1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (3 оценок, среднее: 3,67 из 5)
Загрузка...
650 просмотров

Идэ

ТАПТЫЫР ИДЭНИ СӨПКӨ ТАЛАР — БУ ДЬОЛ
Идэ туһунан кэпсэтии- оонньуу
Аадырыһа: Орто сүһүөх кылаас оҕолоругар ыытыллар.
Сыала: идэлэр араастарын туһунан оҕолор билиилэрин кэҥэтии, оҕолор бэйэлэрэ билэр идэлэрин туһунан сатаан кэпсииллэрин көҕүлээһин, инники идэлээх, улахан олоххо интэриэһи үөскэтии.

Туттуллар атрибуттар: проектор, экран

Быһаарыы: сценарийга баар ыйытыылары барытын слайдаҕа киллэриэххэ сөп. Кылааһы 2-3 киһилээх кыра хамаандаларга арааран үлэлэтэр ордук.

Дорооболоруҥ ,оҕолоор!
Бүгүн биһиги араас идэлэр тустарынан кэпсэтиэхпит.Киһи барыта оскуоланы бүтэрэр кэмигэр туох үлэһит буолуон туһунан толкуйдуур,ыараҥнатан көрөр,инникитин ыраланар.Бу саамай сөптөөх быһаарыныы.Улахан киһи үчүгэй үлэлээх эрэ буоллаҕына толору олоҕу олорор,дьоҥҥо-сэргэҕэ убаастанар. Эһиги идэни таларгыт өссө да ыраах курдук эрээри,бэлиэргэттэн толкуйдуу сылдьыахтааххыт.Онтон ханнык идэ эйиэхэ саамай сөптөөҕүн билэр туһуттан күн сиригэр ханнык идэлэр баалларын төһө кыалларынан элбэҕи билэ сатыахтааххыт.Аан дойдуга быһа холоон 40 тыһыынчаттан тахса араас идэ баара биллэр.Олох хаамыыта түргэтээн истэҕин аайы сорох идэлэр наадалара ааһан-сүтэн хаалаллар,олор оннуларыгар саҥа атын идэлэр үөскүүллэр эбит.
Дьэ,онон бүгүн идэлэр араастарын туһунан кэпсэтиэҕиҥ.
Идэлэри барыларын психолог-ученайдар 5
категорияҕа араараллар:киһи-айылҕа,киһи-киһи,киһи-
техника,киһи-уус-уран образ,киһи-знаковай система.
 *РАЗМИНКА* :  мин араас идэлэри этиэҕим ,эһиги бу идэ ханнык тиипкэ сыһыаннааҕын этиэхтээххит.
(испииһэккэ идэлэр сөпкө группаланан
суруллубуттар)
1. Киһи-уус-уран уобарас: модельер, скульптор искусствовед, гравер, портной, фотограф, композитор, дизайнер,артист,художник,суруйааччы,ювелир
2. Киһи-айылҕа:кинолог, фермер,
астроном,геолог,метеоролог, лесник,эколог,микробиолог,зоо техник, археолог, животновод, охотовед-зверовод, овощевод, коневод, ветеринар,водолаз,
3. Киһи-киһи секретарь,бортпроводник, парикмахер, официант,гид,адвокат,врач,учитель,библиотекарь, полицейскай, юрист, диктор, журналист, массажист, менеджер.

