Загрузка...Сыл аайы кулун тутар 22 күнүгэр аан дойду Уу күнүн бэлиэтиир. Сирбит 70 % уу ылар эбит, ол гынан баран ол уу 97,5% туустаах уу. Онтон хаалбыт 2,5% тууһа суох уубут 68,7% — ледниктэр уонна хайалар тоҥ бэргэһэлэрэ ылаллар эбит. Онон сиргэ баар уу биир эрэ бырыһыана киһиэхэ туһалаах. Билиҥҥи кэмҥэ 663 мөлүйүөнтэн ордук киһи олохсуйан олорор сиригэр иһэр уута суох.
Испииһэккэ хоһооннор “Туллукчаан” оҕо библиотекатын фондугар баар кыра уонна орто саастаах оҕолорго аналлаах кинигэлэртэн киирдилэр.
Үрүйэ: хоһоон //Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Иннокентий Артамонов ; [хомуйан оҥордулар: И.В. Мигалкин, З.В.Мигалкина]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.48
ҮРҮЙЭ
Үрүйэ, эйиэхэ ханыылыы саныыбын
Чуор тыллаах оҕо саас хатаннык ыллыырын.
Эн ыраас, сөп-сөрүүн уугун мин иһэрим,
Тыккырыы тыаһыыргын таптааммын истэрим.
Оҕо саас, оҕо саас, уруйдан, уруйдан
Уруулуу ып-ыраас уруйэ уутунан.
Үрүйэ, үрүйэ, омуннаах күүстээххин —
Оҕо саас төлөннөөх сүрэҕин кэпсиигин.
Эн тула долгуйар сааскы кэм сирэмэ,
Айхаллан, айхаллан, көмүстээх үрүйэ.
Лена диэн күн-күбэй ийэҕин билэбин,
Көрөбүн күннэтэ оргуйар күүрээнин.
Ол иһин бараммат бу уулаах эбиккин —
Олох баар — ол аата көҕөрөр сибэккиҥ.
Көлүччэ: хоһоон// Хоһооннор: орто саастаах оскуола оҕолоругар / Баал Хабырыыс ; [ хомуйан онордо З. В.Мигалкина ; худуоһунньук. И. Ю. Пестряков]. -Дьокуускай : Бичик, 2013. –с. 11
КӨЛҮЧЧЭ
Сөрүун күлүк иһигэр
Миигин үөрэ көрүстэ
Оҕо сааһым биһигэ —
Оонньуур уулаах көлүччэ.
Өҥүрүктүүр куйааска
Күҥҥэ уонна сөтүөлээн.
Ынах үүрэ барбакка,
Ийэм мөҕөр этэ ээ!..
Көмүс уугар бигэммит
Кыра оҕо саастарбын
Бүтүн манна кэлэммин
Ахтан. санаан ааһабын.
Үүнэр, ситэр, барҕарар
Үрдүк дьоллоох бу сиргэ
Олох хааман ааһара
Ордук түргэн эбит дьэ!
Ону өйдөө диэбиччэ
Миигин үөрэ көрүстэ
Оҕо сааһым биһигэ —
Оонньуур уулаах көлүччэ.
Үрүйэ: хоһоон// Хоһооннор: орто саастаах оскуола оҕолоругар / Баал Хабырыыс ; [ хомуйан онордо З. В.Мигалкина ; худуоһунньук. И. Ю. Пестряков]. -Дьокуускай : Бичик, 2013. –с.82
ҮРҮЙЭ
Үгүстүк да туойан муҥнаатылар
Үрүйэ көмүс сүүрүгүн.
Миигинниин биэс хааһах диэбиккэ дылы,
Суруйан көрүүм дьэ бүгүн.
Тоҕо таптаан туойаллар, үрүйэ?
Туох баарый эн үчүгэйиҥ?
Арыт ситии курдук синньигэскин,
Арыт эмиэ да кэҥэскин.
Харах-харах саҕа да буоллар
Син элгээннэрдээх буолаҕын.
Харгыгар сыккыстаан сылайаҥҥын
Манна кэлэн сынньанаҕын.
Сөрүүргээн, сөтүөлээн баран эмиэ
Сыккырыы сүүрэ тураҕын.
Сап кэриэтэ сыыйыллан дьэ эмиэ
Салаҥнык ыксаан устаҕын.
Нуктуур диэни баара дуо эн билиэҥ,
Күн-түүн айаннаан биэрэҕин!
