Загрузка...*Суох, диэтим буолбат дуо…*
(аккаастыыры билбэт төрөппүккэ сүбэлэр)
Оҕотун моонньугар олордон баран халлаантан сулуһу ылан биэрэргэ бэлэм төрөппүт, били «ыстакаан ууну» көрөр: оҕобор төһөнөн уйгулаах олоҕу оҥоробун да оҕом оччонон миэхэ махталлаах улаатыа диэн. Дьиҥэр кинилэр оҕолорун кытта үчүгэй сыһыаннарын сүтэрэртэн куттаналлар. Ити куттал туохтан үөскүүрүй?
- Ымсыы, харам, куһаҕан буолан көстөртөн куттаныы.
Ийэлэри, аҕалары бэйэлэрин ити принцибинэн ииппиттэриттэн: «кэмпиэккиттэн бэрсибэккин — иҥсэлээххин, бииргэ оонньообоккун – куһаҕаҥҥын» — билигин бэйэлэрин оҕолоро тугу эмэ көрдөөтөр эрэ толкуйдуу да түспэккэ сөбүлэспиттэрин бэйэлэрэ да билбэккэ хаалаллар.
Бу тугунан буортулааҕый? Төрөппүттэн аккаас ылбат оҕо мал- сал дьиҥнээх сыаннаһын билбэт; күннээҕи, ааһан хаалар бытархайы дьиҥнээх наадалаахтан араарары сатаабат. Аккааһы билбэт оҕо харчы бэйэтэ үүнэ турарын курдук саныы улаатар.
Хайдах аккаастыахха? «Суох» диэн баран, оҕоҕор ити бэстилиэт хайдах курдук үчүгэйин өйдүүргүн биллэр, кэлин хаһан эмэ ылыаххытын эт. Ол эрээри соторутааҕыта ымсыыран — ымсыыран тугу эрэ ыллараары гыммытын санатыахха сөп.
- Бэйэтин балаһыанньатыгар эрэммэт буолуу.
Оҕоҕо телефонунан оонньууру көҥүллүөххэ дуу суох дуу? Биир өттүттэн ыллахха үчүгэй баҕайы үөрэтэр программаны «скачайдаан» ылбыта, эмиэ да онто да суох бүгүн күнү быһа арахсыбакка наар оонньообута?.. Төрөппүт саарыырын билбит оҕо өссө күүскэ ыгыа, көрдөһөн икки куттаан икки сордуо. «Оҕом ИЧЧЭ көрдөһөр буоллаҕына, ол аата НАҺАА наада буоллаҕа»,- дии саныыр уонна сөбүлэһэн кэбиһэр.
Бу тугунан буортулааҕый? Төрөппүт маннык быһыыланара кыра оҕону туохха-тоҕо наадыйарын сөптөөхтүк быһаарынарга үөрэппэт. Оҕо бэйэтин дьайыыларын сатаан ырыҥалаан көрбөт, атын дьон быһыытын- майгытын туһунан сөптөөх түмүктэри оҥорбот.
Хайдах аккаастыахха? Оҕо көрдөһүүтүгэр хайдах хардарары билбэт буоллаххытына чиэһинэйдик: «Мин 10 мүнүүтэ уу- чуумпуга толкуйдуу түһүөхпүн наада»,- диэн. Кыра да быһаарыныыны туораттан ыгыыта- түүрүүтэ суох, ыксаабакка ылынар ордук.
3.Айдааны, иирсээни аһара сатааһын.
Сорох төрөппүттэр ньиэрбинэй системалара оҕо улаханнык ыһыытыырын- хаһыытыырын тулуйбат. Баҕалаах чуумпуларын туһугар туохха баҕарар сөбүлэһэллэр.
Бу тугунан буортулааҕый? Оҕо төһөнөн улаханнык хаһыытыыр да оччонон түргэнник баҕалааҕын ситиһэрин бэркэ билэр буолан бу ньыманы өрүү туттар. Бастаан төрөппүттэрин эрэ маннык манипуляциялыыр, онтон устунан маннык сыһыаны атын дьоҥҥо туттар.
