээн эбит, баран иһэммин бу оҕону ойбоҥҥо быраҕыам диэбитигэр итэҕэйэммин наһаа хараһыйбытым.Ол кэнниттэн ийэбин билигин санаатахха, сыппах быһах курдук ааламмын, ити кыыс оҕону өрөбүл аайы эбэтиттэн көҥүллэтэн дьиэбитигэр аҕалар буолбуппут.Кыра оҕо ороно суох буолан ийэм улахан чымыдааны хаппаҕын сабыллыбат гына баайан, орон гына оҥорон онно утутар этэ.Наһаа үчүгэй бойболлубут, кып-кыһыл иэдэстээх, бэйэтэ мап-маҥан, куукула курдук будьурхай баттахтаах кыыс этэ. Наһаа таптаабытым. Оҕо ийэтэ ыалдьан наар балыыһаҕа эмтэнэр буолан эбэтэ, бэйэтэ сүөһүтэ-түбүгэ элбэх буолуо, биһиэхэ биэрэн бары таптаан оҕолуурбут-көрөрбүт.Ол балтым улаатан билигин холобурга сылдьар салайар үлэһит бэрдэ, 4 оҕо ийэтэ буолан дьоллоохтук хоту улууска Өлөөҥҥө олорор.Ийэм дьааһылаҕа үлэлииригэр түүн оҕолор утуйбут кэмнэригэр иккиэн сиэстэрэтин кытта иистэнэллэрэ, вышивка, оҕуруонан оһуордары,хартыыналары оҥороллоро. Ийэм сахалыы таҥастары тигэрэ, түүттэн тигиллэр этэрбэстэри,соннору, бэргэһэ арааһын барытын тигэрэ.Иистэнньэҥ буолан оҕолорун барыбытын кыһын буоллун,сайын буоллун бэккэ таҥыннарара. Кэлин иис быыстапкалыгар үлэлэрэ элбэхтик турбуттара,холобур буолаллара. Суох буолбутун да кэннэ сахалыы тигиилэрин быыстапкаларга биэрэммит кытыннарабыт.Дьохсоҕон тирэҥсэтэ диэн иистэнньэҥнэр быыстапкаларыгар сайыҥҥы сахалыы этэрбэһэ былыргы иис быраабылатынан тигиллибитин Изабелла Элякова хайҕаан холобур оҥорбута.

Ийэм индийскай эрэ киинэҕэ аҕабын кытта бараллара, сэдэхтик кэлэр кэнсиэрдэргэ бары дьиэнэн бараммыт көрөрбүт. Киинэ биллэриитин көрөр мин эбээһинэһим этэ.Хайаан да ханнык киинэ буоларын билэн киэһэ аҕам үлэтиттэн кэллэҕинэ этэрим.Онон киинэҕэ интэриэһим, артыыстары билиим онтон саҕаланнаҕа.Субботаҕа,өрөбүлгэ оҕолор бары киинэҕэ сылдьарбыт.Аны почтанан кэлэр хаһыакка ийэбит барыбытыгар анаан суруйтарар этэ,аҕабар за рулем курдук журнал, уолаттарга техническай,ону көрөн, ааҕан улахан убайым араас опыттары көрдөрөрө, ону маны туһалааҕы оҥороро уонна кылаабынайа фотографияҕа интэриэһэ арыллыбыта.Фотоаппарат ылбыттара уонна дьэ түһэрэр да этэ, арааһы барытын.Аны ол түһэрбитин бэчээттииригэр биир туспа олус интэриэһинэй буолара, бастаан фонарынан тыктаран бэчээттииргэ үөрэммитэ, хаартыска таһаарар эмтэри атыылаһаннар. Убайбыт ол кэмҥэ фонарынан тыктаран таһаарбыт хаартыскалара билигин бааллар.Онтон сыыйа дьиҥнээх фотоувеличитель атыылаһан,  хаартыска бэчээттиир хос оҥостон бэчээттиирэ, кэлин идэтэ буолбута.Мин киниттэн үтүктэн, үөрэнэн эмиэ хаартысканан дьарыктанан оскуолатааҕы хаартыскалар син бааллар.Ыал буолан бараммыт ол дьикти дьарыкпытын тохтоппотохпут.Оҕолорбут кыра эрдээҥҥи кэмнэрин көрдөрөр хаартыскалара эмиэ бааллар.  Атын убайдарым айылҕа оҕолоро этилэр, оскуолаҕа үөрэнэр эрдэхтэриттэн булчуттар.Сарсыарда оскуолаҕа үөрэнэ барыахха диэри уочаратынан баран туһахтарын көрөн сарсыарда аайы куобах аҕалбыт буолаллара. Ийэм миэхэ сурутар хаһыата, сурунаала ааҕарга интэриэһи тартаҕа.Кэлбит хаһыаттары, журналлары эдьиийим бэрээдэктээн, тиһэн иилэн кэбиһэрэ, сүппэтин диэн. Онтон ааҕар буолбутум кэннэ Коммунист хаһыаты, хотугу сулус сурунаалы кырдьаҕас, көрбөт эһэм аахтаран истэр буолбута.Үлэ оҥостон кини сорудаҕынан дьэ ааҕарым.Библиотекаҕа үлэ чааһа бүтүөр, библиотекарь дьиэлиэххэ диэҕэр диэри салҕыбакка сылдьарым, кинигэ таһан ааҕарым, эһэбэр ааҕан иһитиннэрэрим.