Эт эрэ, үрүйэ, хаһан кэлиэй
Тиийэн тиксиһэр биэрэгиҥ?
Кыра кыаҕа да суох буол, баҕар,
Кэхтэн, чутуйан хаалбаккын.
Баар эйиэхэ ыраах барар баҕа,
Ол иһин төрүт уолбаккын.
Тыргылла сүүрэр тымыр үрүйэ,
Таптыы көрдүм дьулурҕаҕын.
Тугунан эрэ, чахчы. үрүйэ,
Эн миэхэҕэ маарынныыгын.
1960
Көлүйэ : хоһоон // Сайылыгым барахсан: алын кылаас оҕолоругар хоһооннор/ Бахсылыырап, У. . — Дьокуускай : Бичик, 2015. –с.8
КӨЛҮЙЭ
Аһыыр уубутун баһа
Ыаҕас, биэдэрэ тутуурдаах
Тэйиччи көлүйэҕэ тиийэбит,
Уу баһар оҕолор үлэбит.
Көлүйэбит уута ып-ыраас
Дириҥ диэн ытык ааттаах.
Чүөмпэ: хоһоон // Сайылыгым барахсан: алын кылаас оҕолоругар хоһооннор/ Бахсылыырап, У. . — Дьокуускай : Бичик, 2015. –с.9
ЧҮӨМПЭ
Үрэхпит чүөмпэтигэр
Онно Лаабыс атаҕар,
Оҕо аймах мунньустан
Сөтүөлүүр да этибит,
Умсаахтыы оонньуурбут.
Бродников, А. Төрөөбүт үрүйэм: хоһоон//Буукубалар кэпсииллэр/хомуйан оҥордо Л.Г.Петрова;худуоһунньук С.Е.Сунхалырова.- Дьокуускай:Бичик, 2007.-56с.; то же Кэпсээннэр. Хоһооннор. Поэмалар : [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] / Алексей Бродников ; [хомуйан оҥордо, киирии тылы суруйда С. А. Попов-Сэмэн Тумат]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с67
Төрөөбүт үрүйэм
Үрүйэм сыырын
Үрдүнэн хаамтым,
Үүммүт мастарын
Үгүстүк аахтым.
Үрүйэм миэнэ
Үрдүк сыырдаах,
Ырыаһыт чыычаах
Ытыктыыр сирэ.
Үрүйэ: хоһоон//// Кэпсээннэр. Хоһооннор. Поэмалар : [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] / Алексей Бродников ; [хомуйан оҥордо, киирии тылы суруйда С. А. Попов-Сэмэн Тумат]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.85
ҮРҮЙЭ
Сарсыарда чурулуу
Сайдан турар,
Эрили-бурулу
Эмиэ устар.
Күнүһүн суһумнуу
Күлэр-үөрэр,
Тэһии кулуннуу
Тэйэр-тэбэр.
Киэһэтин нуктуу
Кини таалар,
Устунан оҕолуу
Утуйан хаалар.
Көмүс сүүрээн: хоһоон // Кэпсээннэр. Хоһооннор. Поэмалар : [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] / Алексей Бродников ; [хомуйан оҥордо, киирии тылы суруйда С. А. Попов-Сэмэн Тумат]. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- с.87; то же Куорсуннаах оноҕос : кыра саастаах оҕолорго /Алексей Бродников ; [худож. И. Д. Корякин]. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1970.-с.11
КӨМҮС СҮҮРЭЭН
Көтөн-дайан
Таһымныыр,
Көтөн-мөҕөн
Куобахтыыр,
Көмүс сүүрээн.
Күөрчэх буолан
Ылбахтыыр,
Күөнэх «буолан
Сууммахтыыр,
Көмүс сүүрээн.
Күөнүн сотон
Ыраастыыр,
Күүһүн эбэн
Куоһартыыр,
Көмүс сүүрээн.
Винокурова, Р. Амма: хоһоон//Буукубалар кэпсииллэр/хомуйан оҥордо Л.Г.Петрова;худуоһунньук С.Е.Сунхалырова.- Дьокуускай:Бичик, 2007.-5с.; то же
Амма
Кылыгырас ырыалаах,
Сырдык, ыраас сүүрүктээх,
Көргө-нарга көҕүтэр,
Күлэр-үөрэр долгуннаах
Амма өрүс, Амма өрүс.
