Загрузка...Психологическай наука кандидата Мария Баулина сүбэлэрэ
Сорох төрөппүттэр оҕолорун иитиитигэр бобууну- буойууну сүрүн регулятор курдук тутталлар. Кыра эрдэҕиттэн араас хааччахтааһыны көрсүбүт оҕо олоххо баар быраабылалары кэбэҕэстик ылыныан, тулалыыр быһыыга- майгыга түргэнник сөп түбэһиэх курдук. Ол эрээри тоҕо эрэ төттөрү түмүктээх буолар эбит: өрүү бобууга сылдьыбыт оҕо олдьот сааһыгар тиийиитигэр тугу баҕарарын быһаарбат, бэйэтин ис туругун сатаан иһиллээбэт буолар. Кини доҕоттору, таптыыр дьарыгы, кэлиҥҥи идэтин талан ыларга ыарахаттары көрсөр. Өрүү бобор төрөппүт туох матыыптааҕый?
- Оҕо харчы сыанатын билиэхтээх.
Холобур, оҕото баҕарбыт сакалаатын атыылаһан аҕалан баран, хас солкуобайга төһө элбэх бириэмэни ыытан туран атыылаһыллыбыт кэмпиэти оҕото сии олорорун хайаан да тоһоҕолоон кэпсиир.
- Содула. Күндү кэмпиэттэр оҕо куолайыгар тура- тура ааһаллар. Оҕо мэлдьи төрөппүттэрин иннигэр буруйдаах курдук сананар.
- *Суох* диэн тыл хайдах этиллиэхтээҕий? Атыылаһыллыбыт мал чахчы ыарахан сыаналаах эрэ түбэлтэтигэр сыаната этиллиэхтээх. Онтон олох аккаастыыр оннугар атыннык эт: холобур, килиэп ылаары эрэ маҕаһыыны өҥөйбүккүн, атыны атыылаһар, кэрийэр бириэмэн суоҕун эт.
- Кытаанах майгылаах гына иитиллиэхтээх.
Олоххо көрсүөхтээх араас ыарахаттары тулуурдаахтык көрсөргө үөрэннин диэн оҕотугар биир кэм аккаастыыр. 2 сааһыгар хайаан да буукубаны барытын билиэхтээх! Сылайбыт дуо! Туох буолуой, үөрэннин! Оскуолаҕа өссө ыарахан буолуо! Кытаат бэйэҕин кыайа үөрэн! Оҕото кыайбатын көрө — көрө маннык төрөппүт *саҕаламмыт хайаан да түмүгэ көстүөхтээх* диэн бэйэтэ эппитин толорторо сатыыр.
- Содула. Улахан сыаллары эккирэтэн төрөппүт төттөрүнү ситиһэр: оҕо олохтон куттанар буолар, кыра да ыарахаттартан саллар, абааһы көрөр. Кыратык да сыратын уурар ситуациялартан куотунар; кыра да ыарахаттары тулуйууну кини баҕатын кыһайыы курдук ылынар.
- *Суох* диэн тыл хайдах этиллиэхтээҕий? Бу тылы олох да этимэ. Ирдэбилгитин кыччата түһүн, саатар биирдэ эмэтэ оҕо эппитин хоту барыҥ: маннык быдан элбэҕи ситиһиэххит.
- Туһанарын эрэ билэр буола улааппатын.
Сэмэй *дьиҥнээх киһини* иитэн таһаараары сорох төрөппүттэр аҕала сатыы- сатыы хаачахтары толкуйдууллар. Син хамнастаах эрээри сыаналаах оонньууру да, кыраһыабай таҥаһы да атыыласпаттар. Киттийбэт дьүһүннээх футболка, ким эрэ эргэ билисипиэтэ — сөптөөх олоҕу олорорго бу да сөп. Ордук биһиэхэ наадата суох! Ол- бу кыраны саныахтааҕар үрдүк сыаллары ситиһэри сатыахха!
- Содула. Оҕо санаатыгар бэйэтин туһунан тоҕо эрэ оҕоҕо барытыгар бэриллэр судургу үөрүүлэргэ тиксэрэ сөбө суох курдук өйдөбүл үөскүүр. Ол Саша, Женя сотору- сотору сок, диискэ ылаллара көҥүл. Онтон улахан сыаллары туруоруммут киһи бытархайга кыһаммат. Өйдөөн кэбиһин — наһаа сэдэх уонна наһаа сэмэй бэлэхтэр оҕону кэччэгэй, малларга аһара убанымтыа оҥороллор, манныктан киһи ытырыктатыан сөп. Сөптөөхтүк наадыйарын атыылаһан- туһанан улаатыннарар саамай сөптөөх иитии.
- *Суох* диэн тыл хайдах этиллиэхтээҕий? Оҕоҕо аккаастыах иннинэ бу баҕалаах мал ороскуотун уонна оҕоҥ ыллаҕына үөрүүтүн тэҥнээн ыараҥнатан көр. Оҕоҥ ардыгар соһуччу бэлэхтэри ылар буоллаҕына, аккаастары холкутук ылыныа; биирдэ тиксибит атыылаһыыны бас билэрин элбээтиннэрэр соҕотох түгэн курдук ылыныа суоҕа.
- Кини туһугар кыһамньыны сыаналаатын.
Оҕо бииргэ оонньуурга ыҥырдаҕына, уруһуйун көрдөрөөрү гыннаҕына төрөппүт өрүү солото суоҕун ааҕар. Кини солото суох сылдьара аккаастыырга сөптөөх төрүөт курдук саныыр: *Онто да суох кини туһугар тугу баҕарар оҥоробун, оонньуурун баҕас бэйэтэ оонньоотун*.
- Содула. Дьиэтээҕи түбүктэр суолталарын ааҕан төрөппүт махтал ылыан баҕарар, онтон оҕо ону кыра буолан өйдөөбөт. Ол оннугар, төрөппүттэрэ киниэхэ болҕомто ууруохтарын баҕарбаттар диэн чуолкайдык өйдүүр.
- *Суох* диэн тыл хайдах этиллиэхтээҕий? Тугу эмэ гына сылдьар да буоллаххытына наһаа булгуччу аккаастаамаҥ. Этиҥ, бу маны бүтэрдэхпинэ оонньуохпут. Этииҥ көстөн турар чуолкай буоллун диэн *Бу үс тэриэлкэни сууйуом, онтон оонньуохпут.*
(матырыйаал *mamas & papas* сурунаал 2013с. №1 ылылынна)