Загрузка...
Кинигэни ааҕыы суолтатын өйдөөбөт, ааҕыы киһи сайдыытыгар оруолун сыаналаабат төрөппүт оҕотун иннигэр тугунан да көннөрүллүбэт сыыһаны оҥорор. Хомойуох иһин, дьиэлэрин иһигэр кинигэ ааҕа олорор киһини көрбөтөх оҕолор суох буолбатахтар. Кинигэлиин доҕордоспотох оҕо оскуолаҕа кэлэн төһөлөөх кыһалҕаны көрсөрүн учууталлар көрө- билэ сырыттахтара. Оҕо кинигэни аа5ар дуу, аахпат дуу буолуута улахан киьиттэн быһаччы тутулуктаах. Бу ким да төрүөҕүттэн талаана буолбатах.
Ааҕыыны хайдах көҕулүөххэ?
Маннайгытынан, кыра оҕо үтүктэн үөрэнэр. Төрөппүттэр кинигэ ааҕар буоллулар да, кини эмиэ кинигэ тутуурданар. Оҕолордоох ыал хайаан да дьиэтээҕи библиотека тэриниэхтээх, хайаан да оҕо библиотекатыгар, нэһилиэк библиотекатыгар сылдьыыны дьиэ кэргэн үгэһигэр кубулутуохтаах.
Иккиһинэн, киэьэ аайы дорҕоонноохтук ааҕыы дьиэҕэ олохсуйарын ситиһиэххэ, оччоҕо оҕо кинигэҕэ убаныа этэ. Манна кэмин куоттарбат наада уонна үөрүйэх үөскүүрүн туһугар киэһээҥҥи ааҕыылары үгэскэ кубулутар ордук. Бииргэ ааҕан, кэпсэтэн төрөппут оҕотун үөрэтэр, оҕотугар көмөлөһөр, бииргэ саҥаны -сонуну арыйаллар, оҕотун болҕомтотун тардар, үчүгэйгэ сыһыарар, бу алтыһыы хаһан баҕарар үтүөҕэ эрэ тиэрдэр. Сэрийээллэри, көмпуутэри, ииһи-ууһу, бүтэн быстыбат дьиэ үлэтин, онтон да атын бары дьарыгы тохтотон, муҥ саатар 20 мүнүүтэни аныахха. Оҕо кинигэни кэмигэр тута үөрэммэтэҕинэ, кэлин ытаан да, ыллаан да кинигэҕэ сыһыарбаккын.
Үсүһүнэн, оҕо аахпытын кэпсии үөрэниэхтээх. Былыргылар этэллэринэн, «дьолоҕойугар тохтото, куойатыгар- маҥкытыгар оҕустара» үөрэнэр, ону кытта билиигэ — көрүүгэ тардыһыыта күүһүрэр.
Кэпсиирин сэргээтэххэ, тэптэрэн биэрдэххэ, оҕоҕо интэриэс үөскүүр, туох эмэ саҥаны, сонуну, дьиктини кэпсээн болҕомто киинигэр киириэн баҕарара үксүүр; кэлин даҕаны Интернеттэн эҥин дьоно сэргиирин була сатыаҕа. Биһиги оҕо кыра эрдэҕинээҕи кэпсиэн- ипсиэн баҕатын кэҕиннэрэн кэбиһэбит, үөрүйэххэ сатаан кубулуппаппыт. Улааппытын кэннэ кыһарыйар туһата суох дииллэр. Киһи айылгытын быьыытынан кэпсээри билэ- көрө сатыыр, билээри — көрөөрү ааҕар, көрөр- истэр. Кимиэхэ да кэпсээбэт буоллаҕына, тоҕо ааҕыаҕай, тоҕо истэ — билэ сатыаҕай?
Төрдүһүнэн, оҕо кыра эрдэҕинээҕи кэпсии уөруйэҕэ хаҥнан хаалбатын ситиһиэххэ. Оҕо садыгар уонна алын кылааска кэпсэтэн бодоруһуу, дорҕоонноохтук саҥаран хоруйдааһын балачча туттуллар. Кыра кылаас оҕотугар сөбүлүүр улахан киһитэ муҥутуур аптарытыат. Бу киһи эппитин оҕо хайаан да толорорго дьулуһар. Ол да иһин ааҕыыга улахан болҕомтону уурар төрөппүт оҕото кинигэҕэ сыстаҕас буолар. Хомойуох иһин, оҕо улаатан истэҕин аайы саҥаран бодоруһара, тылынан кэпсиирэ улам — улам аҕыйаан иһэр. Онон интеллект сайдарыгар мэһэй үөскүүр. ХИФУ профессора В.Д. Михайлов кэтээн көрүүтүнэн :
— Билигин уруоктарын сатаан «аахпат» устудьуон ахсаана элбээн иһэрэ киһини дьиксиннэрэр. Үрдүк үөрэх бырагараамматын баһыйар өттө устудьуон бэйэтэ ааҕан үөрэтэригэр аналлаах. Идэни эргиччи баһылыырга ааҕыы суолтата үрдээтэр үрдээн иһэр. Сатаан ааҕыы диэн аахпыты өйдөөн хаалыы ааттанар. Киһи аахпытын атын киьиэхэ кэпсээтэҕинэ эрэ өйүгэр тутан хаалар,- диэн кини этэр. Оҕо аахпытын кэпсии үөрэннэҕинэ ырыта, ырыҥалыы, куҺаҕан уонна үчүгэй диэн араарарга үөрэнэр, бу олоххо олус наадалаах үөрүйэх.
Билигин кинигэни компьютер ыган таһааран эрэр диибит да, ис дьиҥэр кинигэ ааҕыыта информация ылыынан эрэ муҥурдаммат. Энциклопедияны көрүү, справочнигы ааҕыы хайдах да дьиҥнээх ааҕыы буолбат. Оҕо уус- уран айымньыны хайаан да ааҕыахтаах. Дьэ бу эрэ ааҕыы — олоххо саамай наадалаах оҕо өйүн — санаатын уонна дууһатын сөптөөхтук иитии ( воспитание детского ума и сердца) буолар.
Ааҕыы хаачыстыбата түһүүтэ — бүтүн нация духовнай өйө-санаата айгырыырыгар, чычаарарыгар тиэрдэр диэн этэллэр. Бу олус улахан социальнай проблема биһиэхэ эмиэ тирээн кэлбитэ хомолтолоох.