Үрүйэ: хоһоон// Дьиэрэҥкэй :Кыра оҕолорго хоһооннор/Дмитриев.П. — Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1980.-с.20
ҮРҮЙЭ
Чаҕыл күн мичээриттэн
Чахчы үөрэ быыраттан,
Эниэлэртэн ити кылыйа,
Эрчимыээхтик кылыбырайа,
Чалбах уута чачыгыраччы
Күллэ-үөрдэ күө-бааччы.
Сыккыс уута сыһыгырыы,
Сыыртан сүүрэр
ыстаҥалыы.
Таммах ууттан тардыстан,
Түллэ-үллэ таһымнаан,
Үрүҥ сүүрүк үҥкүрүйэ,
Үөскүүр үүт үрүйэ.
- Тоҕо түргэн үрүччэ,
- Үөрдүҥ-көттүҥ итиччэ?
- Ханна тиэтэйэн маннык
- Чаҕаарыйдыҥ хатаннык?
- Эмпэрэ көҥүс устун
- Эриллэ-бурулла уһуннуҥ?
- Эбэбит кэрэ Элиэнэ
Эҥсиллэр киэҥ иэнэ
Эбилиннэр диэммин,
Элэстэнэн эрэбин! —
Харылас улгум сүүрүк
Хардарда чуо холкутук.
Аллан эбэккэм: оһуохай// Уос номоҕо: таабырыннар, өс хоһоонноро/ Дьөҥкү Сээн — Таатта: Таттинская типография, 2002.-с.8
АЛЛАН ЭБЭККЭМ
Үрүҥ мааны хатыҥнардаах
Үтүө үөмэх үөттэриктэрдээх
Бөдөҥнүүрэ тииттэриктэрдээх,
Бөлкөй арыы бэстэриктэрдээх
Аллан — Аллан эбэккэйбин
Алыс — алыс таптыыбын.
Арылы-дьэрэли сүүрүктээх,
Аллар-баллар быйаҥнардаах
Аҥааттар-муҥааттар көстүүлээх
Ааҕыллан ситтэрбэт сир баайдаах.
Аллан-аллан эбэккэйбин
Алыс-алыс таптыыбын.
Үрдүктүүрэ үөрэхтээх
Үөрэх-билии баһылаабыт,
Араас идэ дьарыктаах
Аттаах үлэһит үксээбит
Аллан-Аллан эбэккэйбин
Алыс-алыс таптыыбын
Кондратьев, А. Сүүрээннэр: хоһоон// Тыл дьэрэкээн кустуга : [оскуола алын кылааhын оҕолоругар / Евдокия Ноговицына ; Нь. Е.Ябловская ойуулара]. — Дьокуускай : Бичик, 2012.-24
Чобуо, сытыы сүүрээннэр
Чурулаһа сүүрэннэр,
Саас суһуоҕа буоланнар
Сардаҥара субуллаллар.
Көҥүскэ:хоһоон//Бэлэх: кыра, орто саастаах оскуола оҕолоругар/Феоктист Софронов.- Якутскай: Саха сиринээҕи кинигэ изд-та, 1972.- с.22
КӨҤҮСКЭ
Оҕолор тыынан көҥүһү
Уҥуор-маҥаар усталлар,
Дохсун долгуннаах өрүһү
Туоруур курдук тутталлар.
Хаарбах, чараас тыыларын
«Хараап» диэн киэбиртилэр,
Моторуспут уолаттарын
«Мотуруостар» дэстилэр.
Володя онно «капитан»
Буолан, аа-дьуо хаамыталыыр.
Чуордук, дьоһуннаахтык
хаһыытаан,
Дьоннорун хамаандалыыр
Онтон тыыны иҥнэҥнэтэн,
Оонньоон, «буурҕа» түһэрдилэр.
Халты хамсанан, дэҥнэтэн,
«Хараабы» түҥнэрдилэр.
«Хараап хампарыйан», бары
Хамаанда кытыыга устар…
Умса түспүт «харааптарын»
Олортулар «мотуруостар».
Алдьархай аматык ааһар.
Арай Коля «мотуруоспут»
Саҥатык соҕус аҥаар
Саппыкыта суох буолбут.
Саппыкы ууга хаалара
Сатаммата биллэр, чуолкай.
Коля аҕата абаран,
Курун ылыаҕа — алдьархай.
Саппыкыны бары көрдүү
Сатыыллар тоҥ күөс быстыҥа.
Сылайдылар өлөрдүү,
Сыра-сылба быһынна.
Саппыкы суох. Уолаттар
Саллан, тоҥон, көҥүскэ
Умсуохтарын баҕарбаттар
Олордулар киирбэккэ.
