Оҕо улаатар, доҕотторо элбиир, оннооҕор кими эрэ таптыыр… Бу улаатар, буһар- хатар кэмин кытта төрөппүттэриттэн ону- маны кистиир кэмэ кэлэр. Төрөппүт оҕото тугу эрэ кистиирин көрөн, ыйытыыларга быстах- остох, мүлүк- халык хоруйдаһарын иһин туох айылааҕы кистиир буоллаҕай диэн хайаан да билэргэ дьулуһар.
Төрөппүт бу түбэлтэҕэ хайдах быһыыланыахтааҕый? Кырачаан оҕо барыта кистэлэҥи таптыыр. Олох кураанахтан кистэлэҥи оҥорон таһаарыан сөп: тугу эрэ суулаан кистээтэ да- оннооҕор бэйэтиттэн- бас билэр кистэлэҥнээх буола түһэр.
Оннооҕор кыра, олус аһаҕас, өс киирбэх да оҕо төрөппүттэриттэн тугу эрэ кистиэн сөп. Олдьот эрэ саастаах оҕо тугу эрэ кистиир диэн сыыһа өйдөбүл диир психолог Мария Баулина.
Кыра кылаас үөрэнээччитэ: Оскуолатааҕы олоҕо саҕаланна да оҕо баҕарбатар да туох эрэ кистэлэҥнээх буолбутунан барар. Ханнык да кыра оҕо туох баар санаатын, иэйиилэрин, баҕа санааларын, эрэл санааларын сайа этэр кыаҕа суох. Онтон этиллибэтэх кистэлэҥ санаалар үөскүүллэр. Кыра оҕо аһылларга, санаатын үллэстэргэ, өйөбүл ыларга бэлэмин төрөппүт өйдүөхтээх эбит. Онтон ол кыаллыбатах буоллаҕына төрөппүт туохха эрэ сыыспыт: кэмигэр болҕойботох, сэрэммэтэх, убаастабыллаахтык сыһыаннаспатах …
Хайдах гыныахха? «Өссө да кыра…» диэн ахсарбат сыһыан улахан дьон өттүттэн баар суол. Онтон оҕо, чуолаан, бу кэмигэр олоҕо хаһааҥҥытааҕар даҕаны тэтимнээх: онон кини этиэн сөп санааларын, киниэхэ олус суолталаах кистэлэҥнэрин кэмигэр аанньа ахтыбакка хаалбыт төрөппүттэр кэнэҕэһин тугу эмэ үллэстэр, кэпсэтэр суоллары быһаллар. Улахан киһи санаатыгар солуута суоҕун иһин, оҕо иһигэр наһаа улахан суолталаах кистэлэҥи илдьэ сылдьардыы сананар. Оҕотун санааларын, кистэлэҥнэрин кэнэн, акаары, киһи күлүөх курдук диэн сыһыаннаһар төрөппүт бэйэтин уонна оҕотун икки ардынааҕы сыһыаҥҥа бастакы мэһэйи туруорар диир психолог. Онтуката кыра да сыыһаттан сылтаан улаатар кутталлаах… Ити сыыһа элбэхтэ хатыланар буоллаҕына икки өттүгэр улахан проблемалар суоһууллар… Дьиэ кэргэн иһигэр истиҥ сыһыан, аһаҕас кэпсэтии көҕүрээтэр көҕүрээн иһиэ… Ити тэйсиини, тапсыбат буолууну туоратар сылтан сыл ыараан иһэр кутталлаах…
Олдьот оҕо: 14-16 саас оҕоҕо даҕаны төрөппүккэ даҕаны саамай ыарахан кэм дииллэр. Оҕо эт- хаан, өй- санаа өттүнэн күүскэ сайдар. Бэйэтэ- бэйэтин өйдөөрү, уларыйыыларын ырыҥалаары тулалыыр дьонтон, төрөппүттэриттэн тэйиҥитик туттар, бэйэтигэр бүгэр. Ити сайдыы наһаа тэтимнээх буолан оҕо төрөппүтүм өйдүө, сатаан көмөлөһүө да дии санаабат. Ол иһин оҕо: улахан дьон барытын билэллэр, кинилэр курдук буоллахпына барыта үчүгэй буолуо, диэн кыра эрдэҕинээҕи санаатын суолтата сүтэр кэмэ эбит.
Бэйэтин кэтэнэн, өйдүү сатаан, улаатарын түмүгэ хайдах буолуоҕун сэрэйэн олдьот оҕо бу буолар уларыйыыларын ким да сатаан өйдөөбөт, кини тус бэйэтин эрэ кистэлэҥэ буоларын курдук саныыр. Ол иһин соторутааҕыта чугас, аһаҕас сыһыаннаах дьонуттан туора туттар.
Хайдах гыныахха? Оҕо ити быһыытыттан төрөппүт биллэн турар куттанар: аны хаһан да истиҥник кэпсэтиэ суоҕа, аны урукку убаастыыра төннүө суоҕа диэн…Бу сааһыгар дылы бэркэ тапсан- өйдөһөн олорбут буоллахтарына ити куттал өйдөнөр суол. Дьэ, онон бу туһааннаах кэмҥэ оҕо кыыһырарын- абарарын, хоһугар бүгэрин тулуйарга; тугу эмэ кистиирин дуу кэпсиирин дуу бэйэтэ быһаарарыгар бэлэм буолуохтааххыт диир психолог. Төрөппүт долгуйан, куттанан наһаа кэтиирэ- маныыра, ыйыталаһара төттөрүтүн тэйсиини үөскэтиэн сөп. Оҕо остуоруйа «куһаҕан кусчаанын» курдук кэрэ, күүстээх, бэйэтигэр эрэллээх кубаҕа кубулуйаары эрэйдэнэрин өйдүөхтээх, онон кэпсэппэт да буолан ылар, чуумпуран олоро да түһэр, бүөмнээн толкуйдуур да кэмнэрин убаастыахтаах эбиппит. Тугу барытын наһаа сытыытык ылынарыттан саамай үтүө санаанан этиллибити даҕаны тиэрэ эргитэн өйдүөн, төттөрүлэһиэн сөп. Ол кини төрөппүтүн таптаабатыттан буолбатах. Кини улахан киһиэхэ сөптөөхтүк хоруйдаһарыгар күүһэ- кыаҕа, билиитэ- көрүүтэ да тиийбэтиттэн тахсар. Төрөппүт буолан туран хаһан эрэ бэйэн эмиэ саҥа улаатан испиккин санаа диир Мария Баулина.
(матырыйаал интернет ситимиттэн ылылынна)
(Пока оценок нет)
Загрузка...