Тыа ыалын сиэринэн дьонум сүөһүлээхтэрэ,куурусса, сибиинньэ тохтообокко ииппиттэрэ. Аҕабыт суох буолбутун да кэннэ ийэм тохтоппокко көрбүтэ сүөһүлэрин.Сайын оҕолор оттоһоллоро,хата оттуур сирбит чугаһа үчүгэйэ, миигин кыра диэннэр ходуһаҕа аҕыйахта сылдьыбытым. Ийэм үлэтиттэн — дьуһуурустубаттан дьиэтигэр тиийэн сүөһүтүн-аһын көрөрө-харайара.Ынахтарын наһаа таптыыра, биһигини тэҥҥэ илдьэ сылдьан бэйэтин холобурунан үлэҕэ үөрэппит-такайбыт эбит.Ынах ыырга үөрэппитин төрүт умнубаппын. Сатаан ыыр буолан баран биир ынаҕы наар ыаһан көмөлөһөр этим, сороҕор сайын киэһэ киинэҕэ бараары ынахтар кэлэллэрин кэтэһии буолара. Хотону ыраастыырга, ынахтары, ньирэйдэри аһатарга көрсөргө ийэм үөрэтэн, убайдарым армияҕа барбыттарын кэннэ ойбону алларарга үөрэтэн.Кэлин коза, кролик,кус, хаас ииппитэ, пенсияҕа тахсан баран. Кролик тириитин таҥастаан бэргэһэ, сон сиэннэригэр тигитэлиир этэ. Барытыгар бэйэтэ үлэлиир, сатыыр буолан ийэм барахсан элбэххэ үөрэппит эбит.Ол үөрэппитэ барыта олохпор туһалаан, кинини саныы-саныыбын, бэйэбит  оҕолорбутун аны бэйэбит, кэргэмминиин үөрэтэн оҕолорбут улаатыыларыгар көмөлөһөн абыраабыттара.Онтон олох сокуонунан үөрэх, үлэ, дьиэ-кэргэн буолан төрөөбүт уйаларыттан көттөхтөрө дии.

Ийэм дьааһылаҕа үлэтин олус сөбүлүүр этэ, бииргэ үлэлиир дьүөгэлэрин кытары доҕордуу сыһыаннаахтара.Бары эйэҕэс-сайаҕас, үлэһит чүөчэлэр этэ.Биир эдэр кырасыабай сиэстэрэ баттаҕын куудара гына оҥорон эринэригэр миигин эмиэ оннук эрийэрин өйдүүбүн.  Ийэм саас буоллар эрэ рассада оҥорон, үүннэрэн бэлэмнээн оҕурсу, помидор арааһын үүннэрэрэ.Биир теплицаҕа барыта куруук арбуз үүннэрэр этэ.Арбуз бөҕө ситэн өрөһөлүү сиргэ мунньарбыт күһүн.Кып-кыһыл минньигэс арбузтары сиэн абыранар этибит, ийэбитигэр уу кутан, тасыһан бары көмөлөһөр этибит. Итинник оҕуруотунан дьарыктанарга ийэбин ыаллыы олорор дьүөгэтэ, дьааһылаҕа эмиэ үлэлиир Ньургустаана Давыдова үөрэппитэ.Кини почтанан оҕуруот аһын үүннэрэр журналлары суруйтаран ааҕан баран барыларын үөрэппитэ. Аахпыт билиитин-көрүүтүн киэҥник тарҕаппыта Ньургустаана. Ол журналларын уонна роман-газетаны почтаттан ылан, кини кыыһа Галялыын, суолга хааман иһэн көрө сатыырбыт уонна үүнээйини соччо сэҥээрбэтэхпит, хата роман газетатын интэриэһиргээбиппит, сэрии туһунан кэпсээннэрин. Элбэх ийэ киниттэн оҕуруотунан дьарыктанарга үөрэммит буолуохтаах.Кэлин биһиги ыал буолбуппут кэннэ өссө биһигини үөрэппитэ,декоративнай талахтары, сэдэх сибэккилэри үүннэрэргэ.Бэйэтэ отросток биэрэрэ, дьиэҕэ сылдьан сыыһаны көрөн көннөттөрөр этэ.

