1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (3 оценок, среднее: 4,67 из 5)
Загрузка...
321 просмотров

Оҕом кимиэхэ ымсыырарый, тугу ордугурҕууруй? Ымсыы туохтан үөскүүрүй?

«Ньургун алта массыыналаах, миэхэ үс эрэ», «Лена саҥа бэргэһэлээх, оҕолор бары кинини көрөн таҕыстылар…» Ама, хайа төрөппүт истибэтэх тылларай? Бу ымсыы быһыы, ордугурҕааһын буолар. Төрөппүт эрэ барыта оҕото атыттарга ымсыыран сордонуон баҕарбат.

Ымсыырар киһини туох санаалар үүйэ — хаайа туталларый? Киниттэн ордубут киһини «табыллыбытынан» ааҕар, бэйэтэ туга да сатамматын ааҕар, онтугар буруйдаахтары була сатыан сөп. Киһи үксүн бэйэтин бараата дьоннорго ымсыырар эбит. Миигиттэн туох да уратыта суох. Тоҕо ол киниэхэ баарый? Тоҕо миэхэ кыаллыбатый? Мин суоппар кини табыллар буолаарай?

Ымсыы — бэйэни атыттардааҕар итэҕэстик сананыы. Бу  куттал биир көрүҥэ: кыаҕа суох буолууттан, куһаҕан сыһыантан, иккис суортаах аатырыыттан… Ымсыы киһи бэйэтин намыһахтык сыаналанар, туохха да ис буолбат, астынара ахсааннаах. Ордугумсах киһи ыалыгар баар киниэхэ баара буоллар толору дьоллоохтук сананыах курдук. Дьиҥэр, ыал мала сылтах эрэ. Ымсыырыы дьиҥ төрүөтэ — болҕомто тиийбэтэ. Бу биллэн турар оҕо сааска саҕаланар. Ситэ таптаматах оҕо улуу ымсыы буолан тахсыан сөп. Дьиктитэ диэн оҕо ( сороҕор улахан да дьон) ким эмэ уһулуччу дьоҕуругар ымсыырбат эбит, холобур, түргэнник төгүллүү таблицатын билбитигэр, кылааска саамай түргэн сүүрүккэ. Суох, барыта бэрт дуона суох — туох эмэ мал -сал, таҥас — сап, чупа -чупс — бу бүгүҥҥү олох, бу түгэн ис хоһооно, дьолу аҕалар чыпчаала буолан көстөр.

Сорох оҕолор баҕалаах малларын ыһыытаан — хаһыытаан көрдүүллэр, сорох саҥата суох иһигэр муҥнанар…Онтон аһара олохсуйбут түгэҥҥэ «киниэхэ эрэ баар буолуо дуо?» — диэн хаһаайыныттан кистээн алдьатарга, кистииргэ тиийиэн сөп. Ымсыырар оҕотун кытта оонньообот да, кэпсэппэт да буолуо, өссө атын оҕолору кучуйуо…

Дьиҥэр, киһи барыта ымсыырар. Ол гынан баран сороҕу ымсыыра көрбүтэ сайыннарыа, үчүгэйгэ угуйуо, тугу эрэ ситиһэргэ ыҥырыа. Онтон сорох сайдарын оннугар дьоло суох буоларын булунуо. Ымсыы киһи ымсыырарга төрүөтү хаһан баҕарар булар, бу кини иэдээнэ буолар.  Туох барыта оҕо сааска саҕаланар. Оҕо кыра эрдэҕинэ бу чувствоны кыайа  тута үөрэтиэххэ сөп.

Маннык тыллары оҕоҕор этэртэн тардын:

  1. «Оҕо барыта оҕо курдук, эн эрэ…» эбэтэр «Маша задаачатын начаас оҥорбут, эйигиннээҕэр түргэнник толкуйдуур…». Бэйэн оҕоҕун атыттардааҕар итэҕэс санаабат эрээри күн аайы тэҥнээн этэргин оҕон истэ сылдьан итэҕэстик сананыа, ымсыырар, ордук саныыр буолуо. Ол «ситиһиилээх» Машаҕа куһаҕаны баҕарыа.
  2. «Туох ааттаах чанчарык (толкуйа суох) оҕону көрөбүн!» Маннык тыллартан оҕо бэйэтин итэҕэстик, омсолоохтук, туга да табыллыбат курдук сананыа. Оҕоҥ бытаанын, сымсата суоҕун, итэҕэһин билэн да туран онно болҕомтотун тардыма.
  3. «Ии, мин эмисчээним (харачааным)!» Оҕоҥ тас көрүҥэр, киһи омсуолуура суох да буоллаҕына, таптаан да болҕомтону түмэ сатаама. Бэйэтин саамай үчүгэй, кыраһыабай курдук санана улааттын.
  4. «Итини ыларга харчыбыт тиийбэт!» эбэтэр «Итини ылар ол оннук баайдар үһүбүт дуо?» Бу тыллар олус элбэхтэ хатыланар буоллахтарына оҕо дууһатыгар харчылаах дьонноох оҕолору ордук саныыры олохсутуохха сөп. Дьиэ иһигэр наар харчы тиийбэтин, саҥа дьыбаан ылар кыах суоҕун (саҥа массыына да буоллун, оҕо истэригэр улахан атына суох). Итинник кэпсэтиилэр оҕону тиийиммэт — түгэммэт, итэҕэстээх курдук сананарын күүһүрдэллэр.

(матырыйаал интернет ситимиттэн ылылынна)