Хайдах аккаастыахха? Бу түбэлтэҕэ кытаанах буолар наада. Оҕоҕо чуолкайдык хаһыынан этиллибит биир да көрдөһүү толоруллубатын туһунан этиэххэ. Өссө хас ыһыы- хаһыы аайы мультик көрүүтэ тохтуурун туһунан этиҥ. Бу куттааһын хайаан да туолуохтаах. Көрөөрүҥ да истээриҥ нэдиэлэ буолан баран кырачаан террорист аккааһы истерикэтэ суох истэр, киһилии кэпсэтэр буолуо.
4.Матарыы куттала.
Дьоллоох оҕо саас: баҕарбыт оонньуурдара, күнү быһа мультик, интернет… «Кыах баарынан туһаннын, барыта кини туһугар…* Маннык позициялаах төрөппүт оҕотун биир да баҕа санаатын толорботоҕуна оҕотун туох эрэ үчүгэйтэн, хатыламматтан матарбыт курдук ыарыылаахтык ылынар.
Бу тугунан буортулааҕый? Төрөппүттэрин ис санааларын чуолкайдык билбэтэр да маннык төрөппүттэрдээх оҕо куруук кинилэртэн ылардаах курдук сананар. Ол түмүгэр кини көрдөһөр буолбакка модьуйар. Туох баҕарбыта барыта туоларын ситиһэ сатыыр. Ол эрээри ылбыт оонньууруттан, ситиспит туруорсуутуттан дуоһуйууну ылбат буолан хаалар; киниэхэ ийэттэн аҕаттан өссө биир баҕарбытын ылбыта эрэ суолталанар.
Хайдах аккаастыахха? Оҕону кытта эрдэттэн кэпсэтэн туох ордук суолталааҕын, наадалааҕын быһаарын; оҕоҕут саамай дьиҥнээхтик тугу баҕарарын бэйэтэ чуолкайдаатын. Холобур, этиҥ «күҥҥэ биир шоколадтан атыны ылбаппыт, пааркаҕа биэс эрэ аттракциоҥҥа сылдьабыт». Төрөппүккэ бу түбэлтэҕэ оҕотун урутуур сыал турар. Кини «күннээҕи соруктары» оҕо бэйэтин баҕатын этиэн иннинэ этэ охсуохтаах.
- Дьонтон биһирэбил ыларга дьулуһуу.
Атын ийэ соһуйбуттуу туттан: «Хайдах ол биир да Лола суоҕуй? Тугунан оонньууруй оччоҕо?»- диэтэҕинэ ханнык баҕарар ийэ бэйэтин оҕотун баҕа санаатыгар кыһаммат кэччэгэй дьэгэ- баабанан ааҕыныан сөп. Атын ийэ сыыһа толкуйдуон сөбүн туһунан санаа бу ийэ өйүгэр кыратык да киирбэт. Кини сыыһата манна сытар: атын дьон санаатынан салайтарар төрөппүт кини оҕотугар туох ордук наадалааҕын, туох туһалааҕын бэйэтэ сатаан ырыҥалаан билбэт.
Бу тугунан буортулааҕый? *Мин оҕом атыттартан итэҕэс буолуо суоҕа!*- диир төрөппүт уонна бэйэтэ ииппит угаайытыгар киирэн биэрэр. Биллэн турар, хайдах барытын сатаан ситиэҥий? Онтон оҕо кыайарын бэркэ билэн туран «Онтон ол Мишаҕа баар, миэхэ ЭРЭ суох» диэҕэ.
Хайдах аккаастыахха? Оҕоҥ «Мишаҕа курдук …» көрдөөтөҕүнэ эт: *Эн Миша курдук хас күн аайы оскуолаҕа куруһуокка сылдьыаҥ дуо?». Дьоннор хаһан да үүт- үкчү буолбаттарын, хас биирдии оҕо атын- атын оонньуурдааҕа өссө үчүгэйин, оччоҕо атастаһыахха сөбүн туһунан кэпсэтин.
(матырыйаал интернет ситимиттэн ылылынна)