4. Киһи-техника:электромонтер, монтажник, столяр, пилот,слесарь,конструктор,водитель,механик,телемастер,те хнолог холодильных установок,сварщик,сантехник,
5.Киһи-знаковай система : программист, чертежник, картограф,экономист,стенографист,телефонист,фармацевт,
АУКЦИОН.
Идэлэри ааттыыллар. Бу оонньууну ыытарга гонг эбэтэр мас өтүйэ наада буолар.Муҥур уһугар ытыс тыаһа cөn оҥоруон сөп.Бу оонньуу түмүгэр оҕолор идэ туһунан уопсай билиилэрэ ыгыыта-түүрүүтэ суох биллэр. Оонньуу кэмигэр оҕолор аан бастаан идэ арааһа элбэҕин,кинилэр онтон аҕыйаҕы билэллэрин туһунан билэн соһуйуохтарын сөп,онон бастакы оонньуу бытааннык барара ордук,ыытааччы хас биирдии этиллибит идэ туһунан кыратык билиһиннэрэрэ ордук.
Кылаас 3-4 хамаандаларга арахсар.Үс ахсаан иһигэр гонг тыаһыан иннинэ саамай кэнникинэн сөп түбэһэр идэни эппит хамаанда кыайыылааҕынан тахсар.
Оонньуу араас варианынан ыытыллыан сөп.
1 вариант кыраларга ыытыахха сөп,ханнык баҕарар идэни ааттыыллар.
2 вариант: чуолкай биир категорияҕа сыһыаннаах идэлэри ааттыыллар,холобур: киһи-айылҕа,киһи-киһи, киһи-техника о.д.а.
Саамай сэдэх,киэҥник биллибэт идэлэри эппит хамаанда бэлиэтэниэн con.
ПРОФЕССИОНАЛ ТЫЛДЬЫТА
Бу тыллар ханнык идэҕэ сыһыаннаахтарын таайын.

-уруһуй, бырайыак, былаан, куорат, чертеж, тутуу. (архитектор)
-танас ,кыптыый,кээмэйдиир лента,выкройка,көстүүм (бортунуой)
-көрөөччүлэр, сцена, премьера, аплодисменнар, оруол, көст үүм ,грим, букет. (артыыс)
-симптом,полис,регистратура,карточка,ыарыы, диагноз (быраас)
-кыра оҕо,оонньуу,прогулка,группа,утренник,хоровод,
төрөппүт (детсад иитээччитэ)
-бэрээдэк,сокуон,күлүгээн,пост,үҥсүү,боротокуол, эккирэтии,наручник,күүс,куттала суох
олох. (полицейский)
-кинигэ,билии,чуумпу,журналлар, энциклопедиялар,
каталог,ааҕааччылар (библиотекарь)
-сонуннар,элбэх киһи,чахчылар,быһылааннар, хаһыат, хаартыска,редакция (журналист,корреспондент)

-баттах,кыптыый,фен, мусс,стиль,муода,уочарат,клиент (парикмахер)
батарея,тоҥоруу,авария,хочуолунай,маастар,газовай күлүүс,сварка (слесарь-сантехник)
-сир,бааһына,ыһыы,бурдук,сиэмэ,рассада,уу, удобрение, хомуур,былаан,хаһыҥ (агроном)
-бурдук,доруоһа,итии,тиэстэ,оһох,минньигэс сыт,амтан (пекарь)
-үөрэтии,ойуулааһын,сир былаана, каарта, масштаб, штатив,глазомер, чертежтуур дуоска,экспедиция,(техник- топограф)
-платформа, вокзал, айанньыттар, локомотив, кабина, рельсалар,светофор,вагоннар,эппиэтинэс (локомотив
машиниһа)
-харчы,ууруулар,сберкиниискэ,докумуоннар,аккредитив, паспорт,кредит төлөөччүлэр (банк үлэһитэ)
КИМ ТУГУ ГЫНАРЫЙ?
Бу ханнык идэлээх дьоннор тустарынан кэпсэнэрий?
1.Тыаларга,хонууларга,кумах куйаарга, хайаларга, куораттарга,оннооҕор муораларга уот линиялара тардыллан тураллар.Бу линиялар биһиэхэ сырдыгы,сылааһы аҕалаллар. Электроэнергия быстыбакка кэлэрин туһугар бу дьоннор түүнү -күнүһү,ардаҕы — хаары,тымныыны-куйааһы аахсыбакка өрөмүөн үлэтин ыыталлар.Бу олус сэрэхтээх идэ куттал суох буолуу быраабылаларын хайаан да тутуһары эрэйэр буолан  болҕомтолоох,эппиэтинэстээх дьон үлэлииллэр.
(электромонтер)
2. Английскай тылга бу тыл дьону салайыы, дьаһайыы диэн өйдөбүллээх. Наука,техника,производство сайдан истэҕин аайы маннык идэлээх дьон үлэлэрин ис хоһооно сыыйа уларыйан иһэр.Билиҥҥи кэмнэ бу кини былаанныыр, тэрийэр,хонтуруоллуур эбээһинэстээх.Бу идэни баһылыан баҕарар киһи экономикаҕа, психологияҕа, сокуоннарга, салайыыга үчүгэй билиилээх уонна ол билиитин сатаан туһанар буолуохтаах.
(менеджер)
3. Бу киһи фондовай биржаҕа саамай наадалаах киһи ,кини атыы-эргиэн дьыалатыгар атыылаһааччылары сибээстээччи буолар. Ценнай кумааҕылар тустарынан туох баары барытын олус үчүгэйдик билиэхтээх.Бу үлэҕэ киирэргэ олус холку, уолуйбат,  кытаанах, быһаарыныылаах майгылаах буолуохха наада. Бу идэ саамай элбэхтик стресстэнэр идэлэргэ киирэр.
(дилер)
4. Статистика диэн наука этэринэн Сир 4 олохтооҕор 1 ынах тиксэр эбит. Киһи ынаҕы иитэр буолуоҕуттан ынах барахсан киһини аһатар-сиэтэр.Үүт састаабын искусственнайдык араастаан оҥоро сатыыллар да ынах бэйэтин үүтүн курдугу оҥорон таһаара иликтэр.Бу үлэһиттэр үүтү ыан ылар үлэлээхтэр.
(доярка)
5. Бу дьоннор буруй оноһуллубут сиригэр биир бастакынан кэлэллэр.Кинилэр наука комөтүнэн өлөрүөхсүт тарбахтарын суолунан,атах танаһыгар сыстыбыт буор састаабын үөрэтэн,кып -кыра сап сорҕотуттан о.д.а. бытархайдары үөрэтэн буруйу оҥоруу  толору хартыынатын оҥорон таһаарар кыахтаахтар.Бу идэни баһылыан баҕарар киһи олус болҕомтолоох, кыра аайы ыксаабат, химия курдук араас наукаларга кырата суох билиилээх буолуохтаах.

