1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (7 оценок, среднее: 4,57 из 5)
Загрузка...
6 233 просмотров

Төрөөбүт тыл

Афанасьев, Л. Төрөөбүт тыл: хоһоон // Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр,

төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П.Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. -Дьокуускай : Бичик, 2000.-с.44; то же Кэнчээри : (оҕо садын иитээччилэригэр, төрөппүттэргэ уонна педучилище үөрэнээччилэригэр) / К. И. Васильева, А. П. Алексеева ; [худож. И. Пестряков]. -Дьокуускай : Бичик, 2013.-с.5

Төрөөбүт төрүт тылбыт

Ийэ мичээринии минньигэс,

Аҕа алгыһыныы амарах эбит.

Төрөөбүт төрүт тылбыт

Элиэнэ эҥээринии эриэккэс,

Алаас симэҕинии сиэдэрэй курдук.

Төрөөбүт төрүт тылбыт

Олоҥхо курдук алыбынан,

Тойук курдук кэрэтинэн

Умсугутар буолар эбит.

 

 

Таптаабытым мин саха ырыатын: хоһоон // Таптыыр сахам тылынан : хоһооннор / Савва Тарасов. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1961.-с. 37

***

Таптаабытым мин саха ырыатын

Талах биһиктээх эрдэхпиттэн:

Ытыы да сытан ах барарым

Ырыа алыптаах тылларын истэн.

Умсугуйбутум, устар долгуннуу,

Уһуннук кутуллар олоҥхо тойугар.

Бигэнэрим, төлөннөрү одуулуу,

Бухатыырдар чаҕылҕан сырыыларыгар.

Этиэхпин баҕарарым туохтан

Долгуйарбын

Олоҥхо  умсугутар тылынан…

Ол баҕарыыбын билигин булларбын

Бу хоһооннорум быыһыттан.

 

Бахсылыырап, У. Төрөөбүт тылбынан саҥарабын: хоһоон // Үрүйэчээн : [алын кылаас оҕолоругар ааҕар кинигэ / хомуйан оҥордулар: Г. С. Гаврильева, Л.С. Заровняева ; худож. Н. Н. Николаева]. -Дьокуускай : Бичик, 2012.-с.6; то же Саптан саҕалаан : Кыра саастаах оҕолорго хоһооннор / Уйбаан Бахсылыырап ; С. Ефремова ойуулара. — Дьокуускай : Бичик, 2003.-с.17

 

Төрөөбүт тылбынан саҥарабын

Саҥа үйэ оҕотобун –

Компьютер оонньуурдаахпын,

Аныгы кэм киһитэбин –

Анааран элбэҕи билэбин.

 

Ол эрэн умнубаппын,

Омугум саха буоларын,

Төрөөбүт тылбынан саҥарабын,

Туойабын, ыллыыбын, үөрэбин.

 

Тыл: хоһоон // Хоhооннор / Баал Хабырыыс : [орто саастаах оскуола оҕолоругар / хомуйан онордо З. В. Мигалкина ; худуоһунньук. И. Ю. Пестряков]. -Дьокуускай : Бичик, 2013. –с.93

ТЫЛ

 

Тыл арыт өһөскүн,

Ыарахаҥҥын. сөҥҥүн,

Тааскын, симилиэскин,

Укулаат тимиргин.

 

Тыл арыт кытаанаххын,

Taaһы быһар алмааскын,

Хатарыылаах ыстаалгын.

Килэккэй киил маскын.

 

Тыл арыт чэпчэкигин,

Дэлэгэйгин, элэккэйгин,

Санаа хоту салаллаҕын,

Үөрэ-дьүөрэ кутуллаҕын.

 

Тыл арыт кынчаалгын,

Арыт тапталгын,

Арыт хомолтоҕун,

Арыт урдук дьолгун.

 

Өстөөхпөр буол кынчаал,

Ийэ дойдубар — таптал,

Kyhaҕaҥҥa — хомолто,

Учугэйгэ — урдук дьол!