Онтон сайын кэллэҕинэ биһиги ийэбит сир ийэ барахсан бэрсэр отонуттан, сир аһыттан хомуйарга үөрэтэн, бэйэтин кытта тыаҕа, толооҥҥо илдьэр этэ.Ыраах да сатыы хаамарбыт, үрэх кэһэн туоруурга үөрэтэн, үргээбит отоммутун аспытын илдьэ кэлэрбит үчүгэй да буолар этэ.Бэйэтэ улааппыт, сүүрбүт-көппүт алаастарынан сырытыннарара, элбэҕи кэпсиирэ.Тыаҕа барарга дьааһылаҕа үлэлиир чүөчэлэр, кинилэр оҕолоро элбэх буолан барар этибит. Оннук сырыылар-айаннар наһаа үчүгэй өйдөбүл буолан харахха көстөллөр, билигин ол сирдэринэн сырыттахха. Талбыт барыанньаны оҥорон ийэбит кыһыны быһа сиэтэрэ.Сайыҥҥы куйааска Тааттаҕа сөтүөлүүр сиргэ баран сөтүөлээн, бириэмэни билбэккэ, уһуннук сөтүөлээммит ийэбит талахтары аттыларынан түргэнник хааман биһиэхэ кэлэрэ бу баар курдук көстөр. Кэтэһэн, кыыһырбытын биллэрээри чыпчахайдаах буолара илиитигэр.Биһиги ону көрөммүт дьэ сөтүөлээн бүтэн ууттан тахсан таҥастарбытын кыбынан дьиэлиирбит.Чыпчахайынан охсубутун өйдөөбөппүн, санаатыгар куттаан буойаары илдьэ сылдьара эбитэ буолуо.Өссө ханнык баҕарар оҕо боруобалаан тардан көрөр табаҕын эмиэ Галябынаан боруобалаан тутулламмыт тохтообуппут.Ол бэйэтэ туспа кэпсээн.

Күһүн кэллэҕинэ хортуоппуй хостооһуна, уһаайбабытыгар киэҥ хортуоска сирэ баара, онно дьэ бары саба түһэн олордуу, хомуйуу начаас бүтэрэ.Саамай сөбүлээбэт үлэм онно сыыс от үргээһинэ этэ.Ордор хортуоппуйу атыылаан оҕолорго биһиэхэ уочаратынан, күһүҥҥү таҥаһы атыылаһара биир улахан үөрүү буолара.Сыл аайы оскуолаҕа үөрэх аһыллыан иннинэ биирдии оҕотун илдьэ куораттыыллара,саҥа таҥас, үөрэх тээбиринэ атыылаһа.Оччолорго аҕыйахта автобус сылдьар быһыылааҕа.Мин детсадым ол автобус остановкатын таһыгар буолан биирдэ куораттан кэлэннэр дьиэбитигэр баран иһэллэрин көрөн ытыахпар диэри сайыспытым.Ону ийэм уоскутаары атыылаһан аҕалбыт күһүҥҥү бэргэһэбин миэхэ биэрбитэ.Ол бэргэһэ ойоҕоһугар дьиҥнээх отон курдук иилиллэ сылдьар киэргэллээҕин өйдүүбүн.Ону үөрэммин кэтэн киирэн баран гардеробка укпуппун хайа эрэ уол көрбөт кэммэр ылан отоннорун тууран ылан наһаа да хомойбутум.Куоракка барсарга миэхэ уочаратым кэлбэтэҕэ.Онон ийэм куораты кыайан көрдөрбөтөҕө. Оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына икки сайын куоракка пионерскай лааҕырга ыыппыттарын өйдүүбүн.Саҥа оҕолору билсэн, доҕордоһон лааҕыр үчүгэйин билбитим.Арыый улаатан баран ийэҕэ бэлэх диэни учууталбыт үөрэтэн, кылааска оҥоһук оҥорорбутун өйдүүбүн.Дьэ ол үлэбинэн ийэбин үөрдээри аҕаламмын ийэм наһаа үөрэрэ,сыллаан ылара, хайҕыыра, уурара.Бэйэтэ эмиэ хайаан да бэлэх тугу эрэ хаһааммыт буолара. Онон наһаа да үөрдэрэ.Оскуолаттан кэллэххэ буһарбыт килиэбин эбэтэр сахалыы лэппээскитин сыта бу баар курдук.Ол кэмҥэ килиэби ыаллар ийэлэрэ бэйэлэрэ буһарынар этилэр дии.Алаадьы астыырга үөрэппитин өйдүүбүн, үүтү эрийэн сүөгэйи арааран ыларга үөрэтэн, сэппэрээтэр сууйар диэн чуҥкук үлэ баарын биллэрбитэ.

