1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (5 оценок, среднее: 3,80 из 5)
Загрузка...
435 просмотров

Оҕобутун сүрэҕэ суох бэйэбит оҥоробут?!.

Оҕо бэйэтин айылҕатынан барыны бары билэ- көрө, оҥоро, баһылыы, кыттыһа сатыыр. Хомойуох иһин ити актыыбынай, сонумсах быһыыта улахан дьон буруйунан ханнан хаалыан эмиэ сөп. Дьэ оччотугар, «хайдах маннык үлэһит дьоҥҥо сүрэҕэ суох оҕо баарый?» диэн бары кэлэн сөҕөрбүт олоххо баар буолааччы.
Психолог Ю.Б.Гиппенрейтер маннык холобуру аҕалар: элбэх төрөппүт оҕотун икки көлүөһэлээх билисипиэти тэбэргэ үөрэппитэ буолуо. Аан бастаан билисипиэти уруулуттан уонна ыҥыырыттан тутан оҕобутун охтубакка тэбэригэр көмөлөһөбүт. Бу этаапка барытын улахан киһи оҥорор: оҕо атаҕынан тэбэр эрэ кыһалҕаҕа олорор. Сотору буолаат, оҕо уруулун куттаммакка тутар буолбутун билэн, илиибитин босхо ыытан, кэнниттэн охтубат гына өйөөн эрэ иһэбит. Онтон ыҥыыртан да туппакка кылгас сиргэ бэйэтэ барарын кэтиибит. Охтубатын диэн көмөҕө кэлэргэ бэлэммит. Дьэ онтон, оҕобут охтортон да куттаммакка көҥүл тэбэр буолар.
Оскуола оҕолоруттан ыйыппыттар: дьиэҕэ, хаһаайыстыбаҕа көмөлөһөҕүн дуу суох дуу? 4-6 кылаастарга үгүс оҕо көмөлөспөппүн диэбит: төрөппүттэр ас астыырга, таҥас сууйарга, өтүүктүүргэ чугаһаппаттар диэн сөбүлээбэттэрин биллэрбиттэр. Онтон 7-8 кылаастарга көмөлөспөт оҕо ахсаана син биир эбит эрээри ону сөбүлээбэт оҕо ахсаана быдан аҕыйах эбит. Ол аата, улахан дьон эрэммэт, көмөлөспөт буоллахтарына оҕо актыыбынай буолар санаата умуллар, ханнар эбит. Ханнык баҕарар саҥа дьыаланы оҕо улахан киһини кытта баһылыыр.
Аны манна ханнык баҕарар төрөппүт икки сыыһаны оҥоруон сөп. Бастатан туран, наһаа кыратыгар оҕо кыайбат үлэтин суктэрии. Бу манна билисипиэккэ саҥа олорбут оҕону тута бэйэтин анньан кэбиһэргэ тэҥнээх, улаханнык охтон билисипиэттиэн да баҕарбат буолуон сөп. Иккиһинэн, төрөппүт наһаа уһуннук, дьаныардаахтык, салгытар гына кыттыһара. Санаан эрэ билисипиэппитин: уруулуттан уонна ыҥыырыттан тутан баран биир, икки күн, бүтүн нэдиэлэ сүүрэ сырыт, оҕон үөрэниэ дуо? Суох, хата, үөрэнэр баҕата умуллуо, билисипиэти абааһы көрүө.
Бииргэ дьарыктанан, бииргэ үлэлээн күҥҥэ көрбүт чыычаахпыт оонньуурдарын да хомуйар, бэйэтэ да таҥнар, оронун да хомуйар буолла. Итини барытын соҕотоҕун сатыыр эрээри оҥоруон баҕарбат!!!
«Хаһааҥҥа дылы бииргэ сыылла сылдьыахпыный?» — төрөппүт сөпкө кыыһырар. Ол гынан баран оҕобут билисипиэтин тэбэр буолбутун да кэннэ кылгас кэмҥэ тугу да гыммакка эрэ аттыгар тэҥҥэ сырсабыт ээ: бу киниэхэ күүс биэрэр, бэйэтигэр эрэли үөскэтэр.
Дьэ манна тастан көмөлөһөр ньымалар кэлэллэр. Ол аата төрөппүт оҕону хамаандалаан, ньахсаан буолбакка, оҕо бэйэтэ кыайарыгар, сатыырыгар кэтэхтэн көмөтө буолар. Күн аайы хатыланар ньахсыыры ким сөбүлүөй? Бэйэн кытта салгыбыт нотацияларын оннугар көмөҕө биллэрии дуоскатын, схемалары, ойуулаах инструкциялары күннэҕи олоххутугар киллэр. Оччоҕо оҕон бэйэтэ тугу эрэ бүтэһигэр дылы оҥороругар далаһа ууруон.
Холобур, 6- лаах Андрей оҕо саадыгар барарыгар бэйэтэ таҥныах буолан тылын биэрбитэ, дьиҥэр барытын сатыыр. Ол гынан баран сарсыарда ыксалга, наскыларын эрэ кэтэн баран, үөһээ өттүн барытын таҥнан тиритэр; сороҕор тапочкалаах сылдьан истээх сонноох тахсаары саарпыктата кэлэр. Күн аайы кини сатаан таҥныбатын айдаана. Дьэ онтон, тастан көмөлөһөр ньыма туһунан истибит ийэтэ ойуулаах инструкцияны оҕотунаан бииргэ оҥорон ыйыыллар: Бастатан туран, иккиһинэн… Дьэ чуумпутук, дьыалабыайдык, кэмигэр Андрей таҥнар буолар: улахан киһи курдук истиэнэҕэ ыйаммыт испииһэги көрөн таҥнар, кини сарсыарда аайы солото суох. Сотору буолаат испииһэк бэрээдэгин умнубат гына өйдөөн кэбиһэн, көҥүл таҥнар буолар.
Эбэтэр, маннык холобур: 4-тээх уонна 6-лаах уолаттардаах ийэ тастан көмөлөһөр ньыманы туһанарга санаммыт. Уолаттарынаан сарсыарда хайаан да оҥоһуллуохтаах дьыалаларын тус- туспа кумааҕыларга ойуулаан оҕолор хосторугар, куухунаҕа, суунар сиргэ ыйаабыттар. Сарсыардааҥҥы быһыы – майгы тута уларыйа түспүт. Ол иннинэ ийэ тохтоло суох хамаандатынан оҥоһуллар дьыалалар бэйэлэрэ оҥоһуллар, сороҕор уолаттар куоталаһар да буолбуттар. Ол курдук икки ый курдук «оонньоон» баран уолаттар атын дьыалаларыгар бэйэлэрэ уруһуйдары оҥортоон ыйаабыттар.
Сыыйа- баайа эрээри халбаҥнаабакка оҕоҕут тус бэйэтин дьыалатын туһугар эппиэтинэһи уонна түбүктэри бэйэҕит санныгытыттан түһэрэн бэйэтигэр биэрин. Билисипиэт уруулун уонна ыҥыырын тутан баран тэҥҥэ сырсыман: билисипиэттээх доҕоттору кытта тэбис – тэҥҥэ тыалы утары, көнө суолунан, сыырдары дабайан, сыыртан түһэн элээрдэр үчүгэйин бэйэтэ биллин.