 

Саха саҥата: хоһоон // Хоһооннор: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Семен Данилов ; [хомуйан оҥордо С.И. Тарасов, киирии тылы суруйда

М.Е.Тимофеев]. — Дьокуускай : Бичик, 2005.- с.150

 

 

САХА САҤАТА

 

Эппэр ийэм үүтүн кытта

Иҥмит эбит, быһыыта,

Кустук өҥнөөх,

Кымыс сыттаах

Сахам мандаар саҥата.

 

Кини миигин

Таптыыр, ыллыыр

Тыыннаах, сырдык дууһалыыр,

Кини миигин

Кырыыр, алгыыр

Эрдээх хоһуун санаалыыр.

 

Кини миэнэ —

Барҕа баайым,

Өлбөт мэҥэм — мин дьолум.

Кини миэнэ —

Ыалдьар ыарыым,

Үлэм, күнүм — мин соргум.

 

Кэмниин тэҥҥэ,

Дьоммун кытта

Кэхтибэккэ сайдыахтын

Кустук өҥнөөх,

Кымыс сыттаах

Сахам аптаах саҥата.

 

 

Төрөөбүт тыл: хоһоон// Хоһооннор: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Семен Данилов ; [хомуйан оҥордо С.И. Тарасов, киирии тылы суруйда

М.Е.Тимофеев]. — Дьокуускай : Бичик, 2005.- с.120

 

 

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛ

 

Чыычаахха — чыычаах чуопчаарар тыла,

Сүүрүккэ — сүүрүк сипсийэр тыла,

Этиҥҥэ — этиҥ эрчимнээх тыла —

Илгэлээх истиҥ ийэ тыл буолар.

 

Оттон бу миэхэ ийэм биэрбит тыла,

Олоҕум тыла,

Тапталым тыла —

Мин төрүт тылым, мин ийэ тылым

Саргылаах сахам

Саҥата буолар.

 

Өлбөт мэҥэ

Тылбыттан булабын

Ааспыт кэмнэр

Айыы санааларын,

Бүгүҥҥү күнүм көмүс түгэннэрин,

Кэлэр кэмнэр кэтит кэриҥнэрин.

 

Кининэн эрэ

Тыыннаах тапталым

Нарын саҥатын

Туойар кыахтаахпын,

Өлүөнэм үрүҥ түүнүн үчүгэйин,

Өлбөт өрөгөй бардам баҕатын.

 

Кининэн эрэ,

Кининэн эрэ,

Кэпсиир кыахтаахпын, силигин ситэрэн,

Сэмэй сүрэх

Сип сибигинэйиитин,

Сээркээн сэһэн иһирэх иэйиитин,

Эр санаабыт төлөнүн, омунун,

Дуоһуннаах дьайыыбыт

Дуоспурунун.

 

Олох ханнык да ыар түгэнигэр

Ийэ тылгыттан абыралы булуоҥ,

Кини баай байҕалыгар тиксэҥҥин

Баай дууһаланыаҥ,

Өлбөт өйдөнүөҥ.

 

Эҥин эгэлгэ,

Кэрэтик иһиллэр

Үгүстэр, үгүстэр дархан тыллар.

Тыллар бары туспа кэрэлээхтэр,

Бары туспа

Уран ойуулаахтар.

 

Оо, ол эрээри дууһаҥ тугэҕэр,

Эн бар дьонуҥ санаатын саталыыр,

Ийэ эрэ

Тылгынан этиллэр

Итии иэйиилэр

Сөҥөн сыталлар.

 

Ол иһин Дьылҕа

Киһиэхэ анаан

Биэрбит эбит

Ийэ тыл алыбын.

Нууччаҕа — нуучча номоҕон тылын,

Caxaҕa — саха сайаҕас тылын.

 

ЧУГДААРДЫН БАРЫ ДОЙДУЛАРГА : хоһоон// Талыллыбыт айымньылар: кэпсээн, хоһооннор, поэмалар, тылбаастар, ахтыылар, ыстатыйалар/ Макар Хара.- Дьокуускай: Сайдам, 2016.- с.271

ЧУГДААРДЫН БАРЫ ДОЙДУЛАРГА
Нуучча тыла,
доҕотторбут тыла,
Дириҥ далай уутунуу
дэлэйгин!
Саҥа үйэбит
саҥарар тыла
Сир симэҕин курдук
сиэдэрэйгин!
Барҕа баайбыт,
модун күүспүт буолан,
Дуораһыйа көттүҥ
тойуктарга,
Доҕордоһуу аартыгын
тобулан,
Чугдаардыҥ
бары дойдуларга!
Сахам
сайаҕас тылын байытан,
Сааскы күн
көмүс кыымнарын куттуҥ,
Төрөөбүт тылбар
төлөҥҥүн кутан,
Хомоҕой
хоһооннорбор холбостуҥ!