Оскуолаҕа үөрэнэр кэмҥэ ийэлэр уруокка сылдьар кэмнэрэ диэн баара.Онно ийэм кэлбитин көрөн үөрэн, уруокпун билбэтэхпинэ кыбыстыаҕа диэн санаа үүйэ-хаайа тутара. Уруок ааҕыыта хаһан да көтүтүллүбэт үлэ буолара, ийэбит үлэтигэр да буоллаҕына бары мэниктээн ыла-ыла син-биир ааҕарбыт. Ыалдьыбыт түгэннэргэ эмтиирэ, хаар түһүүтэ атахпын тоҥорон күөмэйим ыалдьыбытыгар аҕабыныын, оһох күлүттэн таҥаска кутан моонньубар баайан сылыппыттара биллэргэ дылы.Оннук гынан эмтээн начаас оһорбуттара хата.

Ийэм түөлбэ начальнига этэ, Таатта зона диэн ааттанара.Ол үлэтэ наһаа түбүктээх этэ. Бүппэт уһун сүбэлэһэр, бэлэмнэнэр мунньахтарга барсан сылайарбын өйдүүбүн. Кыһын концертарга бэлэмнэнии, арааһа араас фестиваль эҥин буолуо, сайын ыһыах аһа-таҥаһа. Ыалларынан үллэстэн элбэҕи астааннар күрэхтэһиигэ биирдэ кыайаннар ийэм наһаа үөрбүтүн өйдүүбүн. Мин ийэм сахалыы астартан ордук сөбүлээн арыылаах, дьэдьэннээх үрүмэни оҥороро, баахылата,бэрэскиитэ барыта наһаа да минньигэс этэ. Хас ыһыах ахсын, кыһын туох эрэ улахан тэрээһиннэргэ, көрсүһүүлэргэ үрүмэ оҥотторо сакаастыыллара. Ону кини ис сүрэҕиттэн кыһаллан, буһа-хата оҥоро сылдьара көстөр. Ийэбит хас биирдии ийэ курдук аһа-үөлэ дэлэйэ, минньигэһэ, тотоойута хаһан да умнуллубат буоллаҕа.