Сапсыйан кэбиһэн, сорох
Салбыҥныы турар дьиэтигэр.
Сүтүктээх Коля уол сордоох
Сүргэтэ тостор, иэдэйэр.
Онтон титирии-титирии,
Умсар Володя хаста да.
Саамай тиһэҕэр биир тирии
Саппыкыны булан таҕыста!
…Оннук Володя дьулуура
Оччоттон дьону дьоллуура.
Сыккыс: хоһоон//Күн мичээрдэр: хоһооннор / Иннокентий Сыроватскай;М.Игнатьева ойуулара.- Дьокуускай:Бичик, 2010.-с.17
сыккыс
Сис хаара ирдэ
Сыккыска киирдэ,
Эниэни булла
Элэҥнэс буолла.
Бу сыккыс биллэр
Үрэххэ киириэ,
Өрүскэ эбиллэн
Муораҕа тиийиэ.
Кумааҕы баарыстаах
Харааппын ыыттым,
Ыраах да ыраах
Айаҥҥа сырыттын.
Сүүрээннэр: хоһоон // Биһик ырыата : [хоһооннор, ырыалар] / Михаил Тимофеев ; [худож. М. П. Баишева]. -Дьокуускай : Бичик, 2010.-с.27
СҮҮРЭЭННЭР
Хотоолго, хомурах анныгар
Куустуһа түстүлэр сүүрээннэр.
Курдары уот тыгар, Күн тыгар,
Хаар анна күүгэнтэн үлүннэ.
Көстүбэт күлүмэх үҥкүүттэн
Кылыгыр тыастанна хаар анна:
Ахтыспыт алыптаах көрсүүттэн
Айаарда көр-ырыа дуораана…
Сайыыга түһүөххэ — үрэххэ
! Суолбутун сууһара солооммут,
Күрүлгэн күүстэнэн көтүөххэ,
Күөл мууһун көтөҕүө долгуммут.
Үрүҥ көмүс үрүйэлэр: хоһоон // Биһик ырыата : [хоһооннор, ырыалар] / Михаил Тимофеев ; [худож. М. П. Баишева]. -Дьокуускай : Бичик, 2010.-с.27
ҮРҮҤ КӨМҮС ҮРҮЙЭЛЭР
Үгүс таас үрэхтэр
Өлүөнэҕэ түһэллэр.
Сир хараҕыттан, мус тоҥтон
Сайыны быһа, оҥостон,
Сыйыһыйар сүүрээниктэр
Сэргэстэһэн иһэллэр.
Үөрэ-көтө иһээхтииллэр,
Үрүйэҕэ киирэллэр.
Сылаас уулаах киэҥ да күөллэр
Сырдыы-үөрэ көрсүһэллэр.
Күн уотугар үрүйэлэр
Күлүмүрдүү күлэллэр.
Күүһү-уоҕу холбооттууллар,
Күрүлгэннии усталлар.
Ыраах суолга бу үрэхтэр
Аргыстаһан айанныыллар.
Ыйдаҥаҕа кый үрдүктэн
Арылыйа сырдыыллар.
Куттаабаттар, чаҕыппаттар
Кураан-куйаас сайыннар.
Үөрэ-көтө дьүөгэлиилэр
Үлүмнэһэн үлэлииллэр,
Эйэлээхтэр, иллээхтэр
Илин-кэлин түһэллэр.
Быстан-уолан хаалбат эбит
Маннык буолан Эбэбит.
Таммах: хоһоон // Биһик ырыата : [хоһооннор, ырыалар] / Михаил Тимофеев ; [худож. М. П. Баишева]. -Дьокуускай : Бичик, 2010.-с. 24
ТАММАХ
Чолк! Чолк! Чолк! Чолк!
Таммалыыбыт сааскыттан.
Чолк! Чолк! Чолк! Чолк!
Таммалыыбыт сарайтан.
Лыҥ! Лыҥ! Лыҥ! Лыҥ!
Чопчу буолар, тоҥор баар.
Лыҥ! Лыҥ! Лыҥ! Лыҥ!
Лыҥкыныыбыт дьыбарга.
Кылк-кылк! Кылк-кылк!
Күлүмнүүбүт күүлэҕэ.
Чалк-чалк! Чалк-чалк!
Таммалыыбыт чалбахха…
Чалк-чолк! Чалк-чолк!
Тэйиэккэлиир дьиэрэҥкэй!
Чалк-чолк! Чалк-чолк!
Тэһийбэппит тиэргэҥҥэ!
Көлүкэ: хоһоон// Кустук сэттэ өҥүнэн: хоһооннор/ Айтыына Уран; [А.Егорова, Е.Данилова ойуулара].- Дьокуускай: Айар, 2022.- с.14
Көлүкэ
Килбэчийэр эрээри
Бу сиэркилэ буолбатах,
Долгуннурар эрээри
Муора эмиэ буолбатах.
Сөтүөлүөххэ уута сылаас,
Чомпойдуохха олус ыраас,
Алаас сиргэ көлукэ
Киэһэ саста күлүккэ.
Тимофеева М.Н.- Самаана. Таһырдьа ардаата: хоһоон//Сир симэхтэрэ/ хомуйан оҥордо Р.Н.Тимофеева — Михайлова.- Дьокуускай: ХИФУ издательскай дьиэтэ, 2018.- с.17
Таһырдьа ардаата,
Тохтоло суох кутта,
Тулабыт уулаата,
Тэллэйбит улаатта.
Лиханова Н.М.- Чэмэлиинэ. Ардах: хоһоон//Сир симэхтэрэ/ хомуйан оҥордо Р.Н.Тимофеева — Михайлова.- Дьокуускай: ХИФУ издательскай дьиэтэ, 2018.- с. 30
АРДАХ
Ардах түстэ — үчүгэйиэн,
Сөбүлүүбүн ардаҕы —
Оҕуруоппут үүнүөҕэ,
Отоммут да элбиэҕэ.
Сүүрүк: хоһоон// Ымыы : [хоһооннор] / Степан Тимофеев ; [худож.
С. В. Федоров]. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1975. -с.35
СҮҮРҮК
Сүүрүк олус түргэн —
Сүүһүнэн көһү кэлбит.
Кырдьык быһый эбит,
Ол иһин сүүрүк диэбиттэр.
Максимов, Д.Д. Күһүҥҥү Аллан: хоһоон// Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы /”Таатта” хаһыат редакцията АУ; бырайыак автора, кинигэ сүрүн редактора А.Ф.Постников – Сындыыс.- Ытык Күөл, 2012.- с.152
Күһүҥҥү Аллан
Хапсыһар адьырҕа эһэлии
Харсыттан тахсыбыт уорунан
Кырылыы оргуйар долгуннар
Кытыллыын кырбаһан эрэллэр.
Бэйдиэ барыах бааллары
Бэйэтин күөнүнэн тохтотон,
Эмпэрэ биэрэк эркинэ
Этирик түөһүн тоһуйар.
Оргуйар уу уорҕата
Орулуу-орулуу ытыллар,
Айманар адырыын арҕастар
Сүүрүккэ сүктэрэн ааһаллар.
Күһүннүүн күөнтэһэр көстүүлэр
Күрэһин былдьаһар күннэрэ
Күүстэрин холоһон эрэллэр
Күөх сайын күрэнэр кэмигэр.
Кулачикова В.И. — Үруччэ. Мин үрүйэбин: хоһоон// Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы /”Таатта” хаһыат редакцията АУ; бырайыак автора, кинигэ сүрүн редактора А.Ф.Постников – Сындыыс.- Ытык Күөл, 2012.- с.162
Мин үрүйэбин
Мин үрүйэбин, чарылыы устабын
Ардыгар кыарыыбын, ардыгар кэҥиибин
Күлүмнэс күн уота мин дуолбар сөтүөлүүр,
Мөһүүрэ кыымнарын оонньото ыспахтыыр.
Мин үрүйэбин, ардыгар сылайан
Тохтооммун уоскуйан талбааран ылабын,
Сороҕор көһөҥө таастарга хаайтаран
Хоргуппут оҕолуу тиргиллэ мөхсөбүн.
Мин үрүйэбин, күрүлгэн күүгэммин
Көппөтө тыылларан, будулҕан буолабын
Ардыгар үөһэттэн охсулла түһэбин
Куурдубут уубунан, бырдааттыы ыһабын.
Аарыма хатыҥым миэхэҕэ нөрүйэн
Күлүгүн көрүнэр, киистэтин тараанар.
Сэбирдэх ардаҕын opгууйдук түһэрэр
Эйэҕэс ийэлии, атаара далбаатыыр.
Эрийэ-буруйа, эргийэ-урбана
Тырымнас сулустаах халлааным анныгар
Кырылыы-чырылыы. кэринэ сүүрэбин.
Кэрэни-ырааҕы тарҕата туойабын
Кулаковскай, А.Р.- Дьэҥкир. Ардах: хоһоон// Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы /”Таатта” хаһыат редакцията АУ; бырайыак автора, кинигэ сүрүн редактора А.Ф.Постников – Сындыыс.- Ытык Күөл, 2012.- с.172
Ардах
Бүгүн чункук, санньыар,
Халлааны былыт бүрүйэр.
Тохтообокко ардах түһэр,
Суолга чалбах халыйар.
Күүтүмэ, сарсын халлыбат!
Күн, саараама, өлбөт!
Ыспааһаптары силбээн түһэр
Ардах тыаны туманырдар.
Өйдүүбүн бастакы самыыры-
Дьэрэкээн кустуктаах, күүтүүлээх,
Сэбирдэххэ таммах ыйыыр
Сырдык, ыраас ардаҕы.
Этиҥнээх ардах ардыгар
Хатыҥ чараҥ сэбирдэҕэр
Сэргэх кулун туйаҕыныы
Табыгырыы саҕалыырын,
Көлүкэ ньууругар үҥкүүлээн
Көмүс тоһоҕо ыйыырын,
Күлүмүрдүү күүгүнээн
Курулаччы кутарын.
Билэбин күһүҥҥү унньуор
Самыыр кэлэн түһүөҕүн,
Отун-маһын санньыар
Ардах кыһыҥҥа бэлэмниэҕин.
Гурьев, К.Н. Тааттабар: хоһоон// Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы /”Таатта” хаһыат редакцията АУ; бырайыак автора, кинигэ сүрүн редактора А.Ф.Постников – Сындыыс.- Ытык Күөл, 2012.- с.244
Тааттабар
Хас эмэ улууһу курдаттыы,
Дьон сэргэ олоҕун угуттаан,
Талаҕын быыһыттан сөрүүкээн,
Талыы кыыс кэриэтэ талбааран,
Налыйан, наскыйан устаргын
Таптыыбын даҕаны Тааттабын.
Кыыс оҕо кэрэхсии көрдүн диэн
Суугунуур чараҥнаах буолбуккун.
Уол оҕо олохсуй, тутун диэн
Дьоһуннаах туой буордаах дойдугун.
Сайаҕас буорунан унаарар
Дьаарбайар мин талба Тааттабар.
Атаарар, сайыһар курдук дии
Аттанар, айанныыр түгэммэр.
Күөх ньургун сиккиэр тыал, көр ити
Биэбэйдээн, бэрийэн тарыыр дии…
Оргууйдук, талбаара устаарый,
Дууһабын долгута тыаһаарый.
Попова, А.С. Таатта Амматын таптыыбын: хоһоон// Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы /”Таатта” хаһыат редакцията АУ; бырайыак автора, кинигэ сүрүн редактора А.Ф.Постников – Сындыыс.- Ытык Күөл, 2012.- с.331
Таатта Амматын таптыыбын
Дьаралык килбиэн сүүрүктээх
Дьарҕаа таас түгэхтээх,
Дьиримнэс, ыраас долгуннаах,
Дьэҥкир, дэлэй уулардаах
Талба налыы хочолоох
Таатта Амматын таптыыбын.
Курдуу иирэ талахтаах,
Тула үрдүк кытыллаах,
Ыраахтан көстөр мырааннаах,
Ытык-мааны алаастаах,
Талба налыы хочолоох
Таатта Амматын таптыыбын.
Умнуллубат көстүүлээх
Улуу Тэйэр хайалаах,
Учай, Мойуона, Хоптолоох
Ураты кэриэс дойдулаах,
Талба налыы хочолоох
Таатта Амматын таптыыбын.
Хомпоруун хотой тохтообут
Тиһилик мөҥүөн хайалаах,
Кыталык кыыл ыллаабыт
Кырпай маҥан кырдаллаах,
Талба налыы хочолоох
Таатта Амматын таптыыбын.
Норуот дьолун түстэспит
Номох буолбут дьоннордоох,
Кэпсэммэт сүдү күүстэммит
Кистэлэҥ олох кыымнардаах,
Талба налыы хочолоох
Таатта Амматын таптыыбын.
Сырдык ыраас сыдьаайа —
Санаа сайдар саҕаҕа,
Сылаас, намыын көстүүтэ —
Сүрэх ыллыыр биһигэ
Талба налыы хочолоох
Таатта Амматын таптыыбын.
Самсонов,П.Е. Күүгүнүүр күрүлгэн: хоһоон// Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы /”Таатта” хаһыат редакцията АУ; бырайыак автора, кинигэ сүрүн редактора А.Ф.Постников – Сындыыс.- Ытык Күөл, 2012.- с.268
Күүгүнүүр күрүлгэн
Анныгар турабын,
Ыһыллар, ытыллар,
Эймэнэ эһиллэр
Күүстэрин сөҕөбүн.
Бырдаҥа быыһыттан,
Кустугун анныттан
Курустаал тохторун
Күлүмүн хайгыыбын.
Эргийэр эрэһэ
Эриллэр кыаҕыттан,
Эр санаа эбиллэр
Эрчимнээх тыаһыттан
Эҕэрдэ эриэккэс
Этиллэр тылларын
Истэргэ дылыбын.
Варламов, Е.К. Күһүҥҥү Аллаҥҥа: хоһоон// Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы /”Таатта” хаһыат редакцията АУ; бырайыак автора, кинигэ сүрүн редактора А.Ф.Постников – Сындыыс.- Ытык Күөл, 2012.-с.352
Күһүҥҥү Аллаҥҥа
Күһүҥҥү сирилэс силлиэттэн
Аллан эбэ уордайда.
Хахсааттаах халлаанныын хатыһан,
Хараҥа түүннэргэ айманна.
Хойутаан хонуктуур хоҥордор
Кумахтаах хомоҕо түстүлэр.
Балыгы манаабыт хоптолор
Көҥөнөн күйгүөрэн ыллылар.
Халҕаһа бааллары хаһыйан
Уу аала сүүрүгү өксөйдө.
Күлүк түүн дүҥүрдүү нүксүйэн
Унньуктаах айаҥҥа турунна.
Эбэккэм кимиэллээх күһүннүүн
Көрсүспүт хабараан хапсыытын,
Нарын дууһаттан уйурҕаан
Астына, дуоһуйа турбутум…
Кузьмин, И.Г. Долгуннар: хоһоон// Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы /”Таатта” хаһыат редакцията АУ; бырайыак автора, кинигэ сүрүн редактора А.Ф.Постников – Сындыыс.- Ытык Күөл, 2012.с.217
Долгуннар
Долгуннар, долгуннар.
Эрэһэ долгуннар.
Дьэргэйэ сырсаллар,
Сайыһа хаалаллар.
Күлүмнээт сүтэллэр,
Көөчүктүү күлэллэр.
Ардыгар талбаара
Аргыыйдык усталлар.
Оччоҕо долгуннар
Наҕыллар-намыыннар,
Кынаттаах санаалар
Көҥүллүк тахсаллар.
Ыраахха, кэрэҕэ
Ыҥырар курдуктар,
Туох эрэ үтүөҕэ
Үтэйэр курдуктар.
Ардыгар долгуннар
Бааллыра күүрэллэр,
Үргүбүт табалар
Үөрдэрин курдуктар.
Оччоҕо оргуйар
Күөс курдук кыынньаннар.
Өрүтэ харбаһар
Түллэҥниир долгуннар.
Мин хорсун баалбынан
Туораатым диир курдук,
Эр санаа ырыатын
Тардаллар быһыылаах.
Үрүйэ: хоһоон // Хомурахха хоһооннор: хоһооннор, поэмалар/ Дыдаев, Дмитрий.- Якутскай: саха сиригээҕи кинигэ изд-та, 1990.- с.11
ҮРҮЙЭ
Күөх сирэм быыһынан
Үрүйэ устар, устар,
Күн сарыалын саптынан
Күлүмүрдүү сытар
Чуумпу хайаны кэрийэ,
Чурулуу тыаһаан сүүрэр,
Дьэҥкэһийэ, дьэрэлийэ,
Дьигиһийэр, күүрэр.
Үрүйэ мустан, мустан,
Үрэх буолан үҥкүүлүүр,
Үгүс үрэх тардыһан,
Үлүскэннээх үрэх үөскүүр.
Күннүк Уурастыырвап с.15
СУОЛА
Тыҥ кырыыта охсуллан,
Тылбааран сырдаан барбыта.
Сардаҥалаах иминэн
Сааскы түүнүм тыыммыта.
Ыйга күлүмнээн Суола
Ыраас уунан устубута.
Итии тыыннаах туманым
Илин биэрэктэн көппүтэ.
Эти-хааны дьэгдьитэр
Эмтээх салгын үрбүтэ, —
Көмүс өҥнөөх долгунум
Күндээрийэ түспүтэ.
Дьоннор эмиэ син оннук,
Бүттүүн күүстэрин түмэннэр,
Өлгөм уулаах өрүс курдук,
Тэргэн аартыгы тэлэллэр.
Күндээ үрэх: хоһоон //Хоһооннор, поэмалар / Күннүк Уурастыырап; [М.Г. Старостин ойуута] .- Якутскай: кинигэ изд-та, 1987.- с.136
КҮНДЭЭ ҮРЭХ
Көстөөх сиртэн унаарар
Көнньүөс торҕо урсуннаах,
Күүрэ устар уулардаах,
Күөстүү үллэр долгуннаах
Күндээ үрэх барахсан.
Күөнэх, собо балыктаах,
Күргүөм үгүс көтөрдөөх,
Күһээн уойар тайахтаах,
Күннээх хара саһыллаах
Күндээ үрэх барахсан.
Көмүс, алтан ардайдаах,
Көтө кыынньар кумахтаах,
Күкүр хайа кыһыаллаах,
Көнө хонуу кытыллаах
Кундээ үрэх барахсан.
Күүрэн этэр этиҥнээх,
Күүскэ түһэр самыырдаах,
Күргүс куйаас ухханнаах,
Күтүр үтүө сайыннаах
Күндээ үрэх барахсан.
Күндүл халлаан анныгар,
Күкүр хайа күлүгэр
Күүрэр-түллэр сүүрүктээх,
Күөстүү үллэр долгуннаах
Күндээ үрэх барахсан.
Сырдык үрүччэ: хоһоон //Хоһооннор, поэмалар / Күннүк Уурастыырап; [М.Г. Старостин ойуута] .- Якутскай: кинигэ изд-та, 1987.- с.165
СЫРДЫК ҮРҮЧЧЭ
Сырдык үрүччэ,
Эмискэ көрбүччэ,
Эйиигин сэнииллэр:
«Эчи, дьоҕуһун ньии!»— дииллэр.
Суох, оннук буолбат,
Ууҥ ончу уолбат,—
Сайыны быһа
Быыппаста, тыга,
Уста сытаҕын,
Даарым кыраҕын!
Орулуур бааллаах байҕалтан
Уоруттан саллан, кыйданан,
Үүрэр, көссөр тыаллартан
Үрэллэн, үлтү быданан,
Быданнаах ырааҕы тэлэннэр,
Быйаҥнаах былыттар кэлэннэр —
Үрдүгэр мусталлар,
Үмүөрэ усталлар.
Нүһэр-ыар этиҥнэр
Нүҥсүйэн этэннэр,
Чаҕылҕан
Чаҕыллан,
Утаппыт сири угуттуур,
Уйгулаах самыыр курулуур.
Сырдык үрүччэ,
Ардах түспүччэ,
Силис уутуттан силбэнэн,
Сир тымырыттан эбинэн,
Сирилии-дьирилии тэбинэн,
Сиэлэр дьигискэннэнэн,
Кутулла-суккулла айманан,
Куугунуур айаннанан,
Аатыраҕын,
Алыстыыгын…
Көмүс суһумнаах ньуургар
Халлаан күлүгүн көрүнэр.
Күндэлэс ыраас уугар
Хатыҥ суһуоҕун өрүнэр.
Чугаскар,
Тулаҕар —
Туох барыта ыллыыр,
Туох барыта сырдыыр,
Киэркэйэр,
Кэрэтийэр,
Тэтэрэр,
Чэлгийэр…
Үрүҥ күн анныгар
Үрдүк төлкөлөөх эбиккин,
Үүнэр соргу аатыгар
Үөскүү-үөдүйэ кэлбиккин!
Кураанныыр кутталга киирбэккэ,
Куурары-уолары билбэккэ,
Уурайбакка сүүрэҥҥин,
Уоскуйбакка күүрэҥҥин,
Өрүү үрүлүйэ устаҕын,
Өрөгөйдүү тураҕын…
Сырдык үрүччэ,
Үөрбүччэ-көппүччэ,
Мин этиим —
Билиниим:
Ырыам, эн курдук,
Ырбакка салҕанар.
Онно күөх сайын, от-бурдук
Күннүүр кэмэ албанар,
Дьон олоҕун кэскилэ суруллар,
Дьоло, эрэлэ хоһуллар…