 

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛ: хоһоон// Соргу көтөҕүүтэ: хоһооннор/ Ойуку.- Дьокуускай: Бичик, 2019.-с.100

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛ
Ириэнэхтэн иҥнибэтэх
Ийэ тылым.
Тоҥтон толлубатах
Төрөөбүт тылым.
Сымыйаҕа сыстыспат,
Хараҥалыын ханыыласпат,
Сырдыгынан сыдьаайбыт
Сахам тыла барахсан!
Баттал күүһүн бахтаппыт,
Көнүлгэ өрө көтүппүт
Айыллыбыт аҕа тылым.
Икки атаҕы тыыннаабыт
Иитиллибит ийэ тылым.
Үс саханы үөскэппит
Үтүөкэннээх сахам тыла!
Өстөөҕүгэр өһүөннээх,
Доҕоругар бэриниилээх,
Туохтан даҕаны толлубат
Таптыыр сахам тыла!

Төрөөбүт тыл: хоһоон// Хоһооннор, поэмалар, Агния Барто хоһоонноруттан тылбаас/Феоктист Софронов; [хомуйан оҥордо уонна киирии тыл авт. С.А.Попов – Сэмэн Тумат].- Дьокуускай: Бичик, 2013.-с.9

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛ

Аны сорох ыччаттарбыт
«Аҕаа», «ийээ» да диэбэттэр,
Төрөөбүт төрүт уус тылбыт
Төһөлөөх баайын билбэттэр.

Айыллыбыт тылын сирэн,
Аанньа ахтыбат чалапаай
Бэйэтин тылын иэйэн,
Тугунан долгуйа таптыаҕай?..

Сахалыы, нууччалыы, омуктуу
Саҥарааччыга мэлдьи мин
Сөрү-сөҕө, ордугургуу,
Сүрэхпиттэн сүгүрүйэбин.

Төлкөлөөх сайдыы, дьиҥинэн,
Төрөөбүт тылтан төрүөттээх.
Ийэ тылыгар тирэҕирэн,
Элбэх омуктуу билиллиэхтээх.

 

САХАМ ТЫЛА БАРАХСАН: хоһоон// Сырдык иэйиим: хоһооннор/ Иван Мигалкин.-Дьокуускай: Бичик,2019.- с.417
Оҕо сааспыттан
Олус да
Истиҥник ылыммыт
Ийэлээх аҕам
Иһирэх саҥалара —
Эн буолаҕын,
сахам тыла барахсан.

Эбэлээх эһэм
Эйэҕэс санааларын
Этэллэрэ —
Эриэккэс сахам тылынан.

Сарсыарда тахсар
Сэргэх күннүү
Сылаастык,
Сырдыктык
кутуллара дууһабар
сахам тыла барахсан…

Самаан сайын
сайаҕас сыһыанынан,
түптэтин буруотун
уратылаах ахтылҕанынан
эппэр-хааммар
иҥэн сылдьар
сахам тыла барахсан.

 

МИН САХАБЫН: хоһоон // Иэйиим сырдык сыдьаайа: хоһооннор, поэт туһунан ахтыылар, библиогр. ыйынньык/ Василий Саввин .- Дьокуускай: Бичик, 2008.- с.

МИН САХАБЫН
Улуута суох норуоттан
Удьуордаах урааҥхайбын,
Умса тарт, тиэрэ бырах —
Хаптаҕай сирэйдээх сахабын.

Аан дойдуга атын маннык
Айылгылаах омук суох,
Атыттартан итэҕэс
Сананымыах, доҕоччуок!

Сахалыы саҥабыттан
Саатыам суоҕа ханна да! —
Сиргэ саха омук баарын
Санаттын мин бу ырыам да!

 

САХАҤ ТЫЛЫГАР ИТЭҔЭЙЭЭР: хоһоон //Талыллыбыт айымньылар: хоһооннор, поэмалар, проза: 1994- 2002. 2-с том/ Наталья Харлампьева.- Дьокуускай: Бичик, 2003.- с.40

САХАҤ ТЫЛЫГАР ИТЭҔЭЙЭЭР

Кэпсэт хайа да тылынан:
Улуу Пушкинныы нууччалаа,
Шекспир тылыгар сүгүрүйэ
Английскайдыы да саҥараар.

Быһаарыс хайа да тылынан —
Дабай сыырдары, хайалары,
Өйүҥ-санааҥ чыпчаалынан
Итэҕэт хайдах кыайаргынан.

Арай иэйэр буолаар дуу
Төрөөбүт төрүт тылгынан,
Сахаҥ сайдам тылынан!
Кутуҥ-сүрүҥ кистэлэҥин,
Тапталын истиҥ иэйиитин,
Дьолуҥ үрдүк өрөгөйүн,
Мунчаарыы муҥкук муҥун
Сахалыы этээр,
Сахалыы иэтээр!

Оччоҕуна эйигинниин
Айбыт айылҕаҥ алгыһа
Аргыстаһыа мэлдьитин,
Ийэ тылыҥ иилии кууһан
Араҥаччылыа, арчылыа.

Тапталгын, дьолгун, кырдьыккын
Сахаҥ тылыгар итэҕэйээр,
Төрөөбүт төрүт тылгынан
Олоҕуҥ суолун солоноор!

 

Иванов, М.Е.- Чуона Мэхээлэ. Сахам баай тылынан: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.76

Сахам баай тылынан

Сахам баай сайаҕас тылынан
Сөбүлүүбүн ээ, сэлэһэрбин,
Сэргээннэр истэллэр, ылынан,
Санаабын сааһылаан этэрбин.

Ийэ тылым баарын тухары,
Киэн тутта — сахабын дэнэбин,
Ханнык да омукка тэҥнээхтии,
Төбөбүн үрдүктүк туттабын.

Төрөөбүт тылым мин кынатым —
Хомпоруун хотойдуу көтүтэр,
Хомоҕой абыгар ылларыам —
Кыырайыам күөх халлаан күөнүгэр.

Өрөгөй кэммэр сахам тыла
Ырыа бэрдэ буолан дьиэрэйиэ.
Ардыгар уйулҕам тыалырыа —
Дьигискэннээх тойук иһиллиэ.

Олоҥхо баар, мин сахам тылын
Халлааҥҥа харбаһар чыпчаала,
Үйэлэр тыыннара нарылаан,
Чочуллан кэллэҕэ кылаана.

Сахам баай тылынан саҥаран,
Тапталбын этэбин аан бастаан…
Сахам уус тылынан саҥаран,
Удьуорум утумун салҕыыбын…

Иванов, М.Е.- Чуона Мэхээлэ. Сахам тылын таптыыбын: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.96

САХАМ ТЫЛЫН ТАПТЫЫБЫН
Сахам тылын таптыыбын:
Сэттэ өҥнөөх кустугун
Күндүл халлаан күөнүгэр
Күлүмүрдүүр оонньуутун.

Сахам тылын таптыыбын:
Хоһуун булчут өбүгэм
Сыыспат бэргэн ытыытын
Санатарын сэргээммин.

Сахам тылын таптыыбын:
Хоту дойдум кэриэтэ
Хостоотоххо хороммот
Барҕа баайын сөҕөммүн.

Сахам тылын таптыыбын:
Саамал кымыс утахтыы,
Сындалыйбыт сүрэхпин
Сөрүүкэтэн киирэрин…

Колодезникова, И.А.- Ымыы. Сахам тыла: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.133

САХАМ ТЫЛА
Үүнэр-үөскүүр үктэлигим,
Бүгэр-сүтэр үүтээнигим,
Талыыканым-талбачааным,
Сахам тыла, эн эбит.

Сырдыык-сырдык сыдьаайыгым,
Ырыыс-ыраас ырааһыйам,
Тардылыгым, тапталлааҕым,
Дьикти тылым, эн эбит.

Ойо быһар оһуорчааным,
Дьарҕааланар дьаралыгым,
Дьоһун үлэм, дьолум төрдө,
Айар тылым, эн эбит.

Колодезникова, И.А.- Ымыы. Тылым уоттаах тымтыгым: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.134

ТЫЛЫМ — УОТТААХ ТЫМТЫГЫМ
Умсан ылыым умсулҕаммар —
Айар-тутар абылаҥмар.
Сыта түһүүм сылаанньытар,
Сөрүү тардар сөрүөтүгэр.

Тылым — уоттаах тымтыгым,
Бэйэм тыырбыт тырыыҥкам.
Тылым миэнэ — тапталым,
Талан ылбыт аналым.

Махтанабын ийэ тылбар,
Арыы-сүөгэй далбаргар,
Ааттаах-суоллаах айаҥҥар
Аргыс-доҕор гыммыккар.

Түөрэ түһэр түмүк чааспар
Өрө тардан өрүһүйээр,
Өһөн хаалбат, төлөннүрэр,
Өлөн сүппэт дьылҕалаар.

Колодезникова, И.А.- Ымыы. Төрөөбүт тылбыт- кылааттаах томтор: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.137

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛБЫТ — КЫЛААТТААХ ТОМТОР
Абалаах даҕаны ээ, доҕоттоор,
Төрөөбүт тылларын умналлар сорохтор!
Сааталлар, кыбысталлар сороҕор,
Атын омук буола сатаан хомотоллор.

Бэйэҕит дойдугутун чэлгитиҥ, оҕолоор,
Үөрэниҥ, үлэлээҥ, ама, ким бобор?
Ол эрэн… саха оҕото, сахаҥ тылын ордороор,
Сүдү баайынан олоххун толороор.

Аньыыта бэрт эбээт, өбүгэ үгэһин сүтэрэр —
Көһөҥө көмүһү бөххө көтөҕөр,
Илиигит таһынан туора хаһыйар,
Кэм-кэрдии ааһар сиригэр хаалларар.

Төрөөбүт тылбыт — кылааттаах томтор,
Ону булаҥҥын үс куккун толор.
Хайдахтаах дьолго тиксибиккин эн сөҕөөр
Уонна дьэ «Сахабын» дэнэн сандааран олороор.

Прокопьева, Л.Г.- Уйулҕаана. Тылбытынан тыыннаахпыт: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.180

ТЫЛБЫТЫHAH ТЫЫННААХПЫТ
Төрөөбүт дойдута,
төрөппүт ийэтэ
кимиэхэ баҕарар,
киһиэхэ барытыгар
биир эрэ буолар этэ.

Оччоҕуна тоҕо
оччугуй оҕоҕо
«иккис төрөөбүт
тылы» көрөбүт,
оннук өйдөтөбүт?!

Ийэ тыла тыыннааҕар
умуннарар ухханыгар,
тумуннарар баҕатыгар
туора тылы сыыттыыбыт,
«кииринньэҥ ийэ тыллыыбыт»?!

Тылбыт аһааҕырбытын,
сыыс тылтан сылайбытын
биллэрбин даҕаны мин
Ийэ тылбын таптыыбын,
аккаастанар буолбаппын.

Аһааҕы абааһы көрөр —
үрүҥ санааны өһөрөр,
өлүөн иннинэ өлөрөр
адьынатын билиэҥ өтөр!
Тылын билбэккэ өлөрөр
киһи сири өтүппэт өр…

Умнууга хаалбыт тылларбын
күннэтэ аайы туттаммын
бөҕө-таҕа туруктуоҕум,
бөхтөн-сыыстан ыраастааммын,
тапталбынан угуттааммын
чөллөөх-өллөөх оҥоруоҕум!

Тылтан омук үөскүүр,
ахсаана да үксүүр!
Ахсаанынан баһыйар
ааттаах-суоллаах омуктар
тылын таптыыр саханы —
көрсүөхтэрэ убаастыы,
көрүөхтэрэ ханыылыы…