(криминалист)

6. Билиҥҥи кэмнэ биһиэхэ бу улэни идэтэ да суох дьон үлэлииллэр. Европа дойдуларыгар бу идэни баһылыан баҕалаахтар кырата суох моһоллору туорууллар.Францияҕа үөрэниэн баҕалаахтар чэпчэкитэ суох экзамены туттараллар. Сүрүн экзамен- психологическай.Ол аата бу киһи актыыбынайын,дьону кытта сатаан сыһыаннаһарын,ыарахан мүнүүтэлэргэ ыксаабакка ,уолуйбакка балаһыанньаттан тахсар дьоҕурдааҕын быһаараллар.Хардары-таары ыйытыы түмүгэр бу киһи төһө сиэрдээх  майгылаах киһи буоларын чуолкайдыыллар. Үөрэниэн баҕалаахтар хайаан да баһылыан баҕарар идэлэрин уонна кинилэр бэйэлэрэ бу идэни баһылаатахтарына хайдах үлэлиэхтэрин сөбүн туһунан өйтөн суруйаллар. Ол түмүгэр бу киһи өйө- санаата,ис культурата көстөн кэлэр. Бу идэни баһылаабыт,үлэлиир киһи улахан эппиэтинэскэ киирэр , кини харчыны уонна сыаналаах маллары кытта үлэлиир.
(продавец)
7. Английскайдыыттан тылбаастаатахха бу тыл киһи туттар малын айан,оҥорон таһаарар диэн. Бу идэни талбыт киһи илиитинэн ону-маны оҥорору сатыыр,мындыр, кэрэни сатаан өйдүүр уран дууһалаах,сүрдээх үчүгэйдик уруһуйдуур. Бу дьоннор күннээҕи олоҕу тупсарар, уларытар аналлаахтар.
(дизайнер)
8. Бу идэни талбыт дьоннор үйэлэрин тухары оҕо сааһы кытта ыкса сибээстээхтэр. Кинилэр билиини биэрэллэрин таһынан oҕo майгыта-сигилитэ улаатарын,сайдарын салайааччылар буолаллар.Ханнык баҕарар киһи: быраас, телефонист, министр, президент — олоххо бастакы хардыылара бу киһи салалтатынан ааһар.
(учуутал)
9. Бу идэни талбыт киһи тэрилтэ баайын — дуолун , эргийэр дохуотун, төлүүр нолуоктарын ,иэһин — күүһүн барытын быһаарсар, бас билэр .Олус болҕомтолоох, тулуурдаах ,ааҕарга-суоттуурга дьоҕурдаах дьоннор бу идэни баһылыыллар.
(бухгалтер)
10. Бу идэни баһылыаххын баҕарар буоллаххына химияны, физиканы,географияны,топографияны,о.д.а. бэрт уустук предметтары үчүгэйдик быһаарсыахха наада.Бу дьоннор ким хайа иннинэ дьон тиийбэтэх сиригэр тиийэн сир анныгар баар баайы- дуолу чинчийэллэр,үөрэтэллэр. Кинилэр сылдьан барбыт сирдэригэр кэннилэриттэн улахан бөһүөлэктэр, куораттар үүнэн тахсаллар, араас идэлээх дьоннор үлэлиир олорор усулуобуйалара тэриллэллэр ,онтон бу дьоннор ол үлүгэр үчүгэй куораттарга тэһийэн олорбокко эмиэ хара тыалары,үрдүк хайалары кэрийэ, тоҥо — хата баран хаалаллар.
(геолог)