Ийэм ийэ тапталын билбэккэ улааппыт киһи. Ийэтэ кини кыра эрдэҕинэ өлөн, аҕата үс кыыһын улаатыннаран, ийэ итии тапталын билбэккэ тулаайах улааппыттар.Аҕалара иккиһин кэргэннэммэтэх, маачаха ийэ атаҕастыаҕа диэн харысыһан. Сиэллээх начаалынай оскуолатыгар  үөрэммитэ. Сут, кураан сылларга аҕатын кытта Охотскай перевозка сүөһү үүрэн, кыстата-көрө,  ыарахан айаҥҥа  туруммуттар. «Балык бултааһынын сайыннарар туһунан» республика уурааҕын толорор дьаһаллар тахсыбыттарыгар  балык бултааһынын биригээдэтигэр  аҕатыныын киирэннэр «Кирбии» диэн үрэх төрдүгэр, балыкка улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбит. Алдан өрүстэн балыктаан, астаан-туһаан туттарбыттара фроҥҥа атаарыллан иһэр эбит. Кини манна үлэлии сылдьан Кыайыы буолбут үөрүүлээх сураҕын  истибит. Сэрии кэмин оҕолорун  курдук, сэрии ыар кэмин оҕо сааһыгар билбит, бар дьон кыһалҕалаах олоҕун тэҥҥэ үллэстибит, тыылга хорсун үлэтин көрдөрбүт. Тыылга хорсун үлэтэ сыаналанан «Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии сылларыгар  килбиэннээх үлэтин иһин» Сталин төбөлөөх мэтээлинэн, «Маршал Г.К.Жуков» уонна «Кыайыы 40,50 сс.» юбилейнай мэтээллэринэн наҕараадалламмыт. Онон ийэм тулаайах куһаҕанын, сэрии кэмин ыараханын билэн кылгас да буоллар дьоллоох түгэннэрдээх оҕо, эдэр сааһа ити ыарахан үлэҕэ ааспыт. Онтон сэрии бүппүтүн кэннэ Чычымахха көһөн кэлэннэр, олорон үлэлээн иһэннэр икки оҕолорун сүтэрэннэр, Дьохсоҕоҥҥо дойдутугар кэлбиттэр.Дьиэ туттан манна олохсуйан биһигини дьоллообуттар.  Итинник, мин ийэм эмиэ атын саха дьахталларын курдук олоҕо  интэриэһинэй, туһалаах, дьоллоох.Туох баар сүрэҕэ сөбүлүүр дьарыктарыгар бириэмэни тиэрдэн дьарыктаммыт, дьиэ-кэргэнин көрөн-харайан үлэлээбит, биһигини олоххо бэлэмнээбит  күн-күбэй Ийэбэр махталым муҥура суох. Хас биирдии уустук түгэҥҥэ кини сүбэтэ-амата туһалыыр, үөрэппит үөрүйэхтэрэ абырыыллар.

М.А. Петров аатынан Дьохсоҕон библиотекатын сэбиэдиссэйэ

Галина Николаевна Другина

19.10.2022с.

 

Баайаҕаҕа бастакы телевизор

Татьяна
Бииргэ төрөөбүт төрдүөбүт. Оччолорго детсадтар хонуктаахтар, дьиэҕэр өрөбүллэргэ эрэ бараҕын. Мин биирдээхпиттэн сылдьыбыт үһүбүн. Оскуолаҕа барыахпар дылы сылдьыбытым.
Дьоммор көмөм- дьиэ үлэтэ, муус, мас киллэриитэ, иһит- муоста сууйуута. Мас кыстыырбын абааһы көрөр этим. Наһаа элбэх маһы тэрээһэҕэ таһабын. Аҕам булчут буолан наар тыаҕа этэ. Эдьиийдэрим бары оскуоланы бүтэрэн үөрэнэ, үлэлии барбыттара.

Дьиэбитигэр ийэм саамай күндү мала сундууга- хоппото. Олох көрдөрбөт этэ, баайа барыта сундуукка: оҕуруо, иис- күүс, таҥас отреһа, кэмпиэт, иһит- хомуос, тимэхтэр. Сундуугун күлүүһүнэн хатыыр этэ.
Рогатканан ытыалыыбыт, остуолга кинигэни ууран тенистиибит. Үксэ таһырдьа оонньуубут. Күрдьүк хаары дьөлө хаһан кириэппэс оҥоробут, көҥдөй сыылла сылдьар гына хорооннуубут. Уоллуун- кыыстыын сэриилэһэ оонньуубут.
Наһаа үчүгэй Олег Попов туһунан кинигэлээх этим уонна 5-с кылааска биир куукулалаах этим. 9-с кылааска сырыттахпына эдьиийим куораттан уол куукуланы ыыппыта. Тоҕо эрэ Коля диэн ааттаабытым. Маҥан дьүһүннээх, ыарахан ыйааһыннаах слоннардаах этим.
Оскуолаҕа киирэрбитигэр детсадтан быһалыы сиэттиспитинэн барбыппыт. Форма сорохторго эрэ баара. Таҥаспытын иннинээҕи күн дьоммут дьиэбититтэн детсадка аҕалан ыскааппытыгар укпуттар этэ. Ону киэһээни быһа кэтэн көрбүппүт. Миэнэ дьиҥнээх школьнай форма этэ, ийэм хантан булбута буолла.
Саҥа дьылга оскуола иһэ барыта дьаабылыка сытынан туолар этэ. Оҕолор бары хаар оҥорон ыйыыбыт. Заал киэргэтиитэ, истиэнэ хаһыата таһаарыы хайаан да буолар.
Ыһыахха 6-с дуу 7-с дуу кылааска эдьиийим тикпит таҥаһынан 1 миэстэ буолбутум. Сахалыы оонньууларга, сахалыы аһынан кылаастар икки ардыларыгар күрэхтэһии буолар этэ.Бары хайаан да оһуохайдыыбыт.
Анжела Дэвис диэн негр дьахтары хаайыыттан таһаарын диэн подпись хомуйаллар этэ.
9-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына устудьуон эдьиийим куораттан гитара аҕалбыта олох умнуллубат. Онтон -проигрыватель. Нэһилиэк үрдүнэн миэхэ эрэ бааллара. Баайаҕаҕа бастакы телевизор биһиэхэ кэлбитэ. Уус- Алдантан күтүөппүт аҕалбыта. Ити 1977-78 сылларга. Эмээхситтэр көрө кэлэллэр этэ. Анна Герман кэнсиэрин аан бастаан онно көрбүтүм. Хаардаах баҕайытык көстөр этэ.
Киһи барыта индийскэй киинэни таптыыр этэ да мин сөбүлээбэт этим. Дэриэбинэбит саамай интэриэһинэй сирэ- кулууп. Сайыны быһа таансыны кэрийэр этибит. 6-с кылааска эдьиийдэрбитин батыһан тиийэн сыщиктаан мөҕүллүбүппүт: сирэйдэрин өҥөйөн көрүтэлээн, хайа эрэ паараны эккирэтэн… Сороҕор чүмэчинэн таансылыыллар этэ. Оскуолаҕа таансыны саамай сөбүлүүр этим. Итии аһылык диэн суох этэ. Кэлин, улахан кылаастарга бутерброд биэрэллэр этэ.

Биирдэ юннат лааҕырыгар сылдьыбытым. Гербарий хомуйар этибит. Повардаах этибит.10 хонуктаах быһыылааҕа. Салайааччыбыт Сан Саныч түһэрбит хаартыскаларыгар аһыы олорорбут, микроскобунан үүнээйини үөрэтэ олорорбут көстөр. Кумаара бэрт буолан халыҥнык таҥна сылдьар эбиппит, бары былааттаахпыт, палаткаларга хоно сылдьыбыппыт.
 
Кыайыы күнүгэр эр дьон бары кустуу бараллар этэ. Дьахталлар эрэ баар буолааччылар. Парад буолар этэ.
Оскуоланы бүтэрэр экзамеҥҥа остуол аайы сирэй саҕа мутукча, сардаана үргээн уурбуппутун учууталлар таһырдьа бырахпыттара.

Сахалыы таҥас куонкуруһа

Фомина (Слепцова) Татьяна Михайловна хаартыска историятын кэпсиир: Бу арааһа, 1972 сыл быһыылаах, Баайаҕа оскуолатын Ыһыаҕар этэ. Мин 7-с эҥин кылааһым буолуо, ити кыргыттар миигиттэн 2 сыл кыралар этэ, ол аата 5-с кылаас буолуохтарын сөп. Сахалыы таҥаска үс бастакы миэстэ буолбуппут. Мин бастаабытым, Тордуина Оля уонна Неустроева Муся иккис-үһүс миэстэни ылбыттара. Фотограф Семен Прокопьевич Винокуров буолуо, оччолорго хаартыскаҕа кини наар түһэрэр этэ. Маны түһэрэригэр ити кыргыттар уҥуохтарынан миигиттэн быдан кыра буоланнар, иккиэннэрин мас дьааһык үрдүгэр туруорбута, онон бары тэҥ курдук көстөбүт. Сахалыы таҥаска бастаабыппар аны Ытык Күөл Ыһыаҕар кытта бараҕын диэбиттэрэ да онно барбыппын төрүт өйдөөбөппүн. Ырбаахылаах хаһыаччыкпын ийэм, Слепцова Татьяна Львовна, тикпитэ. Бастыҥабын, илин кэбиһэрбин эдьиийим Паша оҥорбута.

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *