Загрузка...ЛУКИНОВА
Алевтина Ивановна
1963 сыллаахха от ыйын 15 күнүгэр Ньурба оройуонугар Күндээдэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1978 сыллаахха Дьокуускайдааҕы музыкальнай училище дирижерскай-хоровой отделениетыгар бэлэмнэнии курсугар үөрэнэ сылдьыбыта. Дойдутугар Ньурбаҕа кэлэн драмтеатрга биир сыл ырыаһыт быһыытынан үлэлээбитэ. 1979 сыл сайыныгар Москватааҕы эстрадно-үирковой училище вокальнай отделениетыгар киирбитэ, күһүнүгэр ити отделение сабыллан хаалан, Дьокуускайдааҕы государственнай үҥкүү ансамблыгар ырыаһытынан хаалбыта. Онтон дойдутугар кэлэн, ыал ийэтэ буолан, оҕолонон баран, киэһээҥҥи оскуола XI кылааһы ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ. Тойукка Куприянов Егор Терентьевич үөрэппит, үҥкүү тылын этиигэ ийэтэ уһуйбута.
1990 сылга Дьөһөгөй ыһыаҕар бастаан «Ордьоох Сэргэй» бирииһин чороон ылта, 1991 сылга — сувенир. 1992 сыллаахха Мирнэй ыһыаҕар I миэстэни ылбыта. 1993 сыллаахха Дьокуускайдааҕы культура уонна искусство коллеһын бүтэрэн режиссер идэтин ылбыта.
1993 сылга Ньурба ыһыаҕар бэйэтин саастыылаахтарыгар I миэстэни, Үөһээ Бүлүү ыһыаҕар «Оһуокай эрэлэ» бирииһи — убаһаны ылбыта, наүиональнай таҥаһыгар II миэстэ буолта.
«Күөх Ньурба күөрэгэйэ
Көрүлээн-оонньоон ааспытын
Кэлэр, үүнэр көлүөнэ
Кэпсээн оҥосто сырыттын», —диэн Куорамыкы олохтоохторо алгыы хаалтара. «Кыталык» культурнай киин фольклорнай салаатыгар үлэлээбитэ. Билигин үҥкүү национальнай театрын солистката.
Ооһуокайдыыр оһуокай,
Ээһиэ-кээй-диир ээ-һиэ-кэй,
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Ахсынньылыыр ыйдарым
Apгыардардаах тымныытын,
Тохсунньулуур ыйдарым
Томороонноох тымныытын,
Олунньулуур ыйдарын
Уорааннардаах дьыбарын,
Кулун тутар ыйдарым,
Кубулҕаттаах күннэрин,
Тоҕус ыйын туорааммыт,
Көмүрүө хаарын уулларан,
Кырыа кыһын кыйданан,
Томтор сирим харааран
Хара сиргэ үктэнэн,
Бөлөх ойуур мастардаах,
Ойуу хатыҥ чараҥнаах,
Сыыйа тардыы талахтаах,
Эрийии иирэ эркиннээх
Бүлүү эбэм биэрэгэр,
Дьоллоох Ньурбам томторугар
Сандал сааһым мичээрэн
Сэлэ чэчир аттыгар,
Чээлэй солко кырсыгар
Чэлгиэн маҥан түһүлгэ
Тэрилиннэ, дьүөгэлээр.
Самаан сайын саргытыгар,
Үрүҥ илгэ уйгутугар
Үөрүү-көтүү үрдээхтээн,
Айгыр ыһыах аһыллан
Тунах ыһыах туругурда.
Араа-бараа саастаахтар
Үүнэн иһэр көлүөнэм
Хайа сиртэн сылдьарбын,
Хантан хааннаах киһибин
Хайаан да ыйытыаххыт:
Ойор сырдык күннээх,
Ыраас тэргэн ыйдаах,
Чолбон сулус ыалдьыттаах,
Дьэҥкнр хара тыалардаах,
Хатыҥ, чаран хаймыылаах,
Күнү алгыыр аналлаах!
Күорэгэйэ чыычаахтаах,
Кэрээн этэр кэҕэлээх,
Өрөөн үөтэр өтөннөөх,
Xopoҕop муостаах мэччийэр
Көнө-налыы хонуулаах,
Дьөһөгөй үөрдээн көччүйэр
Киэнэ-нэлэмэн сыһыылаах,
Үтүө үгэскэ уһуйар
Үтүмэн үгүс дьоннордоох,
Ырыа-тойук доҕуһуоллаах
Ыллам-дьэллэм ыччаттардаах,
Күлүгүн көрүнэр уулардаах,
Күндүөбэйэ балыктаах
Күндээдэтэ эбэкээм
Күөрэгэйэ буоламмын
Күндүл күнү көрбүтүм,
Үтүөкэн дьону көрсөммүн
Уран тылга уһуллан
Ийэ тылым истиҥинэн,
Aҕa тылым алыбынан,
Айхаллаатым, атастаар.
Чэгиэн күҥҥэ махтанан
Нуолур солко кырдалга
Чоокура оттоох кырсыгар
Кылыһахтаах ырыанан
Кылыйбалаан ылыаҕыҥ,
Көй салгыҥҥа көччүйэн
Күөхтүүр оттоох көбүөргэ
Көтөн-ойон көрүлүөҕүҥ.
Омоҕой Эллэй сиэннэрэ,
Саха омук биһиги
Сайда үүнэ туруохпут,
Бүлүү эбэ устунан
Доҕуһуоллаах тойукпут
Дуорайаахтыы туруохтун.
Хобо чуораан буоланнар
Көй салгыҥҥа көттүннэр
Ыллаабыччай ырыабыт
Хатыҥ, чараҥ быыһынан
Этигэн хомустуу дьүрүһүй,
Кылыһахтаах куоласпыт
Кырыымпалыы кыырайдын.
Эһиэкэйдиир эһиэкэй,
Оһуокайдыыр оһуокай.
Кэрэ-нарын кыргыттар
Сир симэҕин ситэрэн
Оһуор окко дугунан
Кыталыктыы кынтайыҥ.
Иһирэх-истиҥ ийэлэр
Эйэлээх күндү эбэлэр
Айыыһыт хотуннуу лаглаһан
Аламай күнү айхаллаан.
Сайаҕас сахам дьонугар
Тунах ыһыах тэриллэн
Айгыр ыһыах арыллан
Көрдөөх дьонум көрүлүүр
Күндү кэмэ күөрэйдэ,
Көрүөх билэ дьоннорум
Күөмчүлээхтии көрбөккө
Былыргыттан быстыбатах,
Урукку дьылтан уостубатах
Өбүгэ дьоммут үгэһинэн
Үкэр оттоох оһуорга
Үктэллэнэн тураммыт
Үөрүү-көтүү үҥкүүтүн
Күөдьүтүөҕүҥ, өрүөллэр,
Дьоллоох Ньурбам томторугар,
Дьулайыгар-ньууругар
Көрдөөх-нардаах оонньууга
Күммүт күлүгэ көҕүрүүр,
Уран тойук туонатыгар
Унаар халлаан угуйар.
Саһарҕабыт тыгыыта
Сарсыҥҥыга эрэллээх
Сайдан-үүнэн иһиэҕиҥ,
Чэлгиэн күҥнэ махтанан
Тэйэн-тэбэн биэриэҕиҥ.
Оһуокайдыыр-оһуокай,
Эһиэкэйдиир-эһиэкэй!
АФАНАСЬЕВА
Лидия Степановна
Талааннаах ырыаһыт, тойуксут уонна оһуокайдьыт — 1940 сыллаахха олунньу ый 23 күнүгэр Үөһээ Бүлүүгэ төрөөбүтэ. 1965-66 сс. 2 сыллаах медсестралар курстарын бүтэрэн, урут үлэлээбит сиригэр, глазной отделениеҕа 25 сыл үлэлээтэ. 1979 с. Сунтаарга фольклор зональной фестифалыгар лауреат буолбута. Ол сыл Дьокуускайга баран тойукка уонна «Лыыбырда» диэн саха остуоруйатынан конкурска кыттыбыта. 1988 с. фольклор фестивалыгар эмиэ лауреат буолбута. 1989 с. тойуксуттар конкурстарыгар I миэстэни ылбыта.
Лидия Степановна тойуктара, саха народнай ырыалара 1987 с. уһуллубута Дьокуускайдааҕы радио фондатыгар уурулла сытар.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй.
Чэйик эрэ, сэгэрдэр
Чэлгиэн тыабыт күлүгэр,
Чэчир тула мунньустан,
Тиргэл сиртэн тирэнэн,
Чиэстээх араас үлэбит
Туоһутунан буолбуччай
Чэрдээх халыҥ ытыстан
Тутуһаммыт бу курдук
Төрүттэрбит оонньуутун
Түһүлгэтин тэрийэн
Саха омук барахсан
Саһарҕалыын көрсүһэр
Сайбарыыннаах ыһыаҕын
С a ҕа л ы а ҕы ҥ, саҥастаар.
Санаа тиийбэт — киэҥ дэлэй
Сахам сирин ньууругар,
Үстүүр үөстээх Бүлүүкэм
Үрдүк сыырдаах биэрэгэр,
Үөһээ Бүлүүм сиригэр
Дьикти кэрэ эһиэкэй
Тэрилиннэ, дьүөгэлэр.
Иһирэхчэй иэйиилээх
Этэр тылбыт сүмэтин
Эккэ-хааҥҥа иҥэрэн
Эдэр дьоммор — эһиэхэ
Этэн-тыынан биэрдэрбиэн.
Аһыныгас сайаҕас
Айыыһытым барахсан,
Эйэҕэстэй сайаҕас
Иэйиэхситим — мин кутум
Кэлэр барар суолларбар
Көмүскэстээх санаанан
Kөрө-истэ сылдьыҥ диэн
Көрдөһөрүм улахан.
Уоттаах буурҕа дьылыттан
Уона сэттэ сыллаахтан,
Урааҥхайдыыр сахалар
Харака-бүдүк олохтон;
Холбуу турар хотонноох,
Чэҥнээх муустуур түннүктээх,
Хара буордуур муосталаах
Балаҕантан тэйбиппит
Быдаҥнаата, доҕоттор.
Тэҥнээн көрөр буоллахха
Хайдах курдук — бу бүгүн
Олохторбут тубуста.
Эдэр ыччат — оҕолор
Холбоспуччай — ыал буолбут,
Сылаас дьиэни тэриммит
Күннэригэ элбээтэ.
Хайдах курдук кэрэний?
Тула өттүм бүтүннүү
Сырдаан кэлэр курдук дии.
Кырдьаҕастан алгыһын
Ыһык гына сылдьаҥҥыт,
Эдэрдэртэн эйэтин
Иэйиикэтин ылаҥҥыт
Олохторгут суолугар
Тирэх гына сылдьаарын.
Кырдьар диэни билимэн,
Кэллэҕинэ даҕаны
Киллэримэҥ кинини.
Күүтүллүбэтэх кыһаҕа
Тирээтэҕинэ даҕаны,
Ыллаан, туойан бардахха
Күҥҥүт кэлэн көстүөҕэ,
Сатаҕырбыт санааҕыт
Сырдаан кэлиэ, доҕоттор.
Киммит кэлэн — бу манна
Кэпсээн-ипсээн барда диэн
Кэрэһэлиир буоллахха
Үөһээ Бүлүүм биэрэгин
Дьиктм кэрэ сиригэр
Буорга-сыыска буккуллан
Буһан-хатан үөскээбит
Алта оҕо ийэтэ,
Уонча оҕо эбэтэ
Биэнсийэлээх саастардаах,
Ырыа ыллыыр ыаһахтаах,
Тойук туойар доҕуһуоллаах,
Оһуокайдыыр идэлээх
Охонооһойобо кэлэммин
Оонньоон-көрүлээн аастаҕым.
Дьонум-сэргэм барыта
Дьуохар этэр кэмнэрбэр
Тоҕуоруһан киирэҥнит,
Тэҥҥэ бииргэ ыллаһан,
Түһүлгэбин тврүттээн,
Тирэх буолбут дьоннорго
Махтанабын эһиэхэ.
Сарсын эмиэ күн үүнүө,
Сунтаар кэрэ сиригэр,
Тунах ыһыах туһугар
Көтөр аалга олорон
Айанныахпыт, доҕоттоор.
Эһиэкэйдиир эһиэкэй,
Оһуокайдыыр оһуокай!
ЕГОРОВА
Любовь Николаевна- Тапталлаана
1952 сыллаахха олунньу 10 кнүгэр Ньурба оройуонугар Маалыкай нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Идэтинэн оҕо тэримлтэтин үлэһитэ. Билигин Маалыкайга детсадка методиһынан үлэлиир. Урут кулуупка үлэлээн сылдьыбыта. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыттан чабырҕаҕынан, тойугунан дьарыктанар. Үҥкүү тылын быраҕа сылдьан баран этэн эрэр. Уһуйбут киһитинэн саха тылыгар үөрэппит учуутала Василий Кириллович Ксенофонтов буолар. 1991-92 сс. Маалыкайга ыытыллыбыт «Умнуллубат куоластар» конкурска кыттан чороонунан бириэмийэлэммитэ.
Оһуок-оһуок оһуокай,
Оһуокайдыыр оһуокай.
Өбүгэбит үгэһннэн
Саха омук оонньуутун —
Оһуокайын, доҕоттор,
Оройуттан тутуоҕуҥ.
Араас сиртэн мустаммыт
Төрүттэммнт түһүлгэни
Салаллар кэрэ кнэһэтнгэр
Хоһоонноохуй тыллардаах
Aҕa саастаах дьоннорум
Саха омук оонньуутун
Көлүөнэттэн көлүөнэҕэ
Биллэрин туһугар
Аргыстардаах тылынан
Этэн, эбэн, дьэ, иһиҥ.
Эдэр-чэгиэн дьоннорум
Көхсүгүтүн кэҥэтэн,
Куоласпытын оҥостон
Дьондуорускай оһуокайы
Саахырдаах Дьуонам,
Уҕаалааҕа Ньукулай.
Моторуона Сибиэрэбэ
Кэрэ чуор куоластарын
Умнубаппыт туһугар
Төрүттэммит түһүлгэм
Төгүрүччү хаамсаммыт
Төрүттэрбит оонньуутун
Оонньоотохпут буоллунууй.
Ити кэлин өттүттэн
Эбэн этэн истэххэ
Оонньууларга көхтөрдөөх,
Эһиэхэйгэ дьүөрэлээх
Орто сүһүөх дьоннорум
Омоҕой эһэбит саҕаттан
Этиллэр эһиэкэйи
Оонньоомохтоон хаалыаҕыҥ.
Кыыдааннаах кыһыммыт
Кыраай ыраах барыаҕа,
Күммүт үөһэ дьэ, тыган
Сытар хаары уулларыа,
Сыккыстарга, үрэхтэргэ
Үрүйэлэр сүүрүөхтэрэ
Сайыммыт кэлиэҕэ.
Кэҕэлиирэ көтөрбүт
Кэрэ чуор куолаһынан
Этэн, кэпсээн барыаҕа.
Дьэ, маннык кэмнэргэ
Саха омук үгэһинэн
Ыһыах ыһыллар кэмигэр
Хомоҕой хоһоонноох тыллардаах
Улахан дьоммун ыҥырабын.
Саҥа кэпсээн эрэр
Атастарбын эһигини
Онно эмиэ ыҥырабын.
Эһиэкэйбит, оҕолор,
Эккирээһиннээх буолааччы,
Атахпытын тэҥнээммит,
Өссө күүскэ ойоммут,
Төҥөнөхтөн тутуһан
Кырааскалаах муостанан
Халтарыччы тэбинэн
Омоҕой эһэбит оонньуутун
Уруйдуоҕун, оҕолор.
Сарсыҥҥылыыр күннэрбит
Салаллан күүскэ үүнүүтэ
Култуурабыт дьиэтигэр
Сарсын эмиэ, дьэ, манна
Кэлэҥнит, Эһиги
Этэр араас тылынан
Эһиэкэйи эҕэрдэлээн,
Оһуокайы уруйдаан,
Оонньоотохпут буоллунууй.
Ыҥырыыны ылынан
Кэлбит билэ дьоннорбор
Барҕа махтал-баһыыба,
Собуоттуура аатыттан
Эһиэхэҕэ этэбин:
Чэгиэн-чэбдик доруобуйаны,
Үлэҕэ ситиһиини
Баҕарабыт, Эһиэхэ.
СЕМЕНОВА
Валентина Владимировна
1958 сыллаахха Үөһээ Бүлүү оройуонугар Дүллүкү нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1980 сыллаахха Дьокуускайдааҕы культура училищатын бүтэрэн баран, Мэйиккэ культура дьиэтин салайааччытынан, директорынан үлэлээбитэ. 1989 сыллаахха Үөдүгэйдээҕи культура дьиэтин директорынан үлэлии сылдьан, кэтэхтэн үөрэнэн, Илин Сибиирдээҕи культура институтун бүтэрэн, методист-тэрийээччи идэтин ылбыта.
Атырдьах ыйыттан, 1992 сылтан, «Үөһээ Бүлүү» хаһыакка корреспонденынан үлэлиир. 1992 сыллаахха Үөһээ Бүлүүгэ буолбут республиканскай ыһыахха бэйэтин бөлөҕөр 1 миэстэни ылбыта уонна кэскиллээх этээччинэн биллибитэ. 1993 сылга оройуонугар үһүс миэстэни ылбыта.
Саха таптыыр оонньуутун
Саҕалыаҕын, оонньуоҕуҥ!
Күөхтүүр сирин үрдүгэр
Күндү сайын Ийэҕэ
Күүстээх үлэ кэнниттэн
Коҕүтүһэн тураммыт
Кэнэҕэһин даҕаны
Кэскил буола турдун диэн
Көмүстүүрэ доҕотторуом
Көрөн туран хаалбакка
Көрү-нары тардыаҕыҥ,
Кыырайа көтөр үҥкүүбэр
Кыталыктыы дайаҥныт,
Кыыкыната туойаҥҥыт
Кыраһыабай кырдалга
Көтөр-мөҥөр үҥкүүгэ
Көтөн-дайан биэриэҕиҥ.
Хоһоон үгүс тылынан
Холбоон илбээн самааммыт
Хоһуйаи тиһэн иһиэҕиҥ.
Оҕо саастаах эрдэхтэн
Оонньоон күлэн улааппыт
Үстүүрүктүүр үөстэрдээх
Үрүлүйэр сүүрүктээх
Үллэр Бүлүү эбэкэм
Үрдүтүгэр олорор
Үөһээ Бүлүү бөһүөлэгин
Алын өттүн көрдөххө:
Саҥа «Aппa» диэн сиргэ,
Саргылардаах ааттардаах
«Үрүҥ хайа» үрдүнэн,
Өрө баран истэххэ
Киэҥниир кэтит кэрнилээх,
Нэлэмэн кэрэ сыһыылаах
«Улахан эбэҕэ» түһэҕин.
Дойдум сирин киһитэ
Дойдуукаптыыр Түмэппий
Доҕуйуктаах тойугун
Түһүлгэтигэр киирэммин,
Ноттолоохтоон тураммын
Отой oҕo саастарбар
Оһоокойдуур оонньууну
Эппэр-хааммар инэрэн,
Олбуордарбар тиийэммин,
Оҕолору мунньаммын
Оһуокайдыыр буоларбыт.
Oҕo сааспын атааран,
Оскуоланы бүтэрэн,
Oҕонньорбун көрсүһэн,
Оҕолорбун төрөтөн,
Огдо буола түһээтин
Оронугар быраҕан
Оһуокайдыыр киэһэҕэ
Ойон тиийэр буолбутум.
Килиэп булунар үлэбин
Орто, үрдүк үөрэҕи,
Кэскиллэрдээх идэбин
Kэтэҕинэн кэбийэн,
Этэҥҥэтэ бүтэрэн
Эһээкэйдиир оонньуубун
Этэ-тыына сылдьабын.
Аанныыр Ийэ дойдукам
Атааннардаах мөҥүөннээх,
Айгыр-силик aйылҕaлaaxl
Алаат-мунаат алардаах
Ача Kүөҕэ долгуннаах
Айылгылаан далбарыгар
Айыллаахтаан үөскээбит,
Арааһыттан тэһиинээх,
Ааһа сайаҕас майгылаах,
Амарахчай санаалаах
Ааттыыр дьөһөгөй оҕолорум
Орто дойдум дуолугар
Олоҕуран олорор,
Көхсүтүттэн тэһинннээх
Күнүм дьөһөгөй oҕолоро,
Илин халлаан иитинэн
Ибир-сибир былыттар
Иитин өҥөйөн көрдөххө:
Эбир-чуодур былыттар
Илэ-чахчы эргийэн
Итии кэммит эргиллэн
Сахам сирин үрдүнэн
Саргылардаах сайыммыт
Саҕаланна, сэгэрдэр.
Сайын куйаас түһүүтэ
Унаар түптэни уһатан
Тоҕой сэлэни тардаммыт,
Сэлэ чэчир анньаммыт
Чуоҕур бастаах чуоҕуста,
Дириҥ түһүлгэ тэрилиннэ,
Икки атах тэнийдэ
Оһоокойдуур оһоокой,
Аргыый аҕай налыччы,
Наҕылыччы наскыччы
Төгүрүк күөлүм саҕачча
Түһүлгэни тэринэн
Ытыстартан ылсыһан,
Тарбахтартан тутуһан,
Бэгэччэктэн бэрсиһэн,
Тоҥонохтон тардыһан,
Оккумалтан олуйсан,
Кэтэҕинэн кэҕиллэн.
Хоолдьугунан хоҥкуйан,
Санныгынан сахсыллан
Өттүгүнэн иэҕиллэр,
Иэччэҕинэн эргийэр
Эһээкэйдиир оонньууну
Эҥээриччи тардаммыт
Этэн-тыынан иһиэҕиҥ.
Кыыдыа кылыс кыргыттар
Кынаккытын куурдунуҥ,
Дохсун-дуолан уолаттар
Дабыдалгытын даллатыҥ,
Оҕуруолуу тиһиллиҥ,
Хотоҕостуу субуллуҥ,
Нарын-намчы оһуордуу
Тиһиллэммит иһиэҕиҥ.
Алаһа-бараан дьиэҕитигэр
Айыыһыккыт барахсан
Айхалынан анаардын,
Иэримэ дьиэҕит иһигэр
Иэйиэхсиккит барахсан
Эргийэ хаама сылдьаахтаан,
Эҕэрдэнэн эркиннээн
Этэн-тыынан биэриэхтин.
Алгыс баһа сыаланнын
Айылгы төбөтө арылыннын,
Үрүн түүлээх үксээтин,
Хара түүлээх ханыыластын,
Эриэн түүлээх элбээтин
Эһиэкэйдиир эһиэкэй,
Эһээк-эһээк эһиэкэй!
Иванов
Никифор Григорьевич
1917 сыллаахха уруккунан Марха улууһугар Тэҥкэ диэн сиргэ төрөөбүтэ. Аҕата — Килээдьэ Киргиэлэй тойуксутунан дойдутугар улаханнык биһирэммит киһи этэ. Итини барытын Никифор оҕо сааһыттан истэн улааппыта, этигэр-хааныгар иҥэрбитэ.
Өҥөлдьөҕө 7 кылааһы бүтэрбитэ. 1944 сыллаахха сэриигэ барбыта. Сэрииттэн кэлэн баран, Чуукаарга олохсуйбута. Калинин, Степан Васильев аатынан совхозтарга үлэлээбитэ. Уус-уран самодеятельноска мэлдьитин кыттара, ыһыахтар кинитэ суох ыытыллыбат этилэр. Якутскайдааҕы радио фондатыгар: тойуктарын — «Саас кэлиитэ», «Партия туһунан», «Тойон Дьаҕарыма» олоҥхоттон быһа тардан суруттарбыта. Өҥөлдьө киһитэ Степанов Дмитрийтэн ырыаҕа, тойукка уонна олоҥхоҕо үөрэммит.
Кини олоҥхолоро: «Тимир биһик кыҥкыр Боотур», «Хардан окко төрөөбүт Хардагылаан Бэргэн», «Киис тириитэ саҕыйахтаах киэҥ халлаан уола», «Киргиэлэй Бэргэн», «Алаатыыр Ала Туйгун», «0ҕо Дуулаах Бухатыыр».
Чэгиэниктиир салгыммар
Тэҥиэ-бииргэ оонньуулаан,
Оһуокайтан уохтанан
Улааппытым туһугар
Тойон ытык буолабар
Ордук дьоллоох олохтоох
Оноҕойтон утумнаан
Оһоокойдоон эрэбин.
Эдэр ыччат кэккэтэ
Элбээбитин иннигэр
Эҥээр хонуум иэнигэр
Эммэсийбит кырдалбар
Эмиэ түмсэн биэрбиччэ
Эллэй Боотур саҕаттан
Эһээкэйбин тэнитэн
Этэн-туойан эрэбин.
Тумул остуой биэрэккэ
Чопчу көмус ойуулаах,
Тутумунан атахтаах,
Чуоҕаҕаркаан быһыылаах
Чороон иһити чуоҕутан
Үкэр-чараҥ тыаларбар
Сиэллээх ситин симэхтээх
Кэрээн иһит киэргэллээх,
Алаас сыһыым садатыгар
Аттыыр баһа ойуулаах
Ааллаах баҕах туруоран
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй.
Хаҥас таптыыр дабыдалтан
Холуоккалыы тутуһан
Дьоллоох ыһыах тускутун
Тускулаары, дьэ, гынным.
Кыппай хаарым кырдьыыта,
Хомурах хаарым хонуута
Сүллэр мууһум сулбуруйан,
Халаан уута халыһыйан,
Силиһим уута сиэтиһэн,
Хаарым уута батыһан
Үстүүрүктүүр үөстэрдээх
Үллэр дохсун сүүрүктээх
Үтүө үрэҕим сүүрдэн, дьэ
Бөрүөк буолар балыктаах,
Бөлкөй хара тыалардаах,
Мөлбөлкөйдүүр көбүөрдээх,
Бөлөнөҕүнэн суораттаах,
Мөлбөлкөйдүүр сүүрүктээх,
Бөдөк элбэх норуоттаах
Бүлүү өрүһүм, оҕолоор,
Үллэр мууһун өрөһөлөөн
Элиэнэ диэкн барбыта,
Кыдьымах мууһа кыйданна,
Сүллэр мууһум бүттэ, дьэ.
Өссө көрөн турбутум:
Бүлүү өрүһүм сүнньүнэн
Иннин диэки эрдиилээх
Кутуругар куукалаах,
Баһын диэки барабыыттаах,
Көхсүн диэки көлөһөлөөх
Күүстээх борохуот дьүккүйдэ.
Олох дьолун иннигэр
Улуу торҕо тунаарбыт,
Дьиэкэм бөҕө киэргэйбит
Сиэлэн-симэн кэлбиччэ
Бэстиириктиир ыйдарым
Уоннуур, аҕыс, тоҕус, дьэ
Хонуга туолар бириэмэтигэр
Дьоллоох ыһыах туруоруллан
Ыраах сиртэн ынырыллан
Атым баһа холбонор,
Оһоок-оһоок оһуокай.
Көнньөрүүлээх кымыһынан
Көхсүбүтүн кэҥэтэн
Көҕүллээх сайын оонньуутун
Көрүлээтибит, көмүстэр,
Оһоок дьуохар буоллун, дьэ.
Оһоок-оһоок оһоокой,
Эһээк-эһээк эһээкэй!
Таҥастарбын таҥнаммын,
Tahырдьаҕа тахсаммын
Тахсан санаан көрбүтүм
Улуу-ньамаан харахпынан
Одуулардаан көрбүтүм:
Хоппоҕоркоон силистэрдээх,
Хоноххойдуур хатырыктаах,
Кураанаҕа кумалааннаах,
Куурбутуктуур төбөлөрдөөх,
Хоҥкугуркаан быһыылаах
Туорам көмүс туорахтаах
Тойон локкур тииттэрбин
Тохтоон өйдөөн көрбүтүм:
Түүлээх төгүрүк сирэйдээх,
Хорсун долгун кулгаахтаах,
Арыы чоргуй тумустаах,
Арылыы чэгиэн харахтаах, ‘
Адаар-будаар түүлэрдээх,
Атара куйаар кутуруктаах
Айыы байбарыын атахтаах,
Аҕыыр-баҕыыр тыкырахтаах,
Аалыы чоргуй тумсулаах
Тоҥхох гынан баран дуу
Дорооболуу туһаайда.
Көхсүн түүтүн хамсатак
Көбүөх гынна быһыыта.
Оллуур тугуй диэбитим
Тойон кыылым чоргуйда.
Аллаах атыыр баргыйан
Чаана олгуй тыаһыныы
Чаҥырҕахтаан саҥарда.
Онно өйдөөи көрбүтүм:
Аҕыс ыйдаах кыһыннаах,
Амырыыннаах тымныылаах,
Эһээкэйбин тэнитэн
Этэн-туойан эрэбин.
Тумул остуой биэрэккэ
Чопчу көмүс ойуулаах,
Тутумунан атахтаах,
Чуоҕаҕаркаан быһыылаах
Чороон иһити чуоҕутан
Үкэр-чараҥ тыаларбар
Сиэллээх ситин симэхтээх
Кэрээн иһит киэргэллээх,
Алаас сыһыым садатыгар
Аттыыр баһа ойуулаах
Ааллаах баҕах туруоран
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй.
Хаҥас таптыыр дабыдалтан
Холуоккалыы тутуһан
Дьоллоох ыһыах тускутун
Тускулаары, дьэ, гынным.
Кыппай хаарым кырдьыыта,
Хомурах хаарым хонуута
Сүллэр мууһум сулбуруйан,
Халаан уута халыһыйан,
Силиһим уута сиэтиһэн,
Хаарым уута батыһан
Үстүүрүктүүр үөстэрдээх
Үллэр дохсун сүүрүктээх
Үтүө үрэҕим сүүрдэн,
дьэ Бөрүөк буолар балыктаах,
Бөлкөй хара тыалардаах,
Мөлбөлкөйдүүр көбүөрдээх,
Бөлөнөҕүнэн суораттаах,
Мөлбөлкөйдүүр сүүрүктээх,
Бөдөк элбэх норуоттаах
Бүлүү өрүһүм, оҕолоор,
Үллэр мууһун өрөһөлөөн
Элиэнэ диэки барбыта,
Кыдьымах мууһа кыйданна,
Сүллэр мууһум бүттэ, дьэ.
Өссө көрөн турбутум:
Бүлүү өрүһүм сүнньүнэн
Иннин диэки эрдиилээх
Кутуругар куукалаах,
Баһын диэки барабыыттаах,
Көхсүн диэки көлөһөлөөх
Күүстээх борохуот дьүккүйдэ.
Олох дьолун иннигэр
Улуу торҕо тунаарбыт,
Дьиэкэм бөҕө киэргэйбит
Сиэлэн-симэн кэлбиччэ
Бэстиириктиир ыйдарым
Уоннуур, аҕыс, тоҕус,
дьэ Хонуга туолар бириэмэтигэр
Дьоллоох ыһыах туруоруллан
Ыраах сиртэн ынырыллан
Атым баһа холбонор,
Оһоок-оһоок оһуокай.
Көөнньөрүүлээх кымыһынан
Көхсүбүтүн кэҥэтэн
Көҕүллээх сайын оонньуутун
Көрүлээтибит, көмүстэр,
Оһоок дьуохар буоллун, дьэ.
Оһоок-оһоок оһоокой,
Эһээк-эһээк эһээкэй!
Таҥастарбын таҥнаммын,
Tahырдьаҕа тахсаммын
Тахсан санаан көрбүтүм
Улуу-ньамаан харахпынан
Одуулардаан көрбүтүм:
Хоппоҕоркоон силистэрдээх,
Хоноххойдуур хатырыктаах,
Кураанаҕа кумалааннаах,
Куурбутуктуур төбөлөрдөөх,
Хоҥкугуркаан быһыылаах
Туорам көмүс туорахтаах
Тойон локкур тииттэрбин
Тохтоон өйдөөн көрбүтүм:
Түүлээх төгүрүк сирэйдээх,
Хорсун долгун кулгаахтаах,
Арыы чоргуй тумустаах,
Арылыы чэгиэн харахтаах, ‘
Адаар-будаар түүлэрдээх,
Атара куйаар кутуруктаах
Айыы байбарыын атахтаах,
Аҕыыр-баҕыыр тыҥырахтаах,
Аалыы чоргуй тумсулаах
Тоҥхох гынан баран дуу
Дорооболуу туһаайда.
Көхсүн түүтүн хамсатан
Көбүөх гынна быһыыта.
Оллуур тугуй диэбитим
Тойон кыылым чоргуйда.
Аллаах атыыр баргыйан
Чаана олгуй тыаһыныы
Чаҥырҕахтаан саҥарда.
Онно өйдөөи көрбүтүм:
Аҕыс ыйдаах кыһыннаах,
Амырыыннаах тымныылаах,
Аакка киирбит кыраайы
Тохсунньулуу дорҕонноох
Дорҕооннохуй тымныыта
Долуойданан барбыта,
Олунньулуур ыйдарым
Омуннаахый тымныыта
Уоттаах чолбон оһуордаах,
Улуу сулус толбонноох,
Ойон чугуйар күннэрдээх,
Тэргэн ыйа эркиннээх,
Чэҥнээх муора тэллэхтээх
Тэтиҥ, хатыҥ мастардаах,
Тиэргэн -тэҥкэ тииттэрдээх
Чиэппэр кумах дьирбиилээх,
Чэмэлгэнниир сырдыктаах,
Чэмэниктиир салгыннаах,
Чэри-кылыс кырыстаах
Чэйдэр эрэ оҕолор,
Уһун кылгас уҥуохтаах
Оҕо-уруу дьоннорум
Уҥа-хаҥас өттүбэр
Оҕуруолуу тиһиллиҥ,
Оҕуруо курдук субуһуҥ.
Оноҕойтон утумнаан
Оһоокойбут дьиэрэйдин,
Эллэй Боотур эһэлэртэн
Эһээкэйбит дьиэрэйдин,
Айхал буоллун, атастар,
Уруй буоллун, оҕолор!
ВАСИЛЬЕВ
Иван Федорович
1936 сыллаахха Сунтаар оройуонун Күндэйэтигэр төрөөбүтэ. Аҕата I сэриигэ өлбүтэ. 1963 сылга Якутскайдааҕы культурнай-сырдатар училищены бүтэрэн баран, культура систематыгар, партийнай, советскай үлэлэргэ сырытта. Ол иһигэр Сунтаардааҕы культура отделын сэбиэдиссэйинэн. 1963 сыллаахха Кэмпэндээйи кулуубугар аан бастаан үҥкүү тылын эппит. «Ньурба чулуу этээччилэрин үтүктэн үөрэнэбин», — диир. Билигин Сунтаарга национальнай оскуолаҕа фольклорга учууталлыыр. 1972 сыллаахха Ульяновскайга буолбут Бүтүн Союзтааҕы куоталаһыыга кыттыбыта. Иван Федорович — Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ. 1990 сыллаахха Дьокуускай ыһыаҕар кулунчугунан бириэмийэлэммитэ. Кэрэ куоластаах үтүөкэн үҥкүүһүт.
Toҕyc дуолан туруйа
Тулакатын эргийэн
Дьоллоох сирин, дьэ, көрдөөн,
Тумулларын туһаайан
Тохтоон ааспыт сирдэрэ
Туймаадатын хочотугар
Тойук, ырыа дьиэрэйбит,
Дорҕоон ырыа дуорайбыт
Тоҕоостоохуй күнүгэр
Додор-атас дьоннордууи
Тоһуйсаахтаан олорон
Дойду дьонун туһунан
Дьоллоох чэчир тулатыгар
Туойан оонньуур туһугар
Толкуй-сүбэ түмүллэр
Дьоллоох түһүлгэм тосхойбут.
Тохсунньулуур ыйдарбыт
Туман-имэн күннэрэ
Туралларын үрдүнэн
Толкуй-дуумай аргыстаах,
Тойук-ырыа додордоох
Дьоннор бүгүн түмсэммит
Үрдүк мэҥэ халлаантан
Үрүҥ күнүм анныттан
Үрүҥ Айыы барахсан
Үөтэр тылын оҥостон,
Үөрүйэххэ ылынан
Үөрүүлэрдээх ыһыахха
Өҥөйтөлөөн киллэрэн
Үрүҥ тунах күнүгэр
Урут күөлүм үрдүгэр,
Үөрүү кыымын дьаһаҕар
Үлэ-хамнас дьонноро
Үмүөрүччү тардаммыт
Өрөгөйдөөх оонньууну
Үөскэтизҕиҥ, дьэ, диэммит
Үлэх-тамах тылынан
Үлэстибит буоллунууй.
Эһээкэйдиир эһээкэй
Эрчимнээҕин сөбүлүүр,
Эдэр coҕyc дьоннорум
Илин-кэлин өттүбэр
Иилистээхтээн сылдьаннар
Имнэнсээхтиир курдуктар.
Оонньуу буолан, дьэ, баран
Оргууй аҕай сылаара
Улаханчай буолбатах
Урааҥхайдыыр сахалар
Оҕолоро мустаммыт
Уһун-уһун үйэҕэ
Утумнаахтаан, дьэ кэлбит
Оһуокайдаах үҥкүүнү
Умулуннарбат наада диэн
Уураахтыахпыт диэтилэр
Онон, бука доҕоттор
Улуу Токнуур, дьэ,
Суорун Улаханчай суолларын
Улуу Суорун тойону
Уураахтардаан олохтообут
Тохсунньулуур тымныытын
Тоҥнуур муоһа тостуоҕа,
Дьулааныктыыр тымныылаах
Тустуур хоту — дьонноро
Дьоллоох уйгы быйаҥнаах
Дойдуларбыт үрдүгэр
Туойан-ыллаан ааспыппыт
Тугун бэрдэй дэһэммит
Туоһулаһар буолуохпут.
Онуохаҕа, дьэ, диэри
Оонньуур көрдөөх ырыалаах
Оҕ0 дьоннор түмсэммит
Оччугуйдуур соҕустук
Уостаах-тииһи аһаммыт
Оһуокайдыы түһүөҕүҥ.
Оһоок-оһоок оһуокай,
Эһээк-эһээк эһиэкэй!
Хоту силлиэ хаардардаах
Сахам сирин үрдүттэн
Санаҕастыыр санаалаах,
Саргылаахый тыллардаах
Саха дьоно, дьэ, манка
Саха тыллаах буоламмыт,
Сарсынныны санааммыт
Бүгүн манна, дьэ, түмсэн
Бүөмнээн кэлэн кэпсэтэр
Биһирэмнээх киэһэбит
Биһиэхэҕэ кэлбитин
Эгэлгэлээх тылынан
Эһиэкэйгэ хоһуйан,
Эҕэрдэлиир санаанан
Илин-кэлин өттүбэр
Эҥээрдээхтии сиэтэммит
Эйэ дэмнээх эһиэкэй
Эгэлгэлээх үҥкүүтүн
Эргитэрим буоллунуой.
Оһоокойдуур оһоокой,
Эһээкэйдиир эһээкэй!
Илин-кэлин биэтэҥнээн
Эҕэрдэлээн эрэбин.
Устар сүллэр сүнньүлээх
Үстүүр Бүлүү сүнньүттэн
Үөрүү-көтүү үҥкүүлээх,
Үөдүтээхтии сылдьаммыт
Урааҥхайдыыр сахалар
Оҕолоро буоламмыт
Уустуур-уран тыллары
Ууран тутар-чочуйар
Убай-балыс дьоннорбут
Сылдьан манна кэлэннэр
Оһуокайы тнрүттээн
Ооиньуу-көрүлүү сылдьаргыат
Олуһугун, доҕоттор.
Оһоокойдуур оһоокой,
Эһээкэйдиир эһээкэй!
Самнан бнэрбэт саргылаах
Саха дьоно бнһиги
Сайаҕастай санаабыт
Сайыннаҕа бэрдикэтиэн!
Саха тыллаах, дьэ, манна
Салаллаахтаан, дьэ кэлэн
Сарсыҥҥыны уруйдуур.
Саҥа, чулуу айымньы
Саҕаланнын да диэммит,
Саргылаахый тылынан
Сайбарыччы санааммыт
Саҕалыахпыт дуу диэммит
Инннкитин эрэнэр
Эдэр дьоммут эһиэхэ
Эһээкэйдээх ырыанан
Этэн-тыынан кээһиэхпит.
Эһиэкэйдиир эһээкэй,
Оһуокайдыыр оһоокой!
Сонун буоллун, дьэ диэммнн
Солбуйтарыам доҕорбор.
Оһоокойдуур оһоокой,
Эһээкэйдиир эһээкэй!
Оккуллаахтаан эрэрбин
Омнуолаахтыы санаамаҥ.
Уҥа-хаҥас өттүгүн
Одуулаахтыы истэргин
Оргууй хааман нусхайар
Олус кэрэ кыргыттар
Эйэҕэстэй тылынан
Эҕэрдэлиэх курдуккун.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
ИВАНОВА
Елена Николаевна
1946 сыллаахха ыам ыйын 9 күнүгэр Орто Халыма I Хаҥалас нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1970 сыллаахха Ньурба оройуонун Антоновкатыгар кийиит буолан кэлбитэ. Дьокуускайдааҕы кооперативнай техникум
бухгалтерскай отделениетын кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбитэ. Билигин Антоновича «Елочка» маҕаһыын сэбиэдиссэйинэн үлэлиир.
Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыттан уус-уран самодеятельноска активнайдык кыттар, үчүгэй ырыаһыт. Үҥкүү тылын этиигэ республикаҕа биллэр үҥкүүһүт Сидоров Иван Тарасовичтан үөрэммит. 1991 с. Антоновкаҕа «Көмүс кылыһах» бирииһигэр — 1 миэстэни, бу сыл Үөһээ Бүлүү ыһыаҕар биһирэбил бирииһи, Мирнэй ыһыаҕар — национальнай көстүүмҥэ 1 миэстэни, оһуокайга эмиэ биһирэбил бирииһи ылбыта.
Оһуо-оһуо оһуокай,
Оһуокайдыыр оһуокай!
«Түһүлгэбит» киинигэр
Түмсүбүппүт аатыгар,
Төбүрүөннээн тураммыт
Төгүрүччү тутуһаи,
Төхтүр сиртэн тирэнэн
Туойан, ыллаан биэриэҕиҥ.
«Хантан хааннаах киһи
Ханыылаһан эрэрий,
Кимтэн кинннээх кнһн
Кэлэн этэн эрэрий?»
Диэккит баҕар — эһиги
Дьиктиргиирдээх буолуоххут.
Кыра, кыра да буоллар
Кылгас гынан билигин,
Кимтэн кииннээх буоларбын
Килбик-килбик соҕустук
Кэпсии түһүүм, сэгэрдэр.
Хоту муустаах Myopaҕa,
Хонурахтаах туундараҕа
Күнүскүлүү сырдатар
Күлүмүрдүүр дьүкээбиллээх,
Ньыраайылыыр мастардаах,
Нарын-намчы талахтардаах,
Кырса, саһыл кыыллардаах,
Кыһар күндү балыктаах
Хоту кыраай кыыһабын.
Халаанырар уулардаах,
Харылыыр дохсун сүүрүктээх
Халыматтан хааннаахпын.
» Ханыылааҕым Максыыным
Мааны дьоно мин — дьонум,
Ньурба быйаҥ биэрэгэ
Үйэлэргэ мин дьолум.
Омук буолан уратылаах
Оһуокайга оонньоһон,
Хомоҕой уран тыллардаах
Хоһооннорго холбоһон,
Кылыһахтаах тойукка
Кыттыһыахпын баҕардым.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Тамайаахтыыр табаны
Көлө гынан оҥостон,
Бэриэччиттиир ыттары
Бэркэ сэргээн бэрийэн
Суолдьут гынан оҥостон,
Бэрдээккэлиир сааланан
Куһу, хааһы суулларбыт
Огдооччуйа эмээхсин
Оҕолоотор оҕото — Күҥҥэ көрбүт
Cоҕотох Хоһуун-хоодуот уолуттан
Ньукулайтан төрөөммүн
Кэлэн кэпсии сылдьабын.
Хоту дойду хоһууна
Холоонноох Маарыйаны
Хото көрөн сөбүлээн
Холбоһоннор олоортор.
Маарыйалаах Ньукулайтан
Уонтан тахса буоламмыт,
Утуу-субуу төрөөммүт
Олохпутун оностон
Онно-манна барбыппыт.
Уоннуур биирэ оҕоттон
Алтыстара буоламмын
— Кыыстан кыра дэтэммин
Кырымахтаах түүлээххэ
Кылыйа-ойо дэгэйэн
Кынталдьыйа хаампытым.
Туундарабар киирэммин
Туруйалыыр көтөрүм
Туналҕаннаах бэйэтин
Гупгаҕайын көрөрүм.
Кырыымпалыыр ырыалаах
Кыраһыабай көрүҥнээх
Кыталыгым барахсан
Кылбаа манан бэйэтин,
Кылыһахтаах куолаһын
Кмһаллаахтаан истэрнм.
Айылҕаны киэргэтэр
Араас Мааны көтөрдөр
Ааһар, кэлэр этилэр,
Куба уста сылдьара
Куппун-сүрбүн тутара.
Ачаа оҕо сааспыттан
Айылҕаҕа абылатан,
Айыы дьонун ытыктаан,
Сиэри-туому тутуһуу
Сиэрдээх быһыы диэхтиибин.
Үүнэр үтүө көлүөнэм
Өбүгэбит үгэһин
Үйэтитэр иэспитин
Ыччаттарыам — бука бары
Ытык иэскэ ылынан
Саха омук оонньуутун
Сайыннарар туһугар
Санаабытын түмүөҕүн,
Дьоҕурбутун туһаныаҕын,
Дьулуурбутун холбуоҕуҥ,
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй
ЭВЕРСТОВА
Светлана Николаевна
1938 сыллаахха Ньурба оройуонун III Бордоү нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата сэриигэ баран сураҕа суох сүппүтэ. Үчүгэй үҥкүүһүт, удьуор оһуокайдьыт эбит. Оһуокай умсулҕаныгар, кини кэрэ, киэҥ диэлигэр киллэрбит киһинэн, учууталынан Куприянов Егор Терентьевиһи — убайын ааттыыр. 1990 с. Ньурба ыһыаҕар «Ордьоох Сэргэй» бирииһин, 1992 с. Антоновкаҕа тэриллибит «Көмүс кылыһах» бирииһигэр иккис миэстэни, 1993 с. Маалыкай ыһыаҕар 1 миэстэни ылбыта.
1957 с. Ньурба орто оскуолатын бүтэрбитэ. 1959 с. Якутскайдааҕы // культурнай-сырдатар оскуоланы бүтэрэн баран, 1988 с. диэри кулууп сэбиэдиссэйинэн, директорынан үлэлээн кэллэ. Үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта: «Бочуот Знага», «Үлэ Кыһыл Знамята» наҕараадаламмыта. Билигин да үлэлии сылдьар.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Самаан сайын салаллан,
Саха дьоно уһуктан
Сайаҕастык сананан,
Саргы дьаалы салаллан,
Ыһыах күнэ дьэ үүннэ
Үөрүү көтүү өрөгөйө
Уйгу быйаҥ ыһыаҕар
саха бастыҥ оонньуутун
Саҕалыырбын көҥүллээн.
Оһуокайбар киирэҥҥит
ойоҕос дьоно буолуҥ, дэн
эйэҕэстэй майгылаах
Эйэҕэстэй майгылаах
элэккэйэ-сайаҕас
эдьиийдэртэн көрдөһөбүн.
Кыталыкка холоонноох,
Кынталдьыйбыт бэйэлээх,
Кырасыабай көрүҥнээх
Кыргыттарбын кытары
Кылыйа оонньуу түһээри,
Кыттыгастаах оонньууга
Кыргыттарбын ыҥырабын.
Үрүҥ уолан уолаттар
Үчүгэйкээн бэйэҕит
Үмүөрүһэн тураҥҥыт,
Үөрдэ-көтүтэ киирэҥҥит
Түөлбэ күөлэ холобурдаах
Түһүлгэни тэрийэн,
Чэпчээбиччэй санааҕыт
Чэмэлиһэр бэйэҕит,
Чэгиэн чэбдик көрүҥҥүт,
Сүрэхтэртэн дьэ, тахсар
Сүрдээх истиҥ тылларгыт
Сүһүөхтэрбин долгутта,
Сүргэлэрбин көтүттэ.
Илин халлаан диэкиттэн
ибиир самыыр илгийэр
Илгэ сайын дьэ, кэллэ,
Нуолур солко сибэкки
Хонууларга хойунна,
киэргэллэрдээх киистэтин
Кэчигирэччи аньынна.
Хоноҕор муостаах барахсан
Холоҥсолоох сыттардаах
Хотоннортон дьэ. хоҥнон
Хонуу, сыһыы муҥунан
Хотолдьуҕа хаамыста.
Сыппай сиэллээх сылгыкам
Сылаас күннэр үүнэннэр
Сыһыы, алаас муҥунан
сырсыалаһа оонньоото.
Маннык кэрэ айылҕаҕа,
Ньурбам талыы хонуутугар,
Көнө-налыы ньууругар
Көрүлүөҕүҥ, үөрүөҕүҥ.
Эйэҕэстэй тыллары
эһиэхэҕэ аныыбын,
Сайаҕастай санаанан,
Соргулардаах олоххутугар
Ситиһиини баҕарабын.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Тимофеева
Мария Афанасьевна
1938 сыллаахха Үөһээ Бүлүү оройуонугар I Хоро нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1961 с. Бүлүүтээҕи педагогическай училищены бүтэрбитэ. Бүлүү куоратын 3 N-дээх оскуолатыгар учууталлыы сылдьан, 1981 с I ыллаахха кэтэхтэн үөрэнэн, Магаданнааҕы пед. институту бүтэрбитэ. Билигин ити оскуолатыгар национальнай культураны биэрэр учууталынан үлэлиир. Өбүгэлэрбит үгэстэрин үксэтээри «Үрүччэ» оҕо фольклорной ансамблын 1990 с. тэрийэн үлэлэтэ сылдьар. 1991-92 сс. тойукка, ырыаҕа, үҥкүүгэ оройуоҥҥа лауреат аатын ылбыттара.
Оһуокайга этээччилэри батыһан үөрэммит. 1991 с. оройуонугар ыһыахха лауреат, 1992 с. Дьокуускайга буолбут ыһыахха «Үчүгэй үөрэнээччи» аатын ылбыта.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэхэйдиир эһиэкэй!
Олүөнэлиир эбэкэм
Туймаадатын хочотугар,
Айар-тутар дьонугар:
Кындыа кылыс кыргыттар,
Килбик кэрэ кинииттэр,
Сайаҕастай саҥастар,
Элэккэйдиир эдьийдэр,
Эмдэй-сэмдэй эрэттэр,
Уолан-ньургун убайдар,
Улууканнаах бэтэрээннэр
Эһиэкэйдиир оонньуунан
Эһигини барыгытын
Итии истиҥ тылынан
Бүтэй Бүлүүм биэрэгэр
Бүгэн сытар куоратым
ИҺиллэр-көстөр үлэлээх
Бастыҥ майаак дьонуттан,
Албан ааттаах дьоруойдарын
Барыларын ааттарыттан
Тунах кымыс ыһыаҕынан
Тойуктарбар тупсаран
Туойан-ыллаан эрэбин.
Бүлүүм налыы сыһыытын,
Харыйалаах күөх тыатын
Хоһооннорбор холбооммун
Хоһуйуохпун баҕардым,
Ырыаларбар ыпсаран
Ыллыах, туойуох курдукпун,
Айылҕата кэрэтин
Анаан-минээн тураммын
Алтан чуораан айахпынан
Айхаллыахпын санаатым,
Аҕыстыыра санаалаах
Ача күөҕэ отторум
Алаас,алаас аайытын
Атан-анньан таҕыста.
Самаан сайын барахсан
Салаллаахтаан кэлбитин
Сайылыкка тахсаммын
Саламааттаах кымыһынаи
Сайбаарыччы ыһаммыт
Саламаны ыйааммыт
Алгыс тылы этэммит
Ааллыыр уоппут иччитин
Аһаттахпыт буоллунууй.
Ытык мааны дьоннорбут
Ыйан кээспит ыллыктарын,
Төрүттүүрэ өбүгэбит
Түстээн кээспит төлкөтүн
Үтүө кэрэ кэскиллээх
Үгэстэрин үөдүтэн,
Умсугутан үөрэтэн
Уһуйуоҕуҥ оҕолорбутун.
Сайаҕас амарах дууһалаах,
Сайдар үүнэр дьылҕалаах
Саха омук ыччатын
Саамай кэрэ кэскилин
Саһарҕатын саҕыаҕыҥ.
Саргылардаах санаанан
Салайтаран тураммыт,
Үтүө-мааны майгынан
Үлэлиэҕиҥ, иитиэҕин,
Кылыһахтаах ырыаҕа
Кыһанаахтаан тураммыт
Кытыннаран иһиэҕин.
Үүнэр эдэр ыччаты
Үөрэтээччи, иитээччи
Учууталлар мустаммыт
Улуу тунах ыһыаҕын
Уруйдаахтыы туойдубут.
ПОТАПОВА
Нина Ильинична
1960 сыллаахха Сунтаар оройуонугар Сиэйэ нэһилиэгэр төрөөбүп Якутскайдааҕы медицинскэй училище фельдшерскэй отделениетын бүтэрэ баран дойдутугар фельдшердээбитэ. Онтон 1971-1987 сс. Ньурбатааҕ государственнай драматической театрга артыыстаабыта.
1982 сыллаахха Улан-Удэтээҕи культура институтун театральнай режиссерскай отделениетын бүтэрбитэ. 1987 сылтан Сунтаар оройуонун Түбэй-Дьаарханын нэһилиэгин культуратын дьиэтигэр уус-уран салайааччыта. 1989 сылтан «Аманес» диэн оҕо фольклорнай ансамблын тэрийэн үлэлэтэр. Үҥкүү тылын этиигэ бэйэтэ оһуохайдьыттары батыһа үөрэммит. 1992 сыл Антоновкаҕа ыытыллыбыт ‘Көмүс кылыһахтар конкурстарыгар кыттан бириис ылбыта. Билигин ансамблын оҕолорун үөрэтэр.
Чэйиҥ эрэ, чэкийдэр,
Чэгиэниктиир дьоннорбут
Чэчир курдук тэнийиҥ,
Кытыан курдук кыттыһын.
Кындыа кыталык кыргыттар,
Дьохсоот туруйа уолаттар,
Айгыр-дьаралык саҥастар,
Эдэр-сэнэх эрэттэр,
Көрсүө-сэмэй күтүөттэр
Илиилэртэн ылсыһан,
Тарбахтартан тардыһан,
Тоҥонохтон тутуһан,
Оккумалтан олуйсан,
Өттүктэртэн өйөнсөн,
Хаҥас диэки хадьайан,
Уҥа диэки хоҥкуйан
Оһоокойдуур оонньууну
Олохтоһон кулуҥҥутууй.
Эһэкэйдиир эһиэкэй,
Оһоокойдуур оһуокай!
Кырыымпалыыр куоластаах,
Кылыһахтаах тойуктаах
Кыттыспатар даҕаны,
Хомоҕой илбис тыллардаах
Хоһооннордоох тойугум
Холбоспотор даҕаны,
Санаакайым киирбиччэ
Сайдар үүнэр кэскилин
Саҕатыттан ылбычча,
Эдэр-тоҥуй саастарым
Ааспыт кэрэ дойдута
Ньурба сопхуос киинигэр
Ытык ыалдьыт буоламмын
Ыҥырыллан кэлэммнн
Оһоокойдуур оонньууну
Оҕо кыра сааспыттан
Олус таптаан ылларбыт,
Омуннардаах тэтимнээх
Ойуутугар кыттыспыт
Оһуокайдыыр оонньуубун
Оҥолутан эрдэҕим,
Эллэй эһэ саҕаттан
Эйэ дэмнээх эһиэкэйи
Эҥэлитэ эттэҕим,
Дьоро киэһэ буолбучча
Дьуохар оонньоон эрдэҕим.
Олоҥхобут дойдута
Сунтаарыгым сириттэн
«Кыайыы» сопхуос кииниттэн
Кыттыһаммыт кэллибит
Түөлбэ күөлэ холоонноох
Түһүлгэни тэрийбит,
Дьоллоох олох туһунан
Дуораһыта ыллаабыт
Далаҥхаспыт дойдутун
Түбэй курдук сирдэртэн
Төбүрүөннээн кэлбиппит.
Ымыы чыычаах чыычаахтаах,
Ыраас дьэҥкэ салгыннаах
Ыгыатталыыр сирбиттэн
Кыыла уола Сэргэйбит
Кылыһаҕар кыттыспыт
Кырдьаҕастар даҕаны.
Кыттыһаннар кэлбиттэр.
Сиэрдийэ буолар мастардаах,
Сиэркилэ буолар уулардаах,
Сидэрэйкээн дьоннордоох
Сиэлийимтэҕэй оҕустаах
Сиэйэ эбэ хотунтан
Сиэлээхийдээн кэлбиппит.
Арыынан аллар алардаах,
Алаадьы төгүрүк хонуулаах,
Айгыр-силик симэхтээх,
Сиэдэрэйкээн дьоннордоох,
Арылы ыраас уулардаах,
Анал туйгун тутуулаах,
Аныгылыы дьиэлэрдээх,
Алгыс-тойук ырыалаах,
Аатырар үлэһит дьоннордоох
Алааспыттан Арыылаахтан
Анаан-минээн дьэ, кэллим.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Оһуокайдыыр оонньуубут
Олус элбэх туһатын
Оройдотор буоллубут.
Эһээк-эһээк эһиэкэй,
Ириитимнээн хамсанан
Ирэн-хорон барыахпыт,
Сиибиктэбит кэриэтэ
Силигилии мөҥүөхпүт.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Ити кэлин өттүгэр
Иитимньитин эспэккэ
Саха таптыыр оонньуутун
Илдьэ бара тураарын.
Орто туруу дойдуга
Оройбунан түһэммин,
Оҕо буолан төрөөммүн
Айах атан айдааран
Айдаарбатах бэйэкэм
Былырыыҥҥы сыллартан
Баара cуоҕa дуу, доҕор
Үһүстүүр түһүлгэбин
Төрүттэһэ сылдьабын
Онон нни, доҕоттор
Онтон-мантан хомунан
Одор-додор тылларбын
Оҥоойукпар холбооммун
Оһоокойдуур оонньуубун
Бүтэриэҕим доҕоттоp.
Оһоок-оһоок оһуокай,
Эһээк-эһээк эһиэкэй.
Көрдөөх киһи көҥкөтө
Киһиргээбит санаабар
Эккирэтиэхпин санаатым.
Дьуохар буолан баран дуу
Дьоруолардаах буолуохтаах.
Чэйиҥ эрэ доҕоттоор
Таһааҕытын тардыныҥ,
Оҕо туҥуй уолаттар
Онооҕутун оҥостуҥ.
Эһээкэйдиир оонньуубут
Эстэн-быстан суппэтин.
Эккирэтиэхпин баҕардым,
Оһоокойдуур оонньуубун
Олорон хаалбат курдуктук
Ойутуохпун санаатым.
Чэйиҥ эрэ, чэкийдэр
Тэйдэр-тэйэн иһиэҕиҥ,
Кырааскалаах муостанан
Кылыйбалаан хаалыаҕын,
Эмис киҺи элэйэр,
Сыалаах киһи сылайар.
Ийэбиттэн бэриллибит
Ийэтиктэй көлөһү
Иэннэрбинэн сүүрдүлэр.
Аҕабыттан бэриллибит
Аҕатыктай көлөһүнүм
Арҕаспынан сүүрдүлэр.
Оһоокойдуур оһоокой,
Эһээкэйдиир эһиэкэй!
Эһээкэйдээн эҥээрдэспит,
Оһоокойдоон 0ҕустарбыт,
Кылыһахпар кыттыспыт,
Көрдөрүкпүн күөдьүппүт
Төрүөх билэ дьоннорбор
Баһыыбаны кытары
Барҕa махтал этэбин.
Куруук маннык бу курдук
Күлэ-үөрэ сылдьаарыҥ,
Үлэлэргит үксээтин,
Оҕолоргут элбээтин,
Чочуонайдык туттаҥҥыт
Доруобайдыыр буолаарыҥ.
Уруй-тускул буолуохтун,
Айхал-мичил буолуохтун!
ИУДИН
Владимир Семенович
1954 сыллаахха Ньурба Кугдаарыгар төрөөбүтэ. Күндээдэ орто оскуолатын кэннэ үрдүк үөрэҕи бүтэрэн учуутал идэтин ылбыта. Аан бастаан Күндээдэ оскуолатыгар учууталлаабыта, билигин директорынан айымньылаахтык үлэлии сылдьар.
Сүүрбэччэ сааһыттан ыллыыр, туойар. Кэлин сылларга оһуохай тылын этэр, 1985 с. Бүтүн Россиятааҕы уус-уран самодеятельность көрүүтүн лауреата. Хаста да депутатынан талыллан араас өрүттээх общественнай
үлэни толорбута. Үҥкүү этиитигэр ийэтиттэн Аграфена Семеновнаттан үөрэммитэ.
1993 Күндээдэҕэ ыытыллыбыт Куприянов Егор Теретьевич (Атах Дьөгүөр) бирииһигэр бастаабыта. Ньурба улууһугар эдэр дьоннортон бастыҥ тойуксут быһыытынан биллэр.
Оһоокойдуур о-һоо-коой,
Эһиэкэйдиир э-һээ-кээй!
Убай дьону батыһан
Оһоокойдоон оонньууну
Олохтуурга сананным,
Эдьий дьону батыһан
Ээһээкэйдиир оонньууну
эҥээриттэн ыламмын
Этэн көрөргө сананным
Саха киһитин быһыытынан
Сахалыыра оонньуутун
Саҕалыырга сананным.
Омоҕой оҕонньор саҕаттан
Устан тиийэн дуу кэлбит
Оһоокойдуур оонньуубун
Оройуттан тутуоҕун.
Эллэй оҕонньор саҕаттан
Этиллээхтээн дуу кэлбит
Эһиэкэйдиир оонньууну
Эҥээриттэн ыламмыт
Эҥээриччи туойаммыт
Эргитиэҕиҥ эрэттэр.
Эдэр киһи аатыран
Эһээкэйдээн оонньуубун
Эһиэхэҕэ анааммын
Оҕолорум тустарыгар
Саҕалыырга сананным
Күндээдэлиир Эбэ Хотун
Күөгэйээхтиир киинигэр
Бүгүҥҥү күннэргэ
Көмүстээҕэ күөмэйдээх
Убайдаатар убайбыт
Атахтыыра Дьөгүөрэ
Анаан-минээн тэриллибит
Аһаакайын ыытаммыт
Ахтынахтаан тураммыт
Aҕа билэ дьоннорбор
Эдьиийдэрбэр сэгэрдэрбэр
Этэр тылым кэрэтин
Эһиэхэҕэ бар дьоммор
Этэн-тыынан биэриэхпин
Эппэт кэлэҕэй да курдук
Санаатарбын даҕаны
Оһуокайдыыр оонньуубар
Олорбокко, турбакка
Утумнаһан киириэҕин,
Олохтоохтук туойуоҕуҥ.
Уҥа-ханас өттүбэр
Оккумалтан ылсыһан
Ойоҕостон өйөнсөн
Убаастааҥҥыт киирэҥҥит
Көҕүлээбиккит да иһин
Күүтүүлээхий күнүнэн
Күндү дьоммун хоһуйан
Убаастаатар убайбыт
Атахтыыра Дьөгүөрбүт
Аһаакайдыыр оонньуутун
Ахтан-санаан ааһыаҕыҥ.
Күндээдэлиир эбэ хотун
Киэҥниир сыһыытыгар
Күөрэгэйдиир чыычааҕым
Күөхтүүр оппут үрдүнэн
Аны аҕыйах хонугунан
Көтө-дайа сылдьыаҕа.
Аҕыйахтыыр сылынан
Маннык элбэх киһилээх
Эһиэкэйдиир оонньуубут
Тэриллибэтэҕэ ыраатта
Икки күннээх түүн тура
Алаас, алаас аайыттан
Ааттаан били этээччи
Дьоннорукпут мустаннар
Тылларынан киэргэтэн
Барҕа махтал этэннэр
Күндээдэбит дьоннорун
Үөрдэн-көтүтэн бардылар,
Эһээкэйдиир оонньуубун
Этэр тылын түргэтэтэн
Оһоокойдуур оонньуубун
Одок-додон түһэрэн
Ойуталаан көрүөҕүҥ
Оҕолорум, чыычаахтарым
Оһуокайдыыр оонньууну
Этэн-тыынан иһээрин,
Илдьэ бара тураарыҥ!
БАГЫНАНОВ
Алексей Петрович
1935 сыллаахха Үөһээ Бүлүү оройуонун I Үөдүгэй нэһилиэгэр «Трудовой» колхуоска төрөөбүтэ. Кыһыл оҕо эрдэҕиттэн Саха Республикаты, үтүөлээх артистката Багынанова Зоя Петровна төрөппүт дьоно ииппиттэр. Алексей төрөппүт аҕата — Петр Петров (Баакыйас уола) ааттаах тойуксут, оһуокайдьыт киһи этэ. Удьуор тойуктаах, оһуокайдьыт дьоннордоох. 1975 сылтан үҥкүүһүттэри үтүктэн үөрэммит.
1990 с. Дьокуускай ыһыаҕар — 1 миэстэни, 1992 с. Үөһээ Бүлүүгэ буолбут ыһыахха бэйэтин бөлөҕөр бастаабыта. Үөрэҕэ суох буола, мэлдьи колхоз, совхоз хара үлэтигэр сылдьар. Билигин Үөһээ Бүлү Боотулуутугар олорор.
Чэйдэр эрэ, доҕоттор,
Кордөөх сахам оонньуутун
Корүлүоххэ, туойуохха,
Оһоок-оһоок оһоокой.
Оргууй аҕай налыччы
Оҕо дьоллоох үйэҕэ
Олорбуппут дьэ, устун
Оһоок-дьуохар оонньууну
Оччугуйкааи сааспыттан
Оонньообуччай оонньуубун
Ука-ханас өттүбэр
Дьоллоох киһи тутуһан
Улуу тунах ыһыаҕын
Уруйдааммыт тураммыт
Уопсай тылы булсуһак
Уруйдуоҕуҥ, туойуо5ук.
Аһаак-аһаак аһыакай.
Аҕыс иилээх саҕалаах
Аанныыр Ийэ дойдуга
Айыллыбыт аатыгар
Саха норуот биһиги
Сайдыы, үүнүү кэмигэр
Ситэн үөскҕэи тураммыт
Сыллар аайы угэскэ
Саха таптыыр байаанын
Саҥарыахха, туойуохха.
Аҕыс ыйдаах кыһыным
Айдааннаахый тымныытын
Атаарбыппыт үөрүүтүн
Ача күөҕэ кырдалга
Айдаарыахха, туойуохха.
Aтас уруу дьоннорбун
Аһаакайбар холбоһон
Айанныахха хайдаҕый?
Эһээлээх эбэ саҕаттан
Этиллибит эһиэкэйбин
Эһэлэрбэр эппэтэх
Эриэ дэхси тылынан
Эҕэрдэлээн тураммын
Эһээкэйдиир оонньуунан
Ипсэн-хопсон иһиэххэ.
Kэлэр кэрэ кэскили
Саха дьуохар оонньуутун
Саҥарыахха туойуохха
Тоҕус иилээх саҕалаах
Туруу бараан дойдукам
Тупсан үүнэн турарын,
Тула көрө сылдьаммын
Кэрэ кэрдиис күннэри
Кэрэ салгын киэлитин
Кэккэлэһэ хаамсаммын
Кэрэ сайын кэлбиччэ
Көрүлүөҕү, туойуоҕу,
Кэрэ сайын буолбат дуо?
Кэҥкир кэрии тыаларым
Киэргэммитн үүмммүтүн,
Кэрэ күнүн бэлиэтээн
Кэҕэ көтөр барахсан
Кэлэр кэскил туһунан
Кэпсии-ипсии ыллыырын
Истэ-истэ үөрэҕин,
Алаас, сыһыы аайытын
Араас кэрэ көтөрдөр
Айылҕабыт ыйыытынан
Айдаарбахтаан бараллар,
Аҕыйахчай кэмнэргэ
Аайдаан ааһар буоллахпыт
Оһоок оһоок оһоокой!
Оҕо дьоллоох ү!эҕэ
Олорбуппут дьолуотун
Оҕо дьоммун барытын
Ойоҕоско тутуһан
Оргууй аҕай наҕыллык
Онньуур көрүлүүр киэһэнэн
Олоҕуран хаалыаҕыҥ.
Кэскилбитин тэринэн
Кэрэ кэмин кэлбиччэ
Кэпсэтиэххэ бу манна
Кыракыйа соҕустук
Бүтэй Бүлүү эбэбэр
Бүөрдэригэр үвскээбит
Үөһээ Бүлүүм оройуонун
Үлэһит дьонун аатыгар
Үчүгэйи баҕаран
Үйэм сааһым тухары
Үнкүүлээтим да этэ.
Онтон эмнэ тобоҕун
Уруйдаатым буоллунууй.
Инникилиир өттүгэр
Былаас биэрэр былаанын
Аһы-үөлү оҥостор,
Элбэх эмис эттэнэр,
Үрүҥ илгэ халыйар
Кэмнэригэ кэлбитин
Хаалларбакка, турбакка
Сомсо түһэн хаалыҥ диэн
Хоһуун холкуос дьоннорун
Холбоһорго этэбин.
Уларыта тутуубут
Уруккулуу олоҕун
Уҥа-хаҥас быраҕан
Нэһилиэккэ тарҕаһан
Эйэ кэмин булунан
Аһы-үөлү дэлэтэргэ
Анаан үлэ барыахтаах.
Ону бары өйдөөҥҥүт
Былаас тугу да диирин
Толорорго турунан
Туһүлгэлээх ыһыаҕы
Төбүрүөннээн эргитэр
Төлкөлөрүн күөттээри
Кэрэ кэмэ кэлбиччэ
Кэпсэттэхпит буоллунууй.
Toҕyc иилээх саҕалаах
Тупсан үүнэн, дьэ турар
Томторҕолоох кырдалга
Киэркэллээхий пааркаҕа
Киирэн, тахсан үнкүүлээн
Бары мустан ааһыахха
Эһээк-эһээк эһээкэй.
Кэмнээх кэмэ кэлбиччэ
Кэпсэтиэххэ кыратык,
Көҥүл олох буолбучча
Күргүөмнээхтик турунан
Бэйэ иннин көрүнэр
Бириэмэтэ кэлбиччэй
Бары өйдөөн тураҥҥыт
Иллээх, эйэлээх сыһыаны
Олохтуохха оһуокайы.
Toҕyc иилээх-саҕалаах
Туруу бараан дойдубар
Туойуом, ыллыам этэ диэн
Toҕyc уонча көлө сиртэн
Көтөр аалга олорон
Күрүөлээри, туойаары,
Күүстээх санаа киллэринэн
Эрдэкийтэн толкуйдаан
Эдэр-сэнэх эрдэххэ
Эһиэкэйдиир идэбин
Этиэм-тыыныам да диэммин
Эһиэхэҕэ кэлбитим.
Үстүүр күннээх ыһыахха
Күннүүр аайы этитиҥ
Этэ туруо этим, дьэ
Этэн булсан иһэргэ
Эйэ дэмнээх үйэҕэ
Эргийээхтээн кэлбиччэ
Эдэр-сэнэх эрдэхтэн
Эһээк-дьуохар оонньуубун
Эппиэттээхий кэмнэрин
Эргичийэр кииннэрин
Эймэһийэн киирэрин,
Онтон билигин
Сааһырбычча дуу, хайдах
Саҥарбатах ыраатан
Сатаабата буолуо диэн
Тыаҕа сытар киһийдээн
Күннүүр аайы дьуохары
Көтө-оонньуу мөхсүбэт,
Сылга үстэ-иккитэ
Оонньуу түһэн хаалыаҕын.
Саха тылынан даҕаны
Салаҥ coҕyc тыллаахпын,
Уустуур-уран тылынан
Үөрэммэтэх киһибин.
Умнар кээһэр идэбин
Уурайбатар даҕаны
Санаабыттан салгыыбын,
Туохтуур буолуой оһоокой.
Инникилиир өттүгэр
Аанныыр дойду үрдүнэн.
Иллээх-эйэлээх буоларга
Баҕарыахха баар этэ,
Ахтыһыахха бу манна
Аҕыйахчай тылынан
Улуу сэбиэт былаана
Умсан, уурайан хаалан, ини
Арассыыйа норуота
Аҥаардастай биһиги
Ахсааннанан хааллыбыт.
Атын сойуус дьоннорбут
Алҕаһааннар дуу, хайдах?
Араас сэрии бөҕөнөн
Анньан кээһэр эбиттэр.
Алдьархайы арыйар
Анаарыйа кэлэрин
Баҕарыам суох этэ.
Бары биирдии соҕустук
Иллээх эйэлээх буоларга
Баҕарыахха туойуохха.
Саха сирин дьонноро
Бэйэбит туспа сокуоннаах
Сайдыы-үүнүү сыалларынан
Санаабытын түһэрбэккэ
Өрө кимэн иһин, дьэ.
Үөһээ Бүлүүм оройуонун
Үлэһит дьонун аатыгар
Үөрэн-көтөн тураҥҥын
Үҥкүүкэбэр түһэммин
Уруйдуубун, туойабын.
Oҕo дьоллоох олоххо
Олорбуппут туох баарый?
Оҕо-дьону ыччаты
Оһуокайдыыр оонньууга
Олох устун истин диэн
Оргууй аҕай наҕыллык
Оһуокайбар холбооммун
Оҕолору барыгытын
Олоххутун оҥостор
Оһоокойдуур оһоокой.
Чэйдэр эрэ, доҕоттор
Аҕыйахчай тыллардаах
Аһаакайбар холбоһон
Ойо-тэйэ түһүөҕүҥ.
Маннык кэрэ кырдалга
Куруук миэхэ тыллары
Биэрэллэрэ баара
Ыраатыа буолуоҕа.
Куруук кэлэн бу манна
Көтө-дайа саныахпын
Дойдукайым даҕаны
Ыраахтара ыарахан,
Кэлэр-барар ыараата.
Көрдөөх саха оонньуутун
Көрдөрүөххэ, туойуохха.
Уруй буоллун оһоокой,
Айхал буоллун аһаакай!
ИВАНОВ
Юрий Егорович
Юрий Егорович Иванов, 1941 сыллаах төрүөх. Сунтаартан төрүттээх,
1990 сылтан Дьокуускай куоракка олорор. Идэтинэн тыа хаһаайыстыбатын специалиһа.
Оһуокай тылын сааһыран баран этэр буолта. Улахан түһүлгэҕэ, аан бастаан дойдутугар 1989 с. ыһыахха эппитэ, онно биһирэбил бириэмийэни ылбыта. 1990 с. Сунтаар ыһыаҕар эмиэ үҥкүү тылын этэн кэскиллээх, үүнэн иһэр этээччилэр ахсааннарыгар киллэриллэн бириэмийэлэммитэ. 1992 дойдутун ыһыаҕар Сунтаарга баран үҥкүү тылын этэн, бастаан ыһыах сүрүн бирииһинэн — кулунунан бириэмийэлэммитэ.
Эһиэкэйдиир эһиэкэй
Оһуокайдыыр оһуокай!
Үрдүк мэҥэ халлааным
Үрүттэрин үрдүгэр
Үөскээн төрөөн олорор
Үҥэр-сүктэр таҥарабыт
Үстүүр саха норуотун
Үөскэппиттиир кэмиттэн
Үҥкүүлэнэр оонньууну
Үгүс дьоммун ыҥыран,
Үмүрү тардан киллэрэн
Үҥкүүлүүргэ сананным.
Оҕо эдэр саастарбар
Оһуокайдыыр оонньууга
Умньамматах бэйэкэм
Аҕамсайар саастарбар
Убайдарбын утүктэн
Оһуокайдыыр буолбутум,
Эдэр сэнэх саастарбар
Эһиэкэйдиир оонньууга
Эргийбэтэх бэйэкэм
Эмэхсийэр саастарбар
Эдьиийдэрбин үтүктэн
Эһиэкэйдиир буолбутум.
Кырдьаахтыыра саастарбар
Кылыһахтаах оонньууга
Кыдьыгыран дьэ турдум,
Сааһыраахтаан бараммын
Саха бастыҥ оонньуутун
Сааһылаахтаан саҥарар
Саха киһитэ мин буоллум.
Көмөр хара баттаҕым
Күрэҥсийиэн иннинэ,
Кэчигирэс тиистэрнм
Кэмчитийиэн иннинэ
Көрдөөх киһи
Көрүлүөхпүн санаатым,
Онон бука доҕоттор,
Онно-манна турбакка
Оһуокайбар кииринҥитиий!
Кыырыктыйбыт баттахтаах
Кырдьаҕаһа дьоннорум
Кырыыгытынан кыттыһын,
Уохтаах-модун санаалаах
Уолан эдэр уолаттар,
Уҥа-хаҥас өттүбэр
Ойоҕос буолан кулуҥнутууй,
Тэтик маска тэҥнээхий
Кыталык кыылга холоонноох
Кынталдьыспыт кыргыттар
Кылыһахтаах оонньуубар
Кырыымпалыы ыллаһыҥ,
Эгэлгэлиир ойуулаах
Эриэн сиидэс таҥастаах
Илин-кэлин кэбиһэрдээх
Эдьиийдэрим оҕолоро
Эһиэкэйбэр киирэҥҥит
Эйэргэһэ хаамсыҥҥытыый,
Хатык маска ханыылаах,
Хаарыс солко таҥастаах
Хаҥардаспыт дьүөгэлэр
Хаарыаннаахай оонньуубар
Ханыылаһан киирэҥҥит
Хоҥор хаастыы хотоһуҥ,
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Дойдубуттан тэйэммин
Туоххаһыйбыт санаабын
Тойуктарбар киллэрэн
Туойан-ыллаан ааһарга
Толкуйданным доҕоттор:
Тойугунан, ырыанан,
Дьуохардыыра оонньуунан
Сураҕырбыт-аатырбыт
Сунтаарыгым дойдута
Көнө-налыы хонуулаах
Ходуһалардаах, алаастаах,
Онтуларын, тулаларын
Одуулаахтаан көрдөххө
Сиэрдиириктиир атыырым
Сиэллэриктээх кутуругун
Силэйэ тардан кээспиттии
Сиэрэй-хара тыаларым
Сэлэлин иинэн киирбиттэр,
Хатыҥ чараҥ ойуурдар
Ханыылаһан үүммүттэр.
Үрдүк кумах сирдэригэр
Бэстиэр маһа ойуурдаах,
Намыһах-налыы сирдэринэн
Харыйа маһа хаймыылаах
Хатыҥнардаах, үөттэрдээх,
Күөхтүүр сайын кэлиитэ
Нуолур солко мутукча
Дыргыл сытынан тунуйар
Тииттиир маһа ойуурдаах.
Куобах булдум хорҕойор
Куруонардаах, ыккыйдаах,
Хардаҥ эһэ кыланар
Халыҥ сиһэ тыалардаах,
Тайах кыылым таалалыыр
Талах айаан сирдэрдээх.
Күндү түүлээх кыылларым
Көҥүл босхо күөччүйэн
Үөрдүһээхтээн дьэ үөскүүр
Үрэх баһа дойдулаах.
Кырыылардаах тумустаах
Кылдьыылардаах харахтаах,
Кыһыллыыра атахтаах,
Кырасыабай көрүҥнээх,
Кыҥкынастай куоластаах,
Кыһыл чиэрбэ аһылыктаах,
Кытай сирэ кыстыктаах,
Кыталык кыылым үҥкүүлүүр
Кырдаллардаах, томтордордоох,
Дьондоҕоркоон сотолоох,
Нуоҕардыыра кутуруктаах,
Тойон сойуо тумустаах,
Туруорука быһыылаах,
Тураҕастай дьүһүннээх,
Туруйа кыылым турууктуур
Тумара маара дойдулаах.
Үрүҥ көмүс хатырыктаах
Үтүмэнник дьэ үөскүүр
Үгүс элбэх күөллэрдээх,
Эмпэрэлиир сыырдардаах,
Эксилгэнниир сүүрүктээх,
Эрэһэлиир долгуннаах
Элбэх үрэх дьэ түһэр
Элиэнэлиир эбэкэм
Балтылара дьэ буолбут
Бүтэй Бүлүү өрүстээх
Аҕыстыыра кырыылаах,
Аралыйар кустуктаах,
Аламаастыыра таастарым
Ааанныыр бастаан көстүбүт
Курдьугунуур уорааннаах,
Соколинай тумустаах
Кэрэ-бэлиэ көстүүлээх,
Кэриэстээҕэ сирдэрдээх.
Таастыыр чоҕо тэллэхтээх,
Хоҥоруу тааһа хоннохтоох,
Таастыыр туһа хайалаах,
Ороһуолаах уулардаах,
Эриэккэстэй бэйэлээх,
Эмтээхийдиир былыыктаах
Кэмпэндээйи дойдулаах.
Тойук-ырыа аргыстаах
Дьоһун мааны дьоннордоох,
Тойуктарга хоһуллар
Тойбохойдуур сыһыылаах.
Элбэх ынах сүөһүлээх,
Элэккэйдиир майгылаах
Эдэр ыччат дьоннордоох,
Элиэнньиҥниир уордьаннаах
Элгээйилиир совхозтаах.
Хонуу сыһыы муҥунан
Хороҕор муостаах сүөһүнү
Хотуулаахтык үөскэтэр
Хоһуун үлэһит дьоннордоох,
Сыһыы-хонуу муҥунан
Сыыспай сиэллээх үөрдэрин
Саталлаахтык үөскэтэр
Сайаҕас мааны дьоннордоох,
Үлэлэргэ дьоҕурдаах,
Үөрэхтэргэ дьулуурдаах,
Үтүө-көнө майгылаах,
Үүнэр-сайдар кэскиллээх
Үүнүгэс эдэр ыччаттаах
Үтүө-мааны дойдукам
Үтүмэн үгүс сылларга
Үүнэ сайда турдун диэн
Эһиэкэйбэр киллэрэн
Эҕэрдэлээн эттэҕим,
Сахалыы тылынан саҥаран
Сарыгларын туойдаҕым,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй,
Оһуокайдыыр оһуокай!
Уолан бүппэт уулардаах,
Охтон бараммат мастардаах,
Уоттаахайа сардаҥалаах
Ойон тахсар күннэрдээх,
Туолаахыйдаан төгүрүйэр
Тоҥнуур сырдык сардаҥалаах
Кэлтэгэйдиир ыйдардаах,
Кэрээн этэр кэдэлээх,
Өрөөн үөтэр өтөннөөх,
Күндү көмүс куоластаах
Күөрэгэйднир чыычаахтаах
Күндү Сахам сиригэр
Халыҥ хаара олбохтоох,
Хахсаат буурҕа аргыстаах,
Хатан тымныы эҥээрдээх
Хаарыаннаахай кыһыммыт
Халбарыйан, кыйданан,
Ичигэс салгын илдьиттээх,
Итии куйаас аргыстаах,
Этинҥнээхэн ардахтаах,
Эгэлгэлиир өҥнөрдөөх
Эриэккэстэй кустуктаах
Илгэлээхэй сайыммыт
Иэнигийэн эргийдэ.
Алаас, томтор сирдэрбэр
Араас элбэх өҥнөрдеох,
Арамааттаах сыттардаах
Арааһынай сибэкки
Араскылаан таҕыста,
Аҕыстыыра салаалаах
Ача күөҕэ отторум
Алаастыыра сирдэрбэр
Анньан-үүнэн таҕыста,
Тоҕустуура салаалаах
Чоокура күөҕэ отторум
Томтор үрдүк сирдэрбэр
Торолуйан тубуста,
Үстүүрүкэ салаалаах
Үкэр күөҕэ отторум
Үрэхтиирэ сирдэрбэр
Өрө үүнэн таҕыста,
Сирэм күөҕүм силигилээн
Чээлэй күөҕүм чэлгийдэ,
Торҕо күөҕүм тубуста.
Самаан сайын кэлбитинэн
Саха дьоно барахсан
Сайылыктарга тахсаннар
Сарыал күнүм сардаҥата
Саҥа кыыһа тыгыыта
Сайдыыр-саттыыр саҥалара
Сатарытта алааспын,
Оттон киэһэ буолуута
Киилиир түптэ буруотун
Кэрэлиирэ сыттара
Кэкириибэр киирэрэ,
Oҕo-аймах оонньуутун
Уҕараабат айдаана
Уйулҕабын хамсатта.
Окко тахсар оһуокай
Оноһуллар кэмигэр,
Бэскэ тахсар бэһэлэй
Бэлэмнэнэр кэмигэр
Саха дьонун сиэринэн
Саалыркалыыр биэлэри
Сайылыктан үүрэннэр
Сайдаан-саттаан таһааран,
Үөрдэриттэн арааран,
Үрүттэргэ баайаннар
Сөрүүкэтэн бараннар
Сүмэлэрдээх эмнийиттэн
Саахардаахай үүттэрин
Сардырҕаччы ыан ылан,
Саардыыр иһит муҥунан,
Саамылааннар, булкуйан
Саамал кымыс оҥорон
Саха дьонун күндүлүүр
Саргылардаах ыһыаҕа
Салаллаахтаан дьэ кэллэ.
Араас элбэх оһуордаах,
Аттыыр баһа киэргэллээх,
Чороон иһит чопчулаах
Тойон сэргэ тулатыгар
Түөлбэ күөлүн саҕаччай
Түһүлгэни төрүттээн
Түмсэн оонньуур күннэрбит
Тиийэн кэллэ, доҕоттор,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй,
Оһуокайдыыр оһуокай!
ДАНИЛОВА
Татьяна Алексеевна
1932 сыллаахха Ньурба оройуонун Чуукаар Андайбытыгар төрөөбүтэ. Аҕата Данилов Алексей Данилович (Кирис) ааттаах үүкүүһүт этэ. Аҕата үүкүү тыла этэрин үгүстүк истэрэ уонна киниттэн үүкүү тылын этэргэ үөрэммитэ. Даниловтар удьуор оһуокайдьыт эбиттэр. Татьяна Алексеевна 1967 сылтан үҥкүү тылын этэр. Маалыкайга ыһыахтарга, араас бырааһынньыктара үҥкүү тыла этэн мэлдьитин бириистээх миэстэҕэ тиксэр. 1992 с. бэйэтин ыһыаһар бастаабыта, 1993 с. Ньурба ыһыаҕар.
Эһиэ-эһиэ-Эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Эдэр чэгиэн ыччаттар
Эрбэхтэртэн ылсыһан
Эргийэ хаамсан иһэммит
Эһиэкэйбит ырыатын
Эҥээритэ туойуоҕуҥ!
Сиэллээх ситии симэхтээх
Сэлэ чэчир сирдьиттээх,
Сылгы баһа бэлиэлээх,
Сиэдэрэй кэрэ кҕөстүүлээх
Сэргэ тула хаамсаммыт,
Сиэттиһээхтээн иһэммит
Саха омук сиэринэн,
Сэмэй ыраас тылынан
Сэһэргэһэ түһүөҕүҥ.
Сааскы ыраас халлаанныы
Сырдык санаа аргыстаах
Саргы талаан тардыһан,
Саамай истиҥ тылынан
Саха таптыыр оонньуутун
Саҕалаатахпыт буоллунууй,
Аалай хатыҥ тулалаах,
Араас оһуор киэргэллээх
Атым баһа ойуулаах
Аардыыр баҕах анныгар
Арыаллаһан мунньустан
Аккымалтан ылсыһан,
Аа-дьуо хаамсан иһэммит
Арааһынай тиэмэттэн
Аттарамммт, кэпсээммит
Аһыакайдыы оонньуоҕуҥ,
Айхал-тойук туойуоҕуҥ
Чороон айах тутуурдаах
Чопчу оһуор ойуулаах
Тойон сэргэ, дьэ, тула
Тоҕуоруһан мунньустан,
Тоҥонохтон тутуһан
Туруу бараан дойдубут
Тупсубутун туһунан
Тойук-ырыа туойуоҕуҥ.
Ыпсыбатах ырыа диэн
Ыраах, тэйэ турумаҥ,
Ылгыннартан ылсыһан
Ытарҕалыы тутуһуҥ,
Ыччат эдэр дьоннорбут
Ыпсарыылаах үлэлэрин
Ырыаларга киллэртээн
Ыраах эҥсэ дуорайар
Ыраас дьэҥкэ куолаһынан
Ыллаталаан биэриэҕиҥ.
Холбоспотох хоһоон диэн
Хомнуу саныы барбакка
Хоннохтортон ылсыһан,
Холуоккалыы тутуһан
Хоһуун-ъоодуот дьоннорбут
Хорсун күүстээх үлэлэрин
Хоһооннорго холботолоон
Хобо чуораан кэриэтэ
Хоҥкуначчы хоһуйуҥ.
Улаҕата биллибэт
Улуу куйаар хочолордоох,
Уолбат уйгу быйаҥнаах
Улуу Ийэ дойдубут
Уйаргыаҕа дэһэҥҥит
Улаҕаттан түһүмэҥ,
Унаарыта туойуһуҥ.
Уоллаах кыыһа оҕолорбут
Уйгулардаах олохторо
Уһуулларын туһугар
Урааҥхай саха үгэһинэн
Уруй-туску этиэҕиҥ.
Илгэ быйаҥ эҥээрдээх
Ииппит ийэ сирдэрбит
Илистиэр дэһэҥҥит
Инньэ ыраах турумаҥ,
Илиилэртэн ылсыһыҥ,
Илистиэҕиҥ иннигэр
Ирбэт тоҥнуур буорунан
Иҥээһиннээх эбээт ээ,
Илин итии муоранан
Истиэнэлээх дэһэллэр.
Истиҥ сылаас тылынан
Ирэ-хоро кэпсэтиҥ,
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Эһиэкэйдиир, эһиэкэ!
КОТОКОНОВ
Василий Капитонович
1933 сыллаахха Үөһээ Бүлүү оройуонун Ороһу нэһилиэгэр сэтинньи ый 7 күнүгэр төрөөбүтэ. 1954 сыллаахха Бүлүү пед.училищетын бүтэрэн баран, Усуйаана оройуонун Хаһааччыйа оскуолатыгар учууталынан үлэтин саҕалаабыта. 1956-58 сс. Армияҕа сулууспалаан баран Тамалакаан начальнай оскуолатыгар учууталынан, пионердар дьиэлэрин директорынан, спортобщество оройуоннааҕы советын председателинэн үлэлээбитэ, комсомол райкомун бюротун чилиэнэ этэ. 1959 сыллаахха кинини партия Горькай аатынан колхуос солбуйааччы председателинэн ыыппыта. 1961 с. И .Барахов колхозка учаастак сэбиэдиссэйинэн, орто оскуола учууталынан, кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Онтон эрчимнээх коммунист совхоз парткомун секретарынан, рабочком председателинэн, кэлин «Үөһээ Бүлүү» коллективнай предприятие холбоһуктаах профсоюзнай тэрилтэлэрин председателинэн олоҕун тиһэх күннэригэр дылы үлэлээбитэ. Василий Капитонович өр сылларга Үөһээ Бүлүүгэ оһуокай түмсүүтүн салайбыта. Кэлин сылларга бэйэтэ үүҥүү тылын этэр буолбута. 1992 сыллаахха Үөһээ Бүлүүгэ республиканскай ыһыахха биһирэбил бирииһи ылбыта. 1992 сыллаахха ахсынньы 1 күнүгэр эмискэ ыалдьан өлбүтэ.
Чэйиҥ эрэ, чэкийдэр
Тэҥнээх тэгил ыччаттар,
Чиҥниир буортан тирэнэн
Эһээкэйэ оонньуубун
Эҥээритэн туойуоҕуҥ.
Дьоһун дьоммун мунньаммын
Хоһооннордоох тойукпар
Холботолоон тураммын
Айхал тылын этэбин.
Тохсунньулуур ыйдарым
Томороонноох тымныытын
Тобукпунан силэйэн
Тохтопполоон бараммын
Оһоокойдоох оонньуубун
Олохтуохпун санаатым.
Уҥа дьоллоох тоҥонохпор
Уона уолан уолаттар
Утуу-субуу тутуһан,
Хаҥас дьоллоох тоҥонохпор
Араас мааны таҥастаах
Үтүө кэрэ кыргыттар
Арыалдьыттаах сылдьаммын
Аһаакайдыах тустаахпын.
Илин өттүм илбистээх,
Арҕаа өттүм алгыстаах,
Хоту өттүм хоболоох,
Соҕуруу өттүм солотуулаах
Дьоллоох үтүө дойдубар
Дьоллоһута туойдаҕым.
Сэргэлэри туруортаан
Сэлэлэрдии тарҕатан,
Саламаны тардаммыт
Саха таптыыр байаанын
Саҥардыаҕыҥ, саҥастар.
Дыгын кырдьаҕас саҕаттан
Тымыр сыдьаан тылламмыт
Дьыламан-Дьаҕыл дьылҕалаах
Ньыгыл сахалар буоламмыт
Тыыллан-хабыллан иһиэҕиҥ,
Өрөгөй талаан үрдээтин,
Соргу-дьаалы улааттын,
Саха омук сайыннын,
Саха саҥата сатараатын.
Өбүгэ-эһэ саҕаттан
Үтүмэн үгүс үйэлэргэ
Үтүрүллэн үөскээбит,
Өлөн-охтон биэрбэтэх
Саха омук аатыран
Сайда үүнэ туруоҕуҥ.
Халыан үгүс үйэлэргэ
Хабырыллан үөскээбит,
Хаалан охтон биэрбэтэх
Үтүө омук буоламмыт
Үксээн үүнэ туруоҕуҥ,
Халыҥ аймах буоламмыт
Айхаллана туруоҕуҥ.
Түстэ түүҥҥү хараҥа
Үөһээ Бүлүүм үрдүнэн,
Бачыгыраан таҕыста
Үргэл сулус үмүөрэн,
Ырай халлаан сулуһа
Чэччим сирин сырдатта.
Үлэ, үөрэх күннэрэ
Өйбөр тиллэн кэллилэр,
Күлэ-үөрэ күлүмнээн
Көмүс уоттар умайдылар.
Сааскы халлаан урсунуттан
Оһуокай уоттаах буолуоҕа,
Алданнааҕы көмүстээҕэр
Айар-ойор оһуокай
Олус күүскэ күлүмнүө,
Албан аата ааттаныа!
Тымныы тыалтан, чаҕылҕантан
Оһуокай күүстээх буолуоҕа.
Сири сабар араадьыйанан
Оһуокай күүскэ тарҕыаҕа,
Тэлэбиисэр уотунан
Ыаллар аайы киириэҕэ,
Магинитапуон тылынан
Барҕара-сайда туруоҕа.
Саха омук киэргэлин,
Саха таптыыр байаанын
Сахалардыы саҥардын!
Эһээк-эһээк эһээкэй,
Оһоок-оһоок оһоокой!
НИЛОВ
Егор Ефремович
1933 с. Ньурба оройуонугар Токос нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Туора Суораттаах оскуолатыгар 1 кылааһы, «Хаар дьиэ» диэн оскуолаҕа 11 кылааһы бүтэрбитэ. Ити сыл Сунтаар оройуонун Түбэй-Дьаархан нэһилиэгэр көһөн кэлтэрэ. Сэрии мэһэйдээн, үөрэҕин быраҕан баран, кэлин 1947 сылтан Сиэйэҕэ үөрэнэн, IV кылааһы бүтэрбитэ. Пенсияҕа тахсыар диэри колхозка, совхозка үлэлээбитэ. Үүкүүһүт.тэри үтүктэн үөрэммит, алта уонус сыллартан этэр. Сиэйэ, Түбэй Дьаархан холбоһуктаах ыһыахтарыгар 1991 сыллаахха Сергей Зверев бирииһин ылбыта. 1992 сыллаахха Сиэйэ ыһыаҕар кулунчугунан бириэмийэлэммитэ.
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Оһоо-оһоо оһуокай!
Сибиир Ийэ дойдубар
Туустарынан днэлийбит,
Дьонноругун-сэргэтин
Дьикти эмтээх буорунан
Эмтээн-томтоон абырыыр
Кэмпэндээйн диэн сиргэ
Орто дойдуга сураҕырбыт
Оттук буолар таас чохтоох,
Хаана улахан харгылаах,
Ойууругар, тыатыгар
Үгүс элбэх үрүҥ-хара
Түүлээхтэрдээх, көтөрдөөх,
Киэҥэ дэлэгэй сиһигэр
Куобах кыыла дэлэйбит,
Xopogop муостаах сүөһүтэ
Хото үөскүүр күеллэрдээх,
Сыппай сиэллээх сытайан
Үөскүүр, төрүүр, төлөһүйэр
Сыһыылардаах, алардаах,
Үтүө-кэрэ майгылаах
Үгүс элбэх дьоннордоох.
Ыраас-дьэҥкэ уутугар
Ыйааһыннаах хатыыстаах
Туйгуннуура тугунуоктаах,
Элгээнигэр, күөллэригэр
Экин эгэлгэ балыктаах
Бүлүү эбэкэм барахсаны
Бүгүн өйдөөн көрдөххө
Аламааһын арыйаары,
Гааһын чоҕун туһанаары
Улахан хаана харгытыгар
Сүдү Гэһи тутаары
Олохтоохтон ыйыппакка
Хаарыаннаахай бэйэлээх
Хампа күөхтүүр тыабытын
Тимир тиистээх көлөлөрүнэн
Харыстаабакка, аһыммакка
Үлтү тэпсэн, буор ыһан
Хаҥыннаран барбыттар
Алдьархайдаах буомбаны,
Алдьатыылаах бодоруоту
Боруобалаан көрөөрү
Сайаҕас ыраас салгынын
Радиация сабардаан,
Оту, маһы сүһүрдээн
Дьону сэргэни аймаата,
Үйэлэрин кылгатта,
Төрүүр ыччаппыт төлкөтө
Төннөөрү гынна диэн
Бары түстүүр буоллубут.
Тыынар бары тыыннаа^ы,
Салгыммытын, уубутун
Ырааһырдар туһугар
Турунуоҕуҥ, көмүскэһиэҕиҥ.
Урукку дьоллоох олоҕу
Чөлүгэр түһэрэр туһугар
Турунуоҕуҥ — бука бары,
Кырдьаҕас, эдэр диэбэккэ
Кыттыһыаҕыҥ, доҕоттоор!
Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,
Оһоо-оһоо оһуокай!
САФОНОВ
Николай Иванович
1931 сыллаахха алтынньы 14 күнүгэр Сунтаар оройуонун Дьаарханыгар төрөөбүтэ. 23 саастааҕар Дьокуускайдааҕы пединститут физико-математическай факультетын, 1960 с. Москватааҕы Киин спортивнай институту бүтэрбитэ. Көҥүл тустууга спорт маастара, Саха Республикатын үтүөлээх тренерэ. Ырыанан, тойугунан эдэр сааһыттан дьарыктанар. Оһуокайга бэйэтэ үөрэммитэ, республика биир бастыҥ үҥкүүһүтэ. Дьокуускай куорат оскуолаларыгар оҕолору оһуокайга уһуйар. 1987 с. Францияҕа гастролга сылдьыспыта. Ханнык дa ыһыахтарга 1-2 миэстэлэртэн түспэт. 1992 с. Үөһээ Бүлүүгэ ыытыллыбыт ыһыахха убаһанан бириэмийэлэммитэ.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Убай, быраат дьоннорум
Ойоҕостоһон тураммыт,
Эдьний, балыс дьоннорум
Эҥэрдэһэн иһэммит,
Кыргыттары кытаран
Кырааскатын тупсаран,
Уолаттары холбонон
Оһуордарын ситэрэн,
Омоҕой Тойон саҕаттан
Оонньонуллар оонньууру
Оккумаллаах харыттан
Олбу-солбу тутуһан
Уолба күөлэ холобурдаах
Улуу-дьаалы түһүлгэни
Олохтоон кээһэн бараммыт
Оонньоон киирэн барыаҕын.
Эллэй Боотур саҕаттан
Элиэнэбит биэрэгэр
Энэһийэ дьиэрэйбит
Эгэлгэлээх тыллардаах,
Элбэх киһи эркиннээх,
Элгээн күөлэ холобурдаах
Эһиэкэйдиир оонньууга
Эмдэй-сэмдэй сиэтиһэн,
Этэн-тыынан эйээрэн
Экэлдьиһэ иһиэҕиҥ,
Эйэргэһэ көрсүөҕүн,
Эйэҥнэһэ дайбыаҕыҥ,
Эйэлээх, иллээх олоҕу
Эҕэрдэлээн барыаҕыҥ.
Toҕyc иилээх саҕалаах
Туруу бараан дойдубут
Туруудатын үрдүгэр
Туругуран үөскээбит:
Toҕyc ыйдаах кыһыҥҥа
Тоҥо сытар ыйаахтаах,
Туойдуур буортан тутуллаах
Томтор сирин ньууругар
Тоҥонохтон тутуһан,
Тобуктары хамсатан,
Тэҥнээх дьоннор түмүллэн
Тэҥнэ бииргэ үктэнэн,
Төхтүр сиртэн тирэнэн,
Төгүрүйэ эргийэн
Төбөтүнэн айахтаах
Түһүлгэнн төрүттээн
Тэйэн-тэбэн биэриэҕин,
Төрүт саха тылынан
Туойа-ыллыы туруоҕуҥ.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Кээкэрэлиир сылгыбыт
Кэлиниктиир тыстарын
Кэккэлэппит кэриэтэ,
Кэрэ-бэлиэ дьоннорум
Кэрэлэһэн иһэҥҥит
Кэҕэ көтөр буоламмын
кэҕийбэхтээн этэрбин
Кэрэхсээҥҥит иһиллээҥ.
Кэлэн иһэр кэрэни
Кэнчээрибит кэскилин
Кэпсээн киирэн барыаҕын
Охтон баранар мастардаах,
Уолан хоронор уулардаах
Орто туруу дойдубут
Олус тымныы сиригэр,
Уһук хоту кыраайга
Уруккулуур кэмнэртэн
Ураанньыктаан үөскээбит,
Уһугунан дугуммут
Ураанхайдыыр сахабыт
Олус кэрэ үгэһэ,
Оһуокайдыыр оонньуута
Улугуруу кэмигэр
Умнуллууга хаалбытын
Уларыта тутуубут
Улуу кэмин саҕана
Уһугуннаран, күөдьүтэи
Оонньуур буолан бардыбыт.
Уларыта тутуубут
Уустугурдар даҕаны,
Олох-дьаһах сайдыыта
Олуттардар даҕаны,
Аспыт-үөлбүт көстөрө
Аҕыйаатар даҕаны,
Таҥнар таҥас булунар
Татымырдар даҕаны,
Саха сирэ бэйэтин
Салайынар бырааба
Санаабытын көтөҕөн,
Сарсыҥҥылыыр күннэрбит
Сардаҥалаах буолуо диэн,
Өйүүҥҥүлүүр күннэрбит
Өссө кэрэ буолуо диэн
Өйбүт, сүрэхпит өрүкүйэн
Өрөгөйдөөн тураммыт.
Үөрдээн бииргэ сылдьаммыт
Үөрэ-дьүөрэ хамсанан,
Үөрэн-көтөн сэгэһэн
Үҥкүүлүүбүт, оонньуубут.
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй.
Сарсын сарсын сарсыарда
Саҥа саҕах арыллыа.
Саһыл, саарба кыыллардаах,
Сардаҥарар аламаастаах,
Сайаҕастай дьоннордоох
Саха сирэ барахсан
Сайдан-үүнэн барыаҕа,
Сайаҕас салгын илгийиэ,
Саргы-дьаалы салаллыа,
Оһуокайдыыр оһуокай,
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
ИВАНОВ
Иннокентий Николаевич
Иванов Иннокентий Николаевич Ньурба оройуонун Хатыы нэһилиэгэр I934 с. төрөөбүтэ. Колхозка, совхозка үлэлээбитэ. Эдэр сааһыттан уус-үран самодеятельноска эриллибитэ. Оһуокайга Ньурба аакка-суолга киирбит кырдьаҕас үҥкүүһүттэрин: Саахардаах Дьуонаны, Уҕаалааҕы, Матрена Звереваны истэн, үтүктэн үөрэммит. 1992 с. Маалыкайга ыытыллыбыт «Умнуллубат куоластар» конкурска бириистээх миэстэҕэ тиксибитэ.
Оһоок-оһоок оһоокой,
Эһээк-эһээк эһээкэй!
Субу бэлиэ киэһэҕэ
субуоталыыр күнүгэр
Эҥин кэрэ дойдуттан
Эҥээрдэһэн кэлбиттэр,
Эйэҕэс үтүө санаалаахтар
Элбээбиттэр, доҕоттор.
Ханнык үтүө түөлбэттэн
Ханыылаһан кэлэҥҥин
Хаһыытаатаргын диэтэргит
Хатан бүппэт мастардаах,
Хара-дьабара уулардаах,
Хара-маҥан ынахтаах,
Хара элэмэс сылгылаах,
Хара бараан дьоннордоох
Хатыылара нэһилиэктэн
Ханыылаһан кэлбитим.
Үтүө көнө кырдаллаах,
Кытыан-бөлөх буойуулаах,
Кыһыл эриэн оҕустаах,
Кыһыл Typaҕac атыырдаах,
Кырасыабай, дьэ, кыыстаах »
Кырынньыкы» эбэттэн
Кыттыһаахтыам этэ диэн
Кыаһалыктанан кэлбитим.
Ороммуттан оронон,
Сыттыкпыттан сылдьылыйан,
Тэллэхпиттэн тэлэһийэн,
Суорҕаммыттан сулбуруйан
Сопхуоһугум киинигэр
Мааны үтүө дьоннордоох,
Баһаам элбэх баайдардаах,
Майаҕаһынан балыктаах,
Марха Эбэ өрүстээх
Маалыкайым барахсан
Култууратын киинигэр,
Кулууп дьиэтин иһигэр
Кууча буолан мустаммыт
Кураһаайдыы кэлбитим.
Алаас уутун иһэммин
Аһаакайдьыт мин буолтум,
Көлүкэ уутун иһэммин
Көрүлээччи мин буолтум,
Садырым уутун иһэммин
Саҥарааччы мин буолтум.
Аһаакайдыыр оонньууну
Аҕыстааҕа сааспыттан
Анаарбалыыр буолбутум,
Түөлбэ тэҥэ түһүлгэни
Тоҕустааҕы сааспыттан
Тохтоон истэр буолбутум,
Оһоокойдуур оонньууну
Уоннуйалыыр сааспыттан
Одуулаһар буолбутум.
Саахардааҕа Дьуонакам
Саҥарар кэрэ куолаһын
Сэҥийэтигэр ыйанан
Сэҥээртэлиир да этим,
Орой мэник сылдьаммын
Оҕонньоттор обургулар
Оһоохойдорун дуу, доҕор
Оройдорбор хатаары
Түһүлгэкэм иһигэр
Төгүрүһэр этим мин.
Уҕаалааҕа убайым
Чэпчэкитик дугунан
Этэн-тыынан чэмэлдьитэн
Тэгэлдьийэн иһэрин
Сэлиик акка холбуубун.
Эһээкэйэ оонньуубун
Саахардаахха аныыбын,
Оһоокойо оонньуубун
Уҕаалаахпар аныыбын,
Муҥутуур кэрэ түһүлгэбин
Муочакабар аныыбын.
Үһүөннэрин ааттарын
Үйэтитэр туһугар
Тэриллибит үҥкүүнү
Эҕэрдэлээн этэбин.
Оччотооҕу сылларга
Оҕонньоттор барахсаттар
Эҥин араас матыыбынан
Этэллэрин истэрим.
Субу түүлээх төбөбөр
Төргүүлэнэ сылдьарым
Түөртүүр тыла, дьэ, хаалбыт.
Аппанааһый Дьамаанап
Аһыакайын үтүктүөҕүм:
«Оһоок-оһоок оһоокой
Эһиэкэйдиир оҕонньор
Ахсынньылыыр ыйдартан
Айдааннарга турбуччай
Аһаакайдыыр оонньуубун
Арылынна, атастаар»,
— Ити курдук этэрэ.
Аны икки, дьэ киһим
Амаахаана Баһылай
Аҕыйах тылын үтүктүөм:
«Үрэх, үрэх баһыттан
Үөмэн-сыылан кэлэммин
Үҥкүүлэрдээн эрдэҕим,
Көпсөкөлөөххө көтөбүн,
Дабдакалаахха дайабын»
Биэс уоммун туоламмын
Бэһиэлэйдиир буолбутум,
Биэнсийэҕэ тахсаммын
Бэйдиэ барбыт тылларым
Биһирэнэр бүоллулар.
Oҕo сааспын санааммыи
Оһуохуйбун баҕардым,
Эдэр сааспын санааммын
Эккириэхпин баҕардым.
Ойуу буолла оҥостуҥ,
Көтүү буолла көрүнүҥ.
Ыаҕайы иитин да курдук
Ырбалдьыччы тарпакка
Ыстаҥалаан иһиҥҥитиий
Тордуйа иитин да курдук
Тоҕута, хайыта тыыппакка
Бары тэҥҥэ тэйиэҕиҥ.
Эриэн былахай этэрбэс
Эккириирин тухары
Эҥиэнтэйэ убайым
Этэр турар буоллаҕа.
Отут буута тардыылаах
Оноолуура саадьаҕай
Оҕустарым барахсан
Уорҕатынан тигиллибит
Олооччулуур этэрбэс
Ойдон түһүө диэбэккэ
Оҕолорум, дьүөгэлэрим
Ойон биэриҥ, күндүлээҥ,
Биирдикэлиир бэйэҕит
Икки буолан эбиллик,
Иккилээхий бэйэҕит
Үстүүр буолан үллээрин,
Эһэ, эбэ дьоннорбут
Элбэх сиэни көрөөрүҥ.
Эһээк-эһээк эһээкэй!
Оһоок-оһоок оһоокой!
Лотосов В.С.
Айылҕаттан айыллыбыт талааннар. II чааһа. Дьокуускай 1994 с.