11.Бу идэни баһылыаххын баҕарар буоллаххына эйигиттэн болҕомтолоох, үтүө майгылаах ,тулуурдаах, ыарахан түгэннэргэ тохтоон,чаҕыйан турбат, түргэнник быһаарыныы ылынары сатыыр буолуу о.д.а. хаачыстыбалар ирдэниллэллэр. Бу идэни баһылаабыт дьоннор үйэлэрин тухары идэлэрин үрдэтинэллэр, куруук үөрэнэллэр. Олоҕу кытта тэҥнэ хардыылыыр ,тэҥҥэ сайдар эрэ киһи бу идэни чахчы баһылаан дьон махталын, тапталын ылар.Кинилэр киһи саамай ыарахан,мөлтөөн сылдьар кэмигэр көрсөннөр абырыыр аналлаахтар.
(эмчит)
12. Дьиэ кыыллара,көтөрдөрө дьиикэй кыыллар курдук бэйэлэрэ сатаан эмтэнэр кыахтара суох .Онон кинилэргэ бу идэни баһылаабыт дьоннор көмөлөһөллөр.Кинилэр син эмиэ дьоннорго курдук прививка оҥороллор,кулгаахтарын ыраастыыллар,кутуруктарын быһаллар, тынырахтарын кырыйаллар,сөптөөхтүк хамнаналларын,аһыылларын кэтииллэр.Эн дьиэтээҕи доҕорун ыалдьар түбэлтэтигэр укуол да биэриэ,эпэрээссийэ да оҥоруо.Бу идэни баһылыан баҕалаах киһи кыыллары наһаа таптыыр,үтүө санаалаах буолуохтаах.
(ветеринар)
13. Бу дьоннор айылҕаны үөрэтэллэр ,кэтээн көрөллөр.Кинилэр үлэлэрин түмүгэ самолеттар көтөллөрүгэр,өрүстэргэ , муораларга хараабыллар сылдьыыларыгар,оҕуруот аһын ыһыыга,күһүҥҥү үүнүүнү хомуйарга,сайын оттуурга барытыгар наада буолар.Кинилэр тыал хантан үрэрин,төһө күүстээҕин,салгын төһө сииктээҕин,хас хонугунан былыт кэлиэҕин,ардах түһүөҕүн : барытын сабаҕалаан билэллэр. Кинилэр айылҕа уларыйыытын араас аналлаах прибордарынан үөрэтэллэр,оннооҕор космоска  айылҕаны кэтиир аналлаах спутниктар көтө сылдьаллар.
(метеоролог)
14. Ийэлэр таҥаһы иннэнэн тигэллэрин,кыптыыйынан кырыйалларын курдук бу идэни баһылаабыт дьоннор тимири көнүл кырыйаллар,бэйэ-бэйэлэрин кытта холбууллар-тигэллэр.Кинилэр электрическэй уоту эбэтэр гааһы туһанан үлэлииллэр.Оннооҕор муора түгэҕэр киирэн турбалары холбууллар .Кинилэр оҥорон таһаарбыт тимир тутуулара биһиэхэ сылааһы, ууну,гааһы дьиэбитигэр аҕалан биэрэллэр